Ηρακλής! Ο απόλυτος μυθικός ήρωας! Ο πιο ρωμαλέος, ο πιο δυνατός, ο άνθρωπος που έγινε ημίθεος και θαυμαστός στα πέρατα του κόσμου για τους άθλους του. Στην Ελλάδα του 2024 δεν είναι λίγοι αυτοί που τον αγνοούν και κυρίως τα μικρά παιδιά.
Συνέντευξη στον Λευτέρη Χ. Θεοδωρακόπουλο
Μια αχτίδα φωτός έρχεται από την Ήπειρο και συγκεκριμένα από τα Γιάννενα όπου ένας μελετητής παραθέτει άγνωστες πτυχές του μυθικού ήρωα και τις αποτυπώνει σε χαρτί. Ο λόγος για τον Κωνσταντίνο Φάη ο οποίος σκιτσάρει με τρόπο…μυθικό.
Ως ανήσυχο πνεύμα μελετά τους μύθους και τους αποδίδει με το πενάκι του. Μάλιστα στο ταξίδι του αυτό, ανακάλυψε πως ο Ηρακλής είχε πατήσει στο…Μονακό. Ναι, σωστά διαβάσατε!
Από τότε δουλεύει πολύ πάνω σε αυτό το εγχείρημα να ζωντανέψει τη ζωή του του Μόνοικου Ηρακλέως.
Ο ίδιος μιλά στην Ζούγκλα για το θαυμασμό που τρέφει στον Ηρακλή, στην ελληνική μυθολογία, στην ιστορία.
Ο Κωνσταντίνος Φάης είναι ένας καλλιτέχνης που ταυτίζει την ζωή και την εικαστική του ύπαρξη με τους μύθους και σίγουρα σαγηνεύει με τις δημιουργίες του.
Το μήνυμα του είναι πως η Μυθολογία είναι ένα απέραντο δίκτυο διδαχών ειδικά για τα μικρά παιδιά.
Ηρακλής ο μυθικός ήρωας, γιατί θεωρείται ο πιο σημαντικός απ’ όλους;
«Ο Ηρακλής ο Θηβαίος ή Τριέσπερος, είναι ο περιφημότερος του ηρωικού γένους με απειράριθμα κατορθώματα από το βρεφικό στάδιο του βίου του ακόμα. Πέραν του οικουμενικού πεδίου δράσης του, βαρύνοντα ρόλο παίζει και ο αντίκτυπος του και σε άλλους πολιτισμούς της Μεσογείου ειδικά μετά τον 6ο αιώνα π.Χ., όπως ο Ρωμαϊκός και ο Φοινικικός, ο Herculesκαι Μέλκαρτ αντίστοιχα. Είναι περιηγητής, στρατηγός, γενάρχης ολόκληρων ηγεμονικών δυναστειών αλλά και εθνών και με βάση τους άθλους του και τα ανδραγαθήματα του, σφυρηλατήθηκαν θρησκευτικά και πολιτικά μοντέλα από ηγετικές φυσιογνωμίες της Αρχαιότητας».
