Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή ο κορυφαίος ζωγράφος και χαράκτης του 20ού αιώνα, Σαλβαδόρ Νταλί, ο οποίος εντάσσεται στο καλλιτεχνικό ρεύμα του σουρεαλισμού και με το έργο του εξερεύνησε το ανθρώπινο υποσυνείδητο. Χάρη και στις εξωφρενικές και εκκεντρικές κατά καιρούς δηλώσεις του, η φήμη που απέκτησε ήταν τεράστια.
Ο Σαλβαδόρ Φελίπε Χαθίντο Νταλί ι Ντομένεκ γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1904 στην πόλη Φιγκέρας της Καταλωνίας. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και συμβολαιογράφος, άθεος, αλλά αυστηρών αρχών και υπέρμαχος της ομοσπονδιοποίησης της Ισπανίας, ενώ η μητέρα του ήταν αυτή που ενθάρρυνε τις καλλιτεχνικές ανησυχίες του γιου της.
Ως φοιτητής στην Σχολή Καλών Τεχνών στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη, αφομοίωσε έναν τεράστιο αριθμό καλλιτεχνικών στυλ και παρουσίασε ασυνήθιστη τεχνική ικανότητα ως ζωγράφος.
Η επιρροή του Φρόιντ
Ο Νταλί έγινε γνωστός στον κόσμο της τέχνης στα τέλη της δεκαετίας του 1920, όταν είχε διαμορφώσει το δικό του προσωπικό στυλ. Δύο γεγονότα συνέβαλαν σε αυτό: Η ανακάλυψη των γραπτών του Σίγκμουντ Φρόιντ σχετικά με την ερωτική σημασία των υποσυνείδητων εικόνων και η ένταξή του στον κύκλο των σουρεαλιστών καλλιτεχνών και συγγραφέων του Παρισιού με τον πίνακα του «Το πένθιμο παιχνίδι» (1929).
Από το 1929 έως το 1937 ζωγράφισε με φρενήρεις ρυθμούς μία σειρά από πίνακες που τον καταξίωσαν παγκοσμίως ως τον πιο σημαντικό σουρεαλιστή ζωγράφο. Εικονογράφησε έναν ονειρικό κόσμο, στον οποίο τα κοινά αντικείμενα αντιπαρατίθενται, παραμορφώνονται ή μεταμορφώνονται με έναν παράξενο και παράλογο τρόπο.
Απεικόνισε αυτά τα αντικείμενα με σχολαστική, σχεδόν οδυνηρά ρεαλιστική λεπτομέρεια και τα τοποθετούσε συνήθως σε θολά ηλιόλουστα τοπία που θυμίζουν την καταλανική πατρίδα του. Ίσως η πιο διάσημη από αυτές τις αινιγματικές εικόνες του είναι η «Η εμμονή της μνήμης» (1931), στο οποίο τα ρολόγια που λιώνουν, ξεκουράζονται σ’ ένα τρομακτικά ήρεμο τοπίο.
Οι σημαντικοί πίνακες
Άλλοι σημαντικοί πίνακες αυτής της περιόδου είναι «Το Όνειρο» (1931), «Έξι εμφανίσεις του Λένιν πάνω σ’ ένα πιάνο» (1931), «Προμήνυμα εμφυλίου πολέμου» (1936) και «Αόρατος Αφγανός με την εμφάνιση στην πλαζ του προσώπου του Γκαρθία Λόρκα υπό μορφή φρουτιέρας με τρία σύκα» (1938).
Ο ίδιος αποκαλούσε τους πίνακές του «ζωγραφισμένες ονειροφωτογραφίες», που διακρίνονται για την έμφασή τους στην απόδοση των λεπτομερειών, την τεχνική τους δεξιοτεχνία, την επινοητικότητά τους, την τάση τους για επίδειξη και την εκτεταμένη χρήση φροϋδικών συμβόλων.
Με τον Ισπανό σκηνοθέτη Λουίς Μπουνιουέλ, ο Νταλί έκανε δύο σουρεαλιστικές ταινίες με τους τίτλους «Ο Ανδαλουσιανός Σκύλος» («Un Chien andalou», 1929) και «Η χρυσή εποχή» («L’Âge d’or», 1930), οι οποίες είναι επίσης γεμάτες με γοητευτικές, αλλά εξαιρετικά υποβλητικές εικόνες.
Η ρήξη με τους σουρεαλιστές
Η τάση του για ολοένα και μεγαλύτερη επιδεικτική προβολή, η λατρεία του προς το άτομό του, η φιλοχρηματία του και οι αμφιλεγόμενες δηλώσεις του για τον ανερχόμενο τότε φασισμό (παρότι στα νιάτα του ήταν κομμουνιστής και είχε φυλακιστεί για λίγο από την δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα), τον δυσφήμησαν στα μάτια των σουρεαλιστών, οι οποίοι διέκοψαν κάθε σχέση μαζί του το 1934, ενώ η φήμη του μεγάλωνε. «Δεν μπορείτε να με αποβάλλετε από το σουρεαλιστικό κίνημα, γιατί εγώ είμαι ο Σουρεαλισμός!» είχε δηλώσει ο Σαλβαδόρ Νταλί.
Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε τη Ρωσίδα Έλενα Ντιακόνοβα, γνωστή ως Γκαλά, πρώην σύζυγο του σουρεαλιστή ποιητή Πολ Ελιάρ. Το ζευγάρι παρέμεινε μαζί μέχρι τον θάνατο της το 1982.
Η Γκαλά υπήρξε η μούσα του και στις αρχές της δεκαετίας του ‘30, ο Νταλί άρχισε να υπογράφει τους πίνακές του με τα ονόματα και των δύο, καθώς όπως έλεγε “κυρίως με το αίμα σου, Γκαλά, βάφω τους πίνακές μου”. Μετά τον θάνατό της, ο Νταλί έπεσε σε κατάθλιψη και αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Τελικά πέθανε από καρδιακό επεισόδιο στις 23 Ιανουαρίου του 1989 στην πόλη που γεννήθηκε.
Αποφθέγματα
– ‘Μη φοβάστε την τελειότητα. Δεν θα την πετύχετε ποτέ.’
– ‘Το θερμόμετρο της επιτυχίας είναι ο φθόνος των ανίκανων.’
– ‘Ευφυΐα χωρίς φιλοδοξία είναι πουλί χωρίς φτερά.’
– ‘Κάθε πρωί, μόλις ξυπνάω έχω μια εμπειρία υπέρτατης ευχαρίστησης, όταν συνειδητοποιώ ότι είμαι ο Σαλβαντόρ Νταλί.’
– ‘Κάθε συμμετοχή σημαίνει τη γέννηση μιας ανάμνησης.’
– ‘Η τέλεια γυναίκα είναι αλαζονική αλλά όχι υπερβολικά ωραία. Πρέπει να είναι σκλάβα των ρούχων της και των κοσμημάτων της.’
– ‘Στα έξι μου ήθελα να γίνω μάγειρας. Στα εφτά μου, Ναπολέων Και η φιλοδοξία μου μεγαλώνει συνεχώς από τότε.’
– ‘Ένα βράδυ κάθισα την ασχήμια στα γόνατά μου. Και σχεδόν αμέσως τη βαρέθηκα.’
– ‘Η ζωγραφική είναι ένα απειροελάχιστο κομμάτι της προσωπικότητάς μου.’
– ‘Θα γίνω μια ιδιοφυΐα και ο κόσμος θα με θαυμάζει. Ίσως θα είμαι περιφρονημένος και ακατανόητος, αλλά θα είμαι μια ιδιοφυΐα, μια μεγάλη ιδιοφυΐα, διότι είμαι σίγουρος γι’ αυτό.’
– ‘Πολλοί άνθρωποι δε φτάνουν τα ογδόντα, γιατί προσπαθούν για πάρα πολύ καιρό να μείνουν στα σαράντα.’
– ‘Η Ρωσική Επανάσταση είναι η Γαλλική Επανάσταση που άργησε να φτάσει, λόγω του κρύου.’
– ‘Το κακό γούστο είναι δημιουργικό. Πρόκειται για την κυριαρχία της βιολογίας επί της εξυπνάδας.’
– ‘Δεν μπορείτε να με αποβάλλετε από το σουρεαλιστικό κίνημα, γιατί εγώ είμαι ο Σουρεαλισμός!’
– ‘Το μοναδικό, από το οποίο ο κόσμος δε θα κουραστεί ποτέ, είναι η υπερβολή.’
Ο Σαλβαδόρ Νταλί βάζει τις τελευταίες πινελιές στο «Πρόσωπο του Πολέμου» (ΗΠΑ, 1940)
Κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου (1936 – 1939) παρέμεινε στο Παρίσι και το 1940 εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, όπου παρέμεινε μέχρι το 1948, οπότε επέστρεψε στην Ισπανία.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ενδιαφέρον του στράφηκε συχνά προς τα θρησκευτικά θέματα με πίνακες, όπως «Η Παναγία του Πορτ Λιγκάτ» (1949), «Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού» (1951) και «Η Σταύρωση» (1954). Το πλούσιο έργο του περιλαμβάνει ακόμα σχέδια κοσμημάτων, σκηνικά για τον κινηματογράφο, εικονογραφήσεις βιβλίων, καθώς και τα βιβλία «Ημερολόγιο μιας μεγαλοφυΐας» και «Ανομολόγητες εξομολογήσεις».
Ο Σαλβαδόρ Νταλί πέθανε στις 23 Ιανουαρίου 1989 στη γενέτειρά του, σε ηλικία 84 ετών. Δύο μουσεία είναι αφιερωμένα στον καλλιτέχνη, ένα στη γενέτειρά του Φιγκέρας («μουσείο-θέατρο», οργανωμένο από τον ίδιο τον Νταλί) κι ένα στις ΗΠΑ (στην πόλη Σεντ Πίτερσμπεργκ της Φλώριδας, όπου στεγάζεται η συλλογή Ρέινολντς-Μορς).
