Οι αλλαγές που έχουν αρχίσει στην παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου εντάσσονται στη διαδικασία μετασχηματισμού ολόκληρου του συστήματος των διεθνών σχέσεων και του διεθνούς εμπορίου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ανάδυση μιας νέας δομής για την παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου και την πιθανή προσαρμογή των θέσεων των βασικών παραγωγών και καταναλωτών φυσικού αερίου σε μια σειρά από ζητήματα ενεργειακής ανάπτυξης.
Η τριετής περίοδος 2020-2022 μεταμόρφωσε το τοπίο της παγκόσμιας αγοράς φυσικού αερίου. Το 2020 σημαδεύτηκε από την παγκόσμια ύφεση και τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου λόγω των εκτεταμένων περιορισμών κατά του COVID. Το 2021, υπήρξε μια “τέλεια καταιγίδα” κρίσης τιμών στην αγορά φυσικού αερίου της ΕΕ. Το 2022, η καλπάζουσα αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου στην ΕΕ συνεχίστηκε με φόντο την ειδική στρατιωτική επιχείρηση της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι μη φιλικές χώρες επέβαλαν κυρώσεις στη Ρωσική Ομοσπονδία και η Ρωσική Ομοσπονδία έλαβε αντίμετρα. Ως αποτέλεσμα, οι προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ περιορίστηκαν σημαντικά. Τον Σεπτέμβριο του 2022, οι αγωγοί φυσικού αερίου Nord Stream 1 και Nord Stream 2 καταστράφηκαν σε τρομοκρατική επίθεση.
Η αναδιάρθρωση της παγκόσμιας αγοράς φυσικού αερίου έχει αρχίσει (τόσο στην περιφερειακή όσο και στην παγκόσμια διάσταση), η οποία θα διαρκέσει χρόνια και θα οδηγήσει σε επιταχυνόμενη αύξηση του μεριδίου του ΥΦΑ στο παγκόσμιο εμπόριο φυσικού αερίου. Θα χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα βασικά χαρακτηριστικά.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των παραγωγών φυσικού αερίου για μερίδιο αγοράς (κυρίως στην Ευρώπη και την Ασία) θα οξυνθεί δραματικά. Ο κύριος αγώνας θα εκτυλιχθεί μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών/Αυστραλίας (ως σύμμαχοι στο πλαίσιο της στρατιωτικοπολιτικής συμμαχίας AUKUS) από τη μία πλευρά, και της Ρωσίας/Κατάρ/Μαλαισίας/Νιγηρίας και ορισμένων άλλων χωρών (ως εκπρόσωποι της λεγόμενης “παγκόσμιας πλειοψηφίας”) από την άλλη. Ταυτόχρονα, η καταστροφή των Nord Streams (την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες συντόνισαν προσεκτικά με την υποστήριξη των ευρωπαϊκών δορυφόρων) σηματοδότησε σαφώς ένα παιχνίδι χωρίς κανόνες (εκτός από τις τρομοκρατικές μεθόδους ανταγωνιστικού αγώνα) και το χάος της διεθνούς ενεργειακής συνεργασίας βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα.
Σε αυτό το πλαίσιο, το πρόβλημα της προστασίας των κρίσιμων ενεργειακών υποδομών και της ενεργειακής ασφάλειας γενικότερα έχει εξελιχθεί. Αυτό μπορεί να έχει αντίκτυπο τόσο στις τιμές του φυσικού αερίου (αύξηση της ανάπτυξης), στην προσαρμογή των συμβάσεων προμήθειας (αύξηση του αριθμού των μακροπρόθεσμων συμβάσεων και αλλαγές στους μηχανισμούς τιμολόγησης), όσο και στην ανανέωση των παλαιών συμβάσεων (Φόρουμ Εξαγωγικών Χωρών Φυσικού Αερίου). Επηρεάζει επίσης την αναζήτηση νέων μορφών και τομέων συνεργασίας μεταξύ μη δυτικών παραγωγών φυσικού αερίου σε σχέση με την υπονόμευση της διεθνούς εμπιστοσύνης στους δυτικούς συμμετέχοντες στην αγορά.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των βασικών εισαγωγέων φυσικού αερίου (κυρίως της ΕΕ και των χωρών Ασίας-Ειρηνικού (Κίνα, Ινδία κ. λπ. ) για νέες ποσότητες ΥΦΑ θα αυξηθεί προκειμένου να καλυφθεί η εγχώρια ζήτηση παράλληλα με τις εισαγωγές αερίου από αγωγούς. Ταυτόχρονα, τουλάχιστον για τα επόμενα 2-3 χρόνια, η ευρωπαϊκή και η ασιατική αγορά φυσικού αερίου θα αλλάξουν θέση: η ευρωπαϊκή αγορά θα γίνει premium και η ασιατική αγορά θα είναι αντισταθμιστική.