Ποιος είναι ο αποσυμβολισμός του Ηρακλέους;
«Αυτή είναι μια τεράστια συζήτηση. Υπάρχει η αμιγώς αλληγορική προσέγγιση, παραδείγματος ένεκα ότι ο Ηρακλής αποτελεί την προσωποποίηση του Ηλίου, ως ο καταβάλλων τις δυνάμεις του σκότους επί γης, εξου και το «Ηρακλέας», εκ του «κλάσθαι προς τον αέρα», από Ανατολή προς Δύση. Η επιτέλεση 12 άθλων σε αυτόν, επισημαίνει την διαίρεση του ουρανού σε 12 ζώδια, με την ίδια την λεοντή να συμβολίζει την ισχυρό ζώδιο και το ρόπαλο τις αντίξοες συνθήκες. Μία άλλη προσέγγιση, είναι αυτή του Διοδώρου του Σικελιώτη, ότι δηλαδή γεννήθηκε λίγο πριν τα χρονικά του Τρωικού Πολέμου και κληρονόμησε τα επιτεύγματα των «προηγούμενων Ηρακλειδών», όπως ο Ιδαίος Ηρακλής και ο ακόμα παλαιότερος της Αιγύπτου. Υπάρχει και η αντίληψη του Ευημερισμού, κατά την οποία μεγάλες προσωπικότητες που έζησαν προγενέστερα της καταγεγραμμένης Αρχαιότητας και συγκεκριμένα την Εποχή του Χαλκού ή και του Σιδήρου, μυθοποιήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου και θεοποιήθηκαν. Ας μην ξεχνάμε ότι οι πρόγονοι μας, αποκαλούσαν την Εποχή του Χαλκού «Ηρωική». Έχουμε και την ερμηνεία της Γεωμυθολογίας, κατά την οποία μέσω των κλάδων της γεωεπιστήμης, επιδιώκεται η αποκωδικοποίηση του εκάστοτε μύθου. Υδρογεωλογικά ερμηνεύοντας, στον αντίστοιχο της οφιόμορφης Λερναίας Υδρας ο ήρωας επιλύει το πρόβλημα με τις συνεχώς μεταβαλλόμενες καρστικές πηγές της Λέρνης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η καταγραφή του ήρωα στην εξέλιξη της Αρχαιότητας διαφέρει. Στην Ομηρική λογοτεχνία αποφεύγεται η υπερφυσική προσέγγιση του βίου του, οπότε και αναφέρονται συγκεκριμένα επεισόδια, τα οποία προηγούνταν χρονολογικά της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, όπως η κατάκτηση της Πύλου και η πρώτη λεηλασία της Τροίας. Άλλα επίσης αρχαϊκά έπη παρουσιάζουν μεγαλοπρεπώς τα απαράμιλλα κατορθώματα του Ηρακλή, με πρωιμότερο παράδειγμα την Ηράκλεια του Πεισάνδρου από τη Ρόδο, έναν αιώνα αργότερα όμως. Κατά την Ελληνιστική περίοδο πλέον ο Ηρακλής αποτελεί ηγεμονικό μοντέλο για τον Αλέξανδρο και τους περίφημους Διαδόχους του, το οποίο θα συνεχιστεί και στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά τα χρονικά της οποίας ξεκάθαρα θεοποιείται. Είτε έτσι είτε αλλιώς … ο Ηρακλής ‘’ήταν’’ αυτός, άλλοτε ήρωας και άλλοτε θεός…».
Τι σας σαγήνεψε και αρχίσατε να τον ερευνάτε;
«Αυτή ακριβώς η μεγαλοπρεπής υπόσταση του. Το ότι το βεληνεκές του έφτασε στα πέρατα της Οικουμένης, με αποτέλεσμα όλοι οι υπόλοιποι ήρωες να έπονται της φήμης του. Μιλάμε για ένα παγκόσμιο σημείο αναφοράς για την εποχή εκείνη, το οποίο αντηχεί έως τις ημέρες μας. Επέλεξε την ανωφέρεια της Αρετής, υπήρξε συμμετέχων στην Γιγαντομαχία, Αλεξίκακος συνοδοιπόρος, μονίμως καταδιωκόμενος υπό εχθρικής δύναμης και ιδεώδης ηθική μορφή με αποκορύφωμα την αποθέωση του. Με τις όποιες ατασθαλίες και αδυναμίες του χαρακτήρα του φυσικά, οι οποίες τον ταυτίζουν με τον επίγειο αγώνα του καθενός από εμάς αρχαιόθεν».
