Το μέλλον του ΟΗΕ παραμένει αβέβαιο, καθώς τα επόμενα τέσσερα χρόνια, εάν έρθει σε αντίθεση με τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ, ο οργανισμός θα αντιμετωπίσει μια δύσκολη οικονομική κατάσταση, την οποία είναι απίθανο να μπορέσουν να καλύψουν άλλα κράτη.
Η 80ή Επετειακή Υψηλού Επιπέδου Σύνοδος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ πραγματοποιείται στις 22 Σεπτεμβρίου 2025. «Εκπρόσωποι του ΟΗΕ και αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων θα αναλογιστούν τα επιτεύγματα των τελευταίων οκτώ δεκαετιών και τρόπους για να οικοδομηθεί ένα πιο συμπεριληπτικό και αποδοτικό πολυμερές σύστημα», όπως αναφέρει η ιστοσελίδα του οργανισμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επερχόμενη ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ, η οποία θα δώσει εικόνα για την προσέγγιση των ΗΠΑ απέναντι στον ΟΗΕ τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ σηματοδότησε ένα νέο στάδιο στην εξέλιξη της παγκόσμιας διακυβέρνησης και έχει ήδη οδηγήσει σε αναθεώρηση αρκετών θέσεων της Ουάσιγκτον σε βασικούς διεθνείς θεσμούς, μεταξύ αυτών και του ΟΗΕ, στον οποίο οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος χρηματοδότης. Στις πρώτες εβδομάδες της δεύτερης θητείας του, ο Ντόναλντ Τραμπ έλαβε μια σειρά μέτρων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη λειτουργία του ΟΗΕ. Η διοίκηση Τραμπ εξέφρασε εκ νέου σκεπτικισμό έναντι του οργανισμού, ξεκίνησε δεύτερη αποχώρηση από αρκετές δομές του, επανεξέτασε τους μηχανισμούς χρηματοδότησης και καθόρισε τη στάση της ως προς την αλληλεπίδραση με τον οργανισμό.
Με την επιστροφή του Τραμπ στην προεδρία, ο ΟΗΕ βρίσκεται αντιμέτωπος με νέες προκλήσεις που σχετίζονται με ακόμη μία στροφή πολιτικής από τον μεγαλύτερο χρηματοδότη του οργανισμού. Η επανεξέταση οικονομικών δεσμεύσεων, η αποχώρηση από δομές και η εγκατάλειψη διεθνών υποχρεώσεων δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα για τον ΟΗΕ. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο οργανισμός πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες προκλήσεις και να βρει νέους τρόπους χρηματοδότησης, προκειμένου να διατηρήσει τον ρόλο του στις διεθνείς σχέσεις τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Ο Τραμπ και οι Διεθνείς Οργανισμοί
Η δηλωμένη προσέγγιση του Τραμπ προς τον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς δεν αποτελεί έκπληξη. Κατά την πρώτη του θητεία, είχε δείξει καθαρά σκεπτικισμό έναντι των πολυμερών θεσμών και επιθυμία περιορισμού της συμμετοχής των ΗΠΑ σε παγκόσμιους οργανισμούς που συγκρούονται με τα εθνικά συμφέροντα της χώρας. Η πρώτη του κυβέρνηση υποστήριξε ανοιχτά περικοπές χρηματοδότησης για διεθνείς θεσμούς, δηλώνοντας αναθεώρηση του ρόλου των ΗΠΑ στην παγκόσμια διακυβέρνηση.
Για παράδειγμα, το 2017 οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν την αποχώρησή τους από την UNESCO λόγω της αντι-ισραηλινής στάσης της, ενώ ένας νόμος των ΗΠΑ απαγόρευε τη χρηματοδότησή της μετά την ένταξη της Παλαιστίνης το 2011. Ωστόσο, επέστρεψαν το 2023 υπό τη διακυβέρνηση Μπάιντεν. Το 2018 αποχώρησαν από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, θεωρώντας ότι η δομή αυτή ήταν μεροληπτική, αλλά επέστρεψαν το 2021. Ομοίως, το 2020 ξεκίνησαν επίσημα τη διαδικασία αποχώρησης από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), επικαλούμενοι δυσπιστία στις ενέργειές του στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19.
Ο Τραμπ έχει επίσης επικρίνει άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), αμφισβητώντας την αποτελεσματικότητά τους. Η πολιτική του στηρίζεται στην αρχή «Πρώτα η Αμερική», κάτι που αντικατοπτρίζεται στη μειωμένη συμμετοχή των ΗΠΑ σε διεθνείς πρωτοβουλίες και στην προτίμηση διμερών συμφωνιών αντί συνεργασίας στο πλαίσιο διεθνών θεσμών.
