Έχεις πάει ποτέ σε καζίνο; Αν ναι, ίσως έχεις προσέξει πόσο δύσκολο είναι να βγεις από εκεί μέσα. Όλα είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να σε κρατήσουν όσο περισσότερο γίνεται. Φώτα που αναβοσβήνουν, ήχοι που σε περικυκλώνουν, μια ατμόσφαιρα έντασης και υπερδιέγερσης, με ένα ατελείωτο βουητό από φωνές, μουσικές και μηχανήματα. Μια ατμόσφαιρα που δεν σου αφήνει χώρο να σκεφτείς καθαρά.
Όπως καταλαβαίνεις, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Το καζίνο έχει φτιαχτεί για να σε στρεσάρει, γιατί όταν είσαι στρεσαρισμένος παίρνεις χειρότερες αποφάσεις. Και αυτό ακριβώς θέλει από εσένα: να μείνεις στο τραπέζι, να συνεχίσεις να ρισκάρεις, και (το πιο πιθανό!) να χάνεις. Σκέψου το λίγο. Είναι το μοναδικό μέρος στην κοινωνία όπου σου προσφέρουν απεριόριστο δωρεάν αλκοόλ. Θέλουν να χαλαρώσεις, να αποσυντονιστείς όσο χρειάζεται για να χάσεις την αίσθηση του χρόνου – γι’ αυτό και δεν υπάρχουν ρολόγια ή παράθυρα. Ο χρόνος σταματά. Και όσο περισσότερο μένεις, τόσο περισσότερο χάνεις, εκτός από την περιουσία σου, και την ψυχή σου μέσα στην ψευδαίσθηση της στιγμής.
Κι όμως, υπάρχει ένα «καζίνο» που επισκέπτεσαι σε καθημερινή βάση – χωρίς να χρειαστεί να περάσεις την πόρτα κανενός κτιρίου. Είναι το κινητό σου τηλέφωνο. Είναι το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι πλατφόρμες που γνωρίζουν ακριβώς πώς να σε κρατούν μέσα. Να σε κρατήσουν «παίκτη».
Ο τρόπος που λειτουργούν μοιάζει εντυπωσιακά με το καζίνο. Κάθε πλατφόρμα, κάθε εφαρμογή, κάθε ειδοποίηση, τα χρώματα, οι συνεχείς ήχοι, τα βίντεο που ξεκινούν μόνα τους – όλα έχουν σχεδιαστεί με τέτοια ακρίβεια ώστε να τραβούν την προσοχή σου ξανά και ξανά. Το Instagram, το TikTok, το YouTube — δεν είναι απλώς εφαρμογές· είναι «καζίνο προσοχής». Κάθε scroll, κάθε swipe, είναι σαν να τραβάς τον μοχλό ενός κουλοχέρη, ελπίζοντας σε ένα μικρό χτύπημα ευχαρίστησης. Μια δόση ντοπαμίνης.
Οι αλγόριθμοι έχουν μάθει ποιος είσαι. Ξέρουν τι σε ενδιαφέρει, τι σε θυμώνει, τι σε συγκινεί. Γνωρίζουν τι να σου δείξουν για να σε κρατήσουν λίγο ακόμα. Δεν είναι λοιπόν ότι δεν έχεις «πειθαρχία». Είναι ότι το παιχνίδι είναι στημένο. Πρόκειται για ολόκληρες βιομηχανίες που έχουν μελετήσει σε βάθος τον εγκέφαλό μας και ξέρουν πώς να τον κρατούν σε εγρήγορση, πώς να τον αγχώνουν, πώς να τον εθίζουν.
Το τίμημα είναι βαρύ. Μια κοινωνία υπερσυνδεδεμένη και ταυτόχρονα πιο απομονωμένη από ποτέ. Οι έρευνες δείχνουν πως η υπερβολική έκθεση στις οθόνες συνδέεται με άγχος, κατάθλιψη και αίσθημα μοναξιάς – τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα μιας γενιάς που δεν ξεκουράζει ποτέ το μυαλό της. Κάθε ειδοποίηση, κάθε μήνυμα, κάθε νέο βίντεο κάνει την προσοχή σου να μοιράζεται σε δεκάδες ερεθίσματα.Το νευρικό σου σύστημα δεν ξεκουράζεται ποτέ.Ζεις με τη συνεχή αίσθηση ότι κάτι συμβαίνει και δεν πρέπει να το χάσεις. Και όμως, χάνεις κάτι πολύ σημαντικότερο: την ησυχία σου, τη συγκέντρωσή σου, τη δυνατότητα να είσαι πραγματικά παρών.
Κάθε φορά που πιάνεις το κινητό σου, θυμήσου το καζίνο. Μόνο που εδώ δεν έχεις απέναντί σου τραπέζια ρουλέτας ή φώτα νέον, αλλά αλγορίθμους και ειδοποιήσεις. Και το πιο ύπουλο κομμάτι; Δεν μπορείς να δεις τον «αντίπαλο». Και δεν φταις εσύ αν μερικές φορές δεν μπορείς να ξεκολλήσεις. Δεν είναι αδυναμία χαρακτήρα – είναι αποτέλεσμα ενός ολόκληρου συστήματος που βασίζεται στην εξάρτησή σου.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως δεν έχεις επιλογή. Μπορείς να αρχίσεις να παίρνεις πίσω τον έλεγχο – λίγο λίγο. Ξεκίνα απλά. Κλείσε το κινητό σου για μία ώρα την ημέρα. Πήγαινε μια βόλτα χωρίς να το πάρεις μαζί. Μίλα με κάποιον χωρίς να κοιτάς την οθόνη ή να ακούς μουσική. Την πρώτη φορά ίσως αγχωθείς. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό – είναι το «σύνδρομο στέρησης» του εγκεφάλου σου από τη συνεχή διέγερση. Αν, όμως, το αντέξεις, θα δεις πως κάτι αρχίζει να αλλάζει. Θα ακούσεις ξανά τη δική σου σκέψη. Θα νιώσεις ξανά τον εαυτό σου. Ο ρυθμός σου θα επιβραδύνει. Και το σώμα σου θα ηρεμήσει.
Δεν χρειάζεται να φύγεις για πάντα από το «καζίνο». Αρκεί να θυμάσαι ότι μπορείς να βγεις — έστω για λίγο. Για να αναπνεύσεις, να ξεκουράσεις τον νου σου, να ξαναβρείς τη δική σου αίσθηση του χρόνου.
ΙουλίαΚαζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (UniversityofSurrey, UK)
MSc Psychology (c.) (Brunel University of London)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
SolutionFocused Θεραπεύτρια (BRIEF)
