Φανοί, Μπουμπούνες, χάσκαρι, ορχήστρες με χάλκινα και άφθονο ξινόμαυρο συνθέτουν το πολύχρωμο σκηνικό στις γιορτές της αποκριάς στη Δυτική Μακεδονία, όπου οι παραδόσεις καλά κρατούν! Το χαρακτηριστικά της Κοζανίτικης αποκριάς είναι οι Φανοί. Είναι φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές της πόλης και γύρω τους στήνεται ένα γλέντι με χορό και προπαντός τραγούδι. Οι φανοί της Κοζάνης στηρίζονται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων της, οι οποίοι τον ετοιμάζουν και πρωτοστατούν στο γλέντι με τα παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια η τα λεγόμενα «ξινέτροπα η τα σκωπτικά», φυσικά υπό τους ήχους των πνευστών και των χάλκινων.
Το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς οι Φανοί ανάβουν σε όλη την πόλη κι αμέσως οι άνθρωποι της γειτονιάς ξεκινούν το τραγούδι και τον χορό. Στην αρχή λέγονται τραγούδια της αγάπης και του έρωτα, και ορισμένα εμπνευσμένα από τα κατορθώματα των κλεφτών κατά την Επανάσταση. Τα πιο τολμηρά λέγονται στη συνέχεια και διακωμωδούν άνδρες και γυναίκες. Υπάρχουν όμως και κάποια, τα λεγόμενα «ξινέντροπα», όπως τα λένε στην Κοζάνη, με αθυρόστομο στίχο και τραγουδιούνται αργά το βράδυ. Εάν πετύχετε καλό Φανό και με τον αρχιτραγουδιστή να είναι σε κέφια θα ζήσετε μια από τις ωραιότερες εμπειρίες της Αποκριάς. Κι αυτό γιατί μια από τις δεξιότητες του αρχιτραγουδιστή είναι η απόδοση από μνήμης δεκάδων τραγουδιών, που στο πέρασμα του χρόνου γνώρισαν τις δικές τους μεταμορφώσεις. Αυτή είναι και η πιο χαρακτηριστική στιγμή σε όλη την διάρκεια των αποκριάτικων εκδηλώσεων στην Κοζάνη.
Αποκορύφωμα είναι η αποκριάτικη παρέλαση την Κυριακή της Αποκριάς με τα κάθε λογής άρματα που έχουν ετοιμάσει οι άνθρωποι των Φανών «στολισμένα» από τον πηγαίο αυτοσαρκασμό, την κοινωνική και πολιτική σάτιρα. Μετά το πέρας της παρέλασης, ο δήμαρχος δίνει το έναυσμα της αποκριάτικης γιορτής σε όλη την πόλη με το άναμμα του φανού στην κεντρική πλατεία και στη συνέχεια ο ίδιος, υπό τους ήχους των πνευστών και χάλκινων θα χορέψει τον πιο γνωστό αποκριάτικο σκοπό της περιοχής το περίφημο «έντεκα».
Σε ό,τι αφορά την καταγωγή του εθίμου, πολλοί μελετητές της λαογραφίας υποστηρίζουν την άμεση σύνδεσή του με τις αρχαίες διονυσιακές γιορτές και τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια. Οι αλλαγές που έχει υποστεί το έθιμο κατά την διάρκεια του χρόνου, του έχει προσδώσει μια ιδιαίτερη αίγλη και έχει αγαπηθεί από χιλιάδες επισκέπτες που φθάνουν στην Κοζάνη έστω για μια φορά να τραγουδήσουν τα ερωτικά και «βρώμικα» τραγούδια των φανών και να χορέψουν υπό τους ήχους των χάλκινων γύρω από την φωτιά.