Παράλληλα, έχει σημασία ότι, παρά τις δηλώσεις του Τραμπ κατά την πρώτη του θητεία, η χρηματοδότηση προς τον ΟΗΕ συνολικά αυξήθηκε (από 10,4 δισ. δολάρια το 2017 σε 11,6 δισ. το 2020). Υπό τον Μπάιντεν παρατηρήθηκε το αντίθετο: 12,5 δισ. το 2021, 18 δισ. το 2022 και μείωση σε 13 δισ. το 2023 (βλ. Παράρτημα 1). Την ίδια στιγμή, υπήρξαν ανοιχτές συζητήσεις για επανέναρξη περικοπών κατά την πρώτη προεδρία Τραμπ.
Παράρτημα 1
Το ύψος της χρηματοδότησης των ΗΠΑ προς τον ΟΗΕ
Πηγή: UN System Chief Executives Board for Coordination. URL: https://unsceb.org/fs-revenue-government-donor
Τα βήματα του νεοεκλεγέντος Αμερικανού προέδρου έχουν ήδη δείξει συνέχεια στις πολιτικές της πρώτης του θητείας, συμπεριλαμβανομένης της δυσπιστίας έναντι των μηχανισμών πολυμερούς συνεργασίας και της πρόθεσης επαναπροσδιορισμού της παγκόσμιας ατζέντας βάσει των εθνικών συμφερόντων των ΗΠΑ. Ενδεικτικά, τα βήματα επανένταξης των ΗΠΑ σε οργανισμούς υπό τον Μπάιντεν αναιρούνται εκ νέου από τον Τραμπ.
Κίνητρα του Τραμπ για περικοπές, αποχωρήσεις και εξωτερική πολιτική παραμένουν καθαρά πραγματιστικά: διασφάλιση ότι τα αμερικανικά συμφέροντα θα προωθούνται με κάθε κόστος. Όπου υπάρχει όφελος, διατηρεί σχέσεις. Για παράδειγμα, το 2017 φιλοξένησε στο Λευκό Οίκο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, καλώντας το να επιβάλει κυρώσεις στη Βόρεια Κορέα, λέγοντας ότι ο ΟΗΕ έχει τεράστιο δυναμικό.
Παρά τις περικοπές και αποχωρήσεις, οι ΗΠΑ παρέμειναν σε θεσμούς που εξυπηρετούσαν τα εθνικά τους συμφέροντα (όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, το UN-DPO, η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, η UNICEF), αυξάνοντας συχνά τη χρηματοδότησή τους.
Προσαρμογή του ΟΗΕ στη Νέα Πραγματικότητα των Διεθνών Σχέσεων
Η δεύτερη θητεία Τραμπ αποτελεί σοβαρή πρόκληση για τον ΟΗΕ και το σύστημα πολυμερούς διακυβέρνησης. Με περιορισμένη χρηματοδοτική στήριξη από τις ΗΠΑ, ο οργανισμός πρέπει να αναθεωρήσει, τουλάχιστον, τους μηχανισμούς χρηματοδότησης και, το πολύ, τη δομή και τα προγράμματά του.
Οι βασικές προκλήσεις:
Οικονομική βιωσιμότητα και ανεξαρτησία από τις ΗΠΑ.
Πολιτική νομιμοποίηση, ισορροπώντας τα συμφέροντα διαφορετικών κέντρων ισχύος.
Αποτελεσματικότητα θεσμικών μηχανισμών, προσαρμοζόμενος στις αλλαγές της διεθνούς τάξης.
Η ικανότητα αντιμετώπισης νέων απειλών θα καθορίσει την τύχη του ΟΗΕ τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, η διεθνής κοινότητα ανησυχεί όλο και περισσότερο για τις προοπτικές του οργανισμού, ενώ ο Γ.Γ. ΟΗΕ Γκουτέρες ανακοίνωσε μεγάλη αναδιάρθρωση εργασιών, με περικοπές προϋπολογισμού και προσωπικού.
Η μείωση της αμερικανικής συμμετοχής μπορεί να αποδυναμώσει τον ΟΗΕ, αλλά και τις ΗΠΑ εντός του, ενώ ταυτόχρονα να ενισχύσει δυνάμεις όπως η Κίνα και οι BRICS. Ωστόσο, μένει να φανεί αν αυτοί μπορούν να καλύψουν το κενό.
Έτσι, η δεύτερη θητεία Τραμπ σηματοδοτεί νέο στάδιο στη στάση των ΗΠΑ απέναντι στους διεθνείς οργανισμούς και ειδικά στον ΟΗΕ. Η πολιτική μείωσης της συμμετοχής και των οικονομικών υποχρεώσεων εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον του οργανισμού και την ικανότητά του να ανταποκριθεί σε κρίσεις.
Το μέλλον του ΟΗΕ παραμένει αβέβαιο:
Αν ικανοποιήσει τα αμερικανικά συμφέροντα, χάνει την ουδετερότητά του.
Αν τα αγνοήσει, κινδυνεύει με οικονομικό αδιέξοδο.
Ωστόσο, ο Τραμπ αναγνωρίζει το δυναμικό του ΟΗΕ και δηλώνει πως οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να συνεργάζονται, εφόσον ο οργανισμός βελτιώσει την αποτελεσματικότητά του, καθώς σήμερα, όπως είπε, «δεν ανταποκρίνεται στην αποστολή του».