Δουλεύετε ένα project τον Μόνοικο Ηρακλή, τι σημαίνει αυτό; Ο μύθος και η φήμη του Ηρακλή είχε φθάσει ως το Μονακό; Πώς το «ανακαλύψατε» εσείς;
«Η φήμη του Ηρακλέους διαδόθηκε από την Ιβηρική Χερσόνησο μέχρι και την Μέση Ανατολή. Η πολιτιστική εκστρατεία του Μονοίκου Ηρακλέους, φέρει ως απώτερο σκοπό την ανάδειξη του αποήχου της Ελληνικής Μυθολογίας και του Δεύτερου Αποικισμού των Ελλήνων κατά μήκος των Γαλλικών Ακτών και της Οροσειράς των Άλπεων. Μια περίοδος κατά την οποία σφυρηλατούνται ύψιστα επιτεύγματα του πολιτισμού μας, όπως η Πόλις, η Λογοτεχνία, το πρώτο πλήρες φθογγογραφικό αλφάβητο στον παγκόσμιο Πολιτισμό, ήτοι η Ελληνική Γλώσσα και η πρώτη Αθλητική Επανάσταση με καρπό τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Μια αλληλουχία καταστάσεων η οποία τελικά θα οδηγήσει στην παγίωση των Ελλήνων ως ενός εκ των ηγετικών δυνάμεων στην Λεκάνη της Μεσογείου και την μεταφύτευση των παραπάνω εννοιών στην βάση εκκόλαψης της μετέπειτα Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.
Στα πλαίσια της μυθικής αφήγησης, ο Ηρακλής κατά την επιστροφή του από τον 10ο άθλο στην Ιβηρική Χερσόνησο για τα βοοειδή του Γίγαντα Γηρυόνη κινήθηκε κατά μήκος των βορειοδυτικών ακτών. Εδώ να επισημάνω και μία λεπτομέρεια από τα σχόλια του Στράβωνα για τις γεωγραφικές γνώσεις του Ομήρου, κατά την οποία οι Έλληνες της Ηρωικής Εποχής γνώριζαν τον «Ιβηρικόνπλούτον όπως και ο Ηρακλής στις εκστρατείες του», μετά έρχονται και οι Φοίνικες στην περιοχή και προφανώς αναφέρεται στην μεταλλευτική και εμπορική δραστηριότητα αυτών των πολιτισμών εκεί. Ο ήρωας μας λοιπόνθα κινηθεί κατά μήκος των βορειοδυτικών ακτών της Μεσογείου, θα εμπλακεί σε μάχες στις Λιγυστικές Άλπεις και θα καταλήξει στην Ρώμη όπου και θα αντιμετωπίσει τον ληστή Κάκο στον Αβεντίνο Λόφο. Στα ιστορικά πλαίσια τώρα, στις ακτές της Λιγουρίας ιδρύονται πολυάριθμες αποικίες από τους Φωκαείς, μία εξ΄ αυτών ο λιμήν της Μονοίκου
. Με την πάροδο του χρόνου, ο όρος θα γίνει προσωνύμιο του Ηρακλέους στην περιοχή. Εκεί αναφέρεται το«ιερόν Μονοίκου Ηρακλέους», από αυτόν τον όρο θα προκύψει και η ονομασία του περιλάλητου Πριγκιπάτου του Μονακό, για αυτό και ο λιμένας βαθέων υδάτων του κοσμοπολίτικου κρατιδίου, αντλεί την ονομασία του από τον μέγιστο των ηρώων μέχρι και σήμερα. Οι άθλοι και πάρεργα του Ηρακλέους στην περιοχή, θα αποτελέσουνσημείο πολιτιστικής και πολιτικής αναφοράς για τουλάχιστον τρεις μεγάλους πολιτισμούς, τους Φοίνικες, τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, δευτερευόντως δε για τους Κέλτες και τους Γαλάτες.Ως εκ τούτου, πρωταγωνιστές της εκστρατείας μου πέραν του Ηρακλέους φυσικά, είναι ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Αννίβας της Καρχηδόνας και ο Οκταβιανός Αύγουστος. Αυτόν ακριβώς τον φαντασμαγορικό απόηχο, επιδιώκω να αναδείξω μέσα από μία σειρά πολιτιστικών δράσεων, φυσικά σε συνεργασία με ιδιωτικούς και κρατικούςφορείςεντός και εκτός Ελλάδας αλλά και ανθρώπων των επιστημών».