Αυτό οφείλεται στις ακόλουθες περιστάσεις.
Το 2022, οι εισαγωγές ρωσικού αερίου από αγωγούς στην ΕΕ μειώθηκαν απότομα. Ανάλογα με τη γεωπολιτική κατάσταση το 2023, είναι δυνατή η περαιτέρω μείωσή του (σε 15-20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα). Επιπλέον, η ΕΕ έλαβε την πολιτική απόφαση να μεγιστοποιήσει την αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου. Ταυτόχρονα, δεν αναμένεται να εισαχθούν νέες σημαντικές δυνατότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου τα επόμενα 2-3 χρόνια (μέχρι το τέλος του 2023 θα εισέλθουν στην παγκόσμια αγορά περίπου 25 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα επιπλέον υγροποιημένου φυσικού αερίου), οι οποίες θα μπορούν να ικανοποιήσουν το αναμενόμενο επίπεδο της παγκόσμιας ζήτησης εν μέσω της μείωσης των εισαγωγών ρωσικού αερίου από αγωγούς της ΕΕ. Τέλος, η ασιατική αγορά ενδέχεται να παρουσιάσει μια μέτρια αύξηση της ζήτησης για ΥΦΑ λόγω της αυξημένης χρήσης πηγών ενέργειας που αντικαθιστούν το φυσικό αέριο, της αργής ανάκαμψης της βιομηχανικής παραγωγής και των περιορισμών κατά του COVID που εξακολουθούν να υφίστανται σε ορισμένες ασιατικές χώρες.
Μια άλλη τάση για τα επόμενα χρόνια μπορεί να είναι η σημαντική μεταβλητότητα και οι υψηλές τιμές φυσικού αερίου στην παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου. Οι κύριοι παράγοντες που θα οδηγήσουν σε αυτό είναι:
– Η συνεχιζόμενη γεωπολιτική αστάθεια (που προκαλείται, μεταξύ άλλων, για να διατηρηθούν υψηλές τιμές ΥΦΑ προκειμένου να αποπληρωθούν νέα έργα ΥΦΑ στις ΗΠΑ και την Αυστραλία),
– Η οικονομική ανάπτυξη και η ανάκαμψη της βιομηχανικής παραγωγής (μέτρια αύξηση αρκεί) εν όψει της έλλειψης εφοδιασμού με φυσικό αέριο,
– Ανεπαρκής νέα δυναμικότητα ΥΦΑ,
– Περαιτέρω μείωση του όγκου των παραδόσεων ρωσικού αερίου από αγωγούς στην ΕΕ,
– Αύξηση του αριθμού των μακροπρόθεσμων συμβάσεων και αλλαγή της εμπορικής δομής των συμβάσεων (με την παράλληλη εφαρμογή τριών μοντέλων τιμολόγησης: σύνδεση των τιμών με τις τιμές του πετρελαίου, του δείκτη Henry Hub των ΗΠΑ και των τιμών στους χώρους διαπραγμάτευσης) ως εργαλεία για τη μείωση των εμπορικών κινδύνων και τη διασφάλιση της ασφάλειας της προσφοράς και της ζήτησης,
-Η εισαγωγή υψηλότερων προτύπων και απαιτήσεων ουδετερότητας ως προς τον άνθρακα για το παραγόμενο ΥΦΑ,
– Η ανεπαρκής πλήρωση των υπόγειων εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου (UGS) στην ΕΕ,
– Δυσμενείς καιρικές συνθήκες κατά τη φθινοπωρινή και χειμερινή περίοδο
Οι ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις UGS έχουν καλή πληρότητα λόγω του ασυνήθιστα θερμού χειμώνα του 2022/2023: στα μέσα Φεβρουαρίου 2023, σημειώθηκε σχεδόν ρεκόρ πληρότητας φυσικού αερίου για την εποχή αυτή – περίπου 70 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ωστόσο, εάν οι ρωσικές προμήθειες φυσικού αερίου προς την ΕΕ συνεχίσουν να μειώνονται το 2023 και η ασιατική οικονομία παρουσιάσει έστω και μικρή ανάπτυξη, τότε η ΕΕ μπορεί να χάσει τουλάχιστον 10-15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Σε ένα τέτοιο σενάριο, οι τιμές του φυσικού αερίου στην ΕΕ θα αυξηθούν αναπόφευκτα.