Οι «μπουμπούνες» και το «χάσκαρι» στην Καστοριά
Είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές της πόλης. Την Κυριακή της μεγάλης Αποκριάς μικροί και μεγάλοι συγκεντρώνονται στην γειτονιά τους και ανάβου την φωτιά ενώ ορχήστρες με πνευστά και χάλκινα παίζουν τοπικούς σκοπούς. Τα κεράσματα που έχουν ετοιμάσει οι άνθρωποι της γειτονιάς και το κόκκινο κρασί από τα κελάρια της πόλης κρατούν το γλέντι έως τα ξημερώματα. Οι μεγαλύτερες «μπουμπούνες» είναι της μεσαιωνικής πλατείας Ντουλτσό, της γειτονιάς του Απόζαρι, αλλά και της πλατείας Ομονοίας καθώς και αυτή στη γειτονιά του παλαιού Νοσοκομείου. Οι πιο ζαβολιάρηδες τριγυρνούν στις παρέες κρατώντας από μια κλωστή ένα δεμένο αυγό (χάσκαρι) και καλούν τους πιο θαρραλέους να αρπάξουν με το στόμα τους το αυγό. Σύμφωνα με τους λαογράφους της πόλης, οι «Μπουμπούνες» όπως και τα «ραγκουτσάρεια» που γίνονται τον χειμώνα είναι προχριστιανικά έθιμα που επέζησαν με τις αλλαγές τους έως τις μέρες μας.
Στο Ξινό Νερό Φλώρινας
Οι μοναδικές αποκριάτικες εκδηλώσεις στο Νομό της Φλώρινας οργανώνονται στην τοπική Κοινότητα Ξινού Νερού το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς. Το καρναβάλι του Ξινού Νερού πήρε τη σκυτάλη από το Αμύνταιο, που μέχρι το 1982 οργάνωνε καρναβάλι, αλλά σταμάτησε μετά από πιέσεις της εκκλησίας. Οι Ξινονερίτες γι’ αυτή τους την επιμονή αφορίστηκαν από τον τοπικό Μητροπολίτη αλλά δεν το έβαλαν κάτω και κατάφεραν να διοργανώνουν ένα καρναβάλι που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα από τα αυτά των μεγάλων πόλεων. Ξεχωρίζουν τα μυσταγωγικά γλέντια στους δρόμους της μικρής κωμόπολης από τις τοπικές ορχήστρες της περιοχής, με το ξινόμαυρο να ρέει άφθονο ακόμη και στους επισκέπτες αλλά και η παρέλαση των αρμάτων που γίνεται την Κυριακή το μεσημέρι. Τον πρώτο λόγο στη θεματογραφία τους έχει η κοινωνικοπολιτική σάτιρα με τους καρναβαλιστές να σχολιάζουν με καυστικό τρόπο κάθε γεγονός που επηρέασε τη ζωή τους.
Στα Γρεβενά
Την Παρασκευή, το Σάββατο και την Κυριακή της Αποκριάς, στην κεντρική πλατεία και στο κεντρικό δρόμο της πόλης θα υπάρχουν ορχήστρες πνευστών και χάλκινων παίζοντας παραδοσιακούς σκοπούς της περιοχής ενώ οι μπάντες κρουστών samba-reggae PARANAUE από τη Θεσσαλονίκη και ΚΡΙΤΣΑΟΥ από τα Γρεβενά και τις τρεις ημέρες θα βρίσκονται στους δρόμους δίνοντας τον τόνο του αποκριάτικου ξεφαντώματος.
Στην Πτολεμαΐδα
Ο δήμος της πόλης αναλαμβάνει να οργανώσει τις αποκριάτικες γιορτές αφού μέχρι σήμερα τον ρόλο αυτό είχαν εθελοντικά διάφοροι πολιτιστικοί σύλλογοι. Έτσι, για πρώτη φορά φέτος, εκτός από τα γλέντια με μουσικές και ορχήστρες με χάλκινα στην κεντρική πλατεία της πόλης θα υπάρξει και αποκριάτικη παρέλαση με συμμετοχή αρμάτων και κόσμου.