Με αφορμή τα του Μονοίκου Ηρακλέους, μιλήστε μας για τις Άλπεις της αρχαιότητας…
«Στον Αρχαίο Κόσμο τα ποτάμια και τα βουνά θεωρούνταν συχνά σύνορα ή φραγμοί και ιδιαίτερα οι τεράστιοι ορεινοί όγκοι προκαλούσαν δέος και έναυσμα για δημιουργία θρύλων. Οι Άλπεις με τους ‘’εξαίσιους κρημνούς και τα φαράγγια-αβύσσους’’ όπως μας πληροφορεί ο Στράβων, αποτέλεσαν φυσικό σύνορο για την Ιταλική Χερσόνησο, οι Ρωμαίοι της Ρεπουμπλικανικής και της Αυτοκρατορικής εποχής τις αντιλαμβάνονταν ως ένα στρατηγικής και συμβολικής σημασίας ‘’τείχος’’, μία ιδέα της οποίας το υπόβαθρο εντοπίζεται σε προγενέστερα χρονικά και παρουσίαζε τη μεν Ρώμη ως προορισμένη να κυριαρχήσει στην Ιταλία, τους δε Γαλάτες και Καρχηδονίους ως εξωτερικούς εισβολείς στη χερσόνησο. Είναι χαρακτηριστική η άποψη του Κικέρωνα, ότι δηλαδή η ίδια φύση είχε οχυρώσει την Ιταλία με τις Άλπεις και όχι χωρίς κάποια θεϊκή προνοητικότητα, ειδάλλως αυτή η πόλη δεν θα γινόταν ποτέ η έδρα της αυτοκρατορίας. Θεωρούσε επιπροσθέτως ότι δεν υπήρχε τίποτα που θα έπρεπε να φοβάται η Ιταλία πέρα από αυτές τις βουνοκορφές μέχρι τον Ωκεανό. Αυτός ο χαρακτηρισμός της οροσειράς ως ‘’Τοίχος της Ιταλίας’’, κατά πολλούς σύγχρονους ακαδημαϊκούς αντικατοπτρίζει ήδη τις αντιλήψεις του μεταγενέστερου ηγεμονικού πλαισίου, που έβλεπε την Ιταλία και τους Ρώμη ως μία ενιαία δύναμη. Αυτή η θεϊκή αύρα της εμβληματικής οροσειράς, αντανακλάται και σε πληθώρα γραμματειακών αναφορών της εποχής, οι οποίες δίνουν έμφαση στηνδιαρκείας16 ημερών και παροιμιώδη διάσχιση των Άλπεων από τα στρατεύματα του Αννίβα αλλά και τις αντίστοιχες των Γαλατών. Όλοι οι προαναφερόμενοι ακολούθησαν την θρυλική Οδό τους Ηρακλέους, για αυτό και προβάλλεται ως ηθική βάση το ηρωικό υπόδειγμα του, υπονοώντας ακόμα και θεία παρέμβαση στην επιτυχή αποπεράτωση τους. Ακόμα και η σωζόμενη μέχρι σήμερα Δομίτια Οδός του 2ου αιώνα π.Χ. που συνέδεε την Ισπανία με την Ιταλία μέσω της Γαλατίας, λέγεται ότι βασίστηκε στην θρυλική διαδρομή που χάραξε ο Ηρακλής. Εξυπακούεται πως και ο ρόλος του Αυγούστου ως τελικού κατακτητή των Άλπεων και κατακτητή των Λιγυστικών ακτών με άμεση συνεπαγωγή την ταύτιση του με τον Ηρακλή, τονίστηκε ξεκάθαρα στην πολιτική προπαγάνδα της εποχής.