Ο ενεργός μετασχηματισμός της δομής εφοδιαστικής του φυσικού αερίου θα συνεχιστεί. Τα επόμενα χρόνια, θα υπάρξει ένας παγκόσμιος αναπροσανατολισμός των διαδρομών: για παράδειγμα, από τη Δύση προς την Ανατολή για το ρωσικό αέριο μέσω αγωγών, η ενεργή χρήση της Βόρειας Θαλάσσιας Οδού για τις ρωσικές προμήθειες ΥΦΑ ή η αύξηση των διατλαντικών αποστολών ΥΦΑ από τις ΗΠΑ προς την ΕΕ με ταυτόχρονη μείωση των προμηθειών προς την Ασία.
Οι τρόποι παράδοσης του φυσικού αερίου θα αλλάξουν επίσης (με την αύξηση του μεριδίου του υγροποιημένου φυσικού αερίου στο ισοζύγιο του παγκόσμιου εμπορίου φυσικού αερίου, θα υπάρξει μετατόπιση των προμηθειών από τη μεταφορά μέσω αγωγών προς όφελος των προμηθειών μέσω αερομεταφορέων φυσικού αερίου).
Αυτή η υλικοτεχνική αναδιαμόρφωση θα έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. Στο πλαίσιο του προαναφερθέντος ανταγωνισμού, έχει ουσιαστικά ξεκινήσει ένας αγώνας δρόμου ενάντια στο χρόνο για την ταχύτερη υλοποίηση έργων αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου προς νέες κατευθύνσεις (Power of Siberia-2) και τη δημιουργία νέων περιφερειακών κόμβων διανομής, όπως το έργο του κόμβου φυσικού αερίου στην Τουρκία. Οι δύο πλευρές ασχολούνται με την κατασκευή πλοίων μεταφοράς φυσικού αερίου, τερματικών σταθμών επαναεριοποίησης για την παραλαβή υγροποιημένου φυσικού αερίου και επίγειων υποδομών για την περαιτέρω διανομή του.
Αυτή η δραστηριότητα παράδοσης φυσικού αερίου διαμεσολαβεί στην περαιτέρω αυστηροποίηση των κυρώσεων και στην επέκταση των αντιμέτρων μεταξύ των συμμετεχόντων στην αγορά. Ο κύριος στόχος θα είναι ο αγώνας για τον έλεγχο και την πρόσβαση στις τεχνολογίες που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση αυτών των έργων.
Τέλος, η μετάβαση της παγκόσμιας αγοράς φυσικού αερίου σε μια νέα κατάσταση μπορεί να έχει απροσδόκητο αντίκτυπο στην παγκόσμια ατζέντα για το κλίμα. Ειδικότερα, θα πρέπει να περιμένουμε ότι το φυσικό αέριο θα αρχίσει να ενισχύει τη θέση του ως πηγή ενέργειας διαμετακόμισης και χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τερματίζοντας όλες τις προηγούμενες συζητήσεις σχετικά με το ρόλο του φυσικού αερίου στην “ενεργειακή μετάβαση”. Η σημασία του “μπλε υδρογόνου” ως μεταβατικής και σχετικά “πράσινης” εναλλακτικής λύσης σε σχέση με άλλους τύπους υδρογόνου θα αυξηθεί. Η Δύση μπορεί να προσαρμόσει αναλόγως τους κανονισμούς της “πράσινης ατζέντας”.
Όλα αυτά θα συνδεθούν κυρίως με την ενίσχυση της θέσης των ΗΠΑ ως ενός από τους μεγαλύτερους παραγωγούς και προμηθευτές υγροποιημένου φυσικού αερίου, την εμβάθυνση της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από τις ΗΠΑ, καθώς και τη σκλήρυνση της θέσης των χωρών της “παγκόσμιας πλειοψηφίας” σε σχέση με ορισμένους μηχανισμούς για την επίτευξη ουδετερότητας του άνθρακα στο πλαίσιο της διεθνούς ατζέντας για το κλίμα.
Γενικά, οι αλλαγές που έχουν αρχίσει στην παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου εντάσσονται στη διαδικασία μετασχηματισμού ολόκληρου του συστήματος διεθνών σχέσεων και διεθνούς εμπορίου. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ανάδυση μιας νέας δομής για την παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου και την πιθανή προσαρμογή των θέσεων των βασικών παραγωγών και καταναλωτών φυσικού αερίου σε μια σειρά από ζητήματα ενεργειακής ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης της ριζικής αναθεώρησης ορισμένων πτυχών της ρωσικής ενεργειακής πολιτικής και των προσεγγίσεων στη διπλωματία του φυσικού αερίου.