Θα έπρεπε η ελληνική μυθολογία να διδάσκεται στα σχολεία;
«Διδάσκεται αλλάυποτυπωδώς, επίσης το ζήτημα είναι εάν δίνεται έμφαση από τον εκάστοτε εκπαιδευτικό. Θέλω να πω ότι εάν θεωρούμε την μυθολογία μας αποκύημα φαντασίας και ιστορική πομφόλυγα, με άμεσο αποτέλεσμα την απαξίωση των διδαχών των βιωμάτων των προγόνων μας, τότε το αποτέλεσμα μόνο αρνητικό πρόσημο μπορεί να φέρει. Εξαρτάται και από την νοοτροπία των ιθυνόντων του εκπαιδευτικού συστήματος και τελικά όλων μας, εάν δεν είμαστε διατεθειμένοι να εμβαθύνουμε στα της Ελληνικής Γραμματείας, τότε τα πνευματικά της οφέλη θα συρρικνωθούν και τελικά θα χαθούν».
Τι χάνουν τα παιδιά που δεν διδάσκονται την ελληνική μυθολογία, σας θλίβει αυτό το γεγονός;
«Η Μυθολογία είναι ένα απέραντο δίκτυο διδαχών αλλά και πληροφοριών για προγενέστερες εποχές της Ιστορικής Αρχαιότητας. Είναι η κληρονομιά μας, δεν είναι δυνατόν να την εκμεταλλεύεται όλος ο υπόλοιπος κόσμος και εμείς να αδιαφορούμε. Μην στεκόμαστε όμως μόνο στο ηθικό του όλου θέματος, εάν το φιλοσοφήσουμε περαιτέρω μπορούμε να πούμε ότι θα μπορούσε να διεγείρει και την φαντασία των παιδιών μας άρα και τον τρόπο σκέψης τους γενικότερα και να τα καταστήσει περισσότερο δημιουργικά στον βίο τους. Όχι απλά με θλίβει, αλλά με θορυβεί».
Ποιες είναι οι επιδιώξεις σας σε ερευνητικό επίπεδο;
«Οι επιδιώξεις μου είναι να εντοπίσω τους συνδετικούς κρίκους μεταξύ των κοινωνικοπολιτικών μηχανισμών του Αρχαίου κόσμου μέσω της Μυθολογίας αλλά και την σχέση τους με το σήμερα. Με αφορμή τα του Μονοίκου Ηρακλέους, προέβην στην μελέτη πληθώρα ξένων συγγραμμάτων, ανακαλύπτοντας αναλυτικούς παραλληλισμούς σε γεωπολιτικό επίπεδο ανάμεσα στο τότε και στο τώρα. Ένα καλό παράδειγμα ας πούμε, είναι η σύγκριση ανάμεσα στην Αυγουστιανή Εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Καρχηδόνας με την περίπτωση των ΗΠΑ κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με επίκεντρο τον ηρωισμό».
Είστε από την Ήπειρο, ποιο είναι το μήνυμα που στέλνετε από αυτό το σημείο της Ελλάδας μας;
«Διαμένω στα Ιωάννινα, κατά τα ¾ κατάγομαι από την εύανδρο Ήπειρο, από τα ορεινά της Πίνδου και συγκεκριμένα από την κωμόπολη του Μετσόβου. Κατά το υπόλοιπο ¼ φέρω καταβολή από το Θέρμο Αιτωλοακαρνανίας. Δεν θα αναφερθώ μόνο στο πολιτιστικό εκτόπισμα της κοιλάδας της Δωδώνης, αλλά θα υπενθυμίσω ότι και η περίφημη κάθοδος των Δωριέων, έχει ως αφετηρία την ευρύτερη περιοχή καταγωγής μου. Η οποία μάλιστα στα μυθικά πλαίσια ενδεχομένως να συνδέεται και με την περίφημη Επιστροφή των Ηρακλειδών. Τα ονόματα που μνημονεύονται, όπως του υιού του Ηρακλέους Ύλλου, του Δυμάνος και του Παμφύλου, συνδέονται με τα τρία δωρικά φύλα, του Υλλείς, τους Δυμάνες και τους Πάμφυλους. Επομένως, έχω να πω ότι με γνώμονα τις ένδοξες καταβολές μας, μπορούμε να επαναφέρουμε την χαμένη αίγλη του πολιτισμού μας, χωρίς διχόνοια, ακρότητες και γραφικές συγκυρίες. Θέληση και όραμα χρειάζεται».
