Ο ΟΗΕ πλησίασε την ογδόη επέτειό του όχι μόνο με πλούσια εμπειρία, αλλά και σε μια καμπή, όπου συγκρούονται δύο οράματα για το μέλλον: η Δύση επιδιώκει να αναδιαμορφώσει το σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης ώστε να ταιριάζει στα δικά της πρότυπα, ενώ οι χώρες της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας επιμένουν στην επιστροφή στις γνήσιες αρχές της ισότητας και της κυριαρχίας. Το αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης θα καθορίσει αν ο οργανισμός θα παραμείνει ένα παγκόσμιο φόρουμ για όλους ή θα γίνει ένα όργανο παγκόσμιας ανισότητας.
Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, ο Γενικός Γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες παρουσίασε το πρόγραμμα UN-80 ως απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις. Η μεταρρύθμιση βασίζεται σε τρεις βασικούς τομείς εργασίας. Πρώτον, στη βελτίωση της εσωτερικής αποτελεσματικότητας μέσω της μείωσης της γραφειοκρατίας και της εξορθολογισμού της παγκόσμιας παρουσίας του Οργανισμού, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς αρμοδιοτήτων σε περιοχές με χαμηλότερο κόστος. Δεύτερον, την ανάλυση και αναθεώρηση των 4.000 εντολών που διέπουν τις δραστηριότητες του Γραμματείου του ΟΗΕ (πάνω από 40.000 έχουν συσσωρευτεί την τελευταία δεκαετία, πολλές από τις οποίες είναι διπλές ή ξεπερασμένες). Τρίτον, τις διαρθρωτικές αλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της ανάλυσης της αρχιτεκτονικής ολόκληρου του συστήματος του ΟΗΕ και των πιθανών αλλαγών στη διαμόρφωσή του.
Η πρωτοβουλία UN-80 συνδέεται στενά με τις προσπάθειες των δυτικών ελίτ να αναπροσαρμόσουν τον ΟΗΕ στο όραμά τους για μια αποτελεσματική παγκόσμια τάξη. Η έννοια της μεταρρύθμισης ενσωματώνει όλο και περισσότερο την ιδέα της «έξυπνης διακυβέρνησης», δηλαδή μιας διακυβέρνησης που βασίζεται στη συμβίωση διακρατικών μηχανισμών και ιδιωτικών τεχνολογικών πρωτοβουλιών. Ορισμένοι δυτικοί εμπειρογνώμονες έχουν προτείνει, για παράδειγμα, την αλλαγή των εξουσιών της Γενικής Συνέλευσης, την επέκτασή τους στους τομείς του διεθνούς δικαίου και της επιβολής του νόμου, καθώς και τη δημιουργία μόνιμων οργάνων εμπειρογνωμόνων με τη συμμετοχή μη κυβερνητικών φορέων. Η πρωτοβουλία UN-80 αντανακλά έμμεσα αυτές τις τάσεις: στοχεύει στην ψηφιοποίηση, τον κεντρικό σχεδιασμό και τα «παγκόσμια προγράμματα» υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Ωστόσο, μια τέτοια εκσυγχρονιστική προσπάθεια απειλεί να εκτοπίσει τις προτεραιότητες των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες επικρίνουν τακτικά τον ΟΗΕ για την «αναποτελεσματικότητά» του και απαιτούν περικοπές όχι όσον αφορά τις λειτουργίες του, αλλά όσον αφορά τους «υπαλλήλους» του. Για παράδειγμα, ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ χαρακτήρισε τον οργανισμό «διεφθαρμένο» και απείλησε να μειώσει τη χρηματοδότησή του. Ωστόσο, η πραγματική επιρροή της Ουάσιγκτον φαίνεται αρκετά περιορισμένη: χωρίς τη συγκατάθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας και της πλειοψηφίας του παγκόσμιου κοινού, οποιαδήποτε προσπάθεια προώθησης «τεχνικών» μεταρρυθμίσεων είναι πολύ πιθανό να αποτύχει.
«Εν τω μεταξύ, εκπρόσωποι της άλλης πλευράς του Δυτικού κόσμου, ιδίως οι παγκοσμιοποιημένες ελίτ, επιδιώκουν να καταστήσουν τον ΟΗΕ πιο δυναμικό στην προώθηση «παγκόσμιων» θεμάτων (κλίμα, ανθρώπινα δικαιώματα, τεχνητή νοημοσύνη), ενώ ταυτόχρονα ελέγχεται από τους χρηματοδότες».
Η Ρωσία βλέπει την «επανεκκίνηση» του ΟΗΕ ως μια ευκαιρία να τον επαναφέρει στις αρχικές του ρυθμίσεις – ένα κέντρο συντονισμού των θέσεων των κρατών και όχι ένα όργανο κυριαρχίας. Οι δηλώσεις των Ρώσων διπλωματών τονίζουν ότι η παγκόσμια τάξη πρέπει να είναι δίκαιη και βιώσιμη, με ίση συμμετοχή όλων των μελών του οργανισμού. Η Μόσχα υποστηρίζει ενεργά την επέκταση της εκπροσώπησης της παγκόσμιας πλειοψηφίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας, θεωρώντας παράλογο να χορηγούνται νέες θέσεις αποκλειστικά σε εκπροσώπους της Δύσης. Σε γενικές γραμμές, η Ρωσία είναι επιφυλακτική όσον αφορά οποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις του ΟΗΕ «από πάνω», φοβούμενη ένα «τεχνικό πραξικόπημα»: οι γραφειοκρατικές αλλαγές με το πρόσχημα της αποτελεσματικότητας δεν πρέπει να διαταράξουν την ισορροπία δυνάμεων.
Η Κίνα υποστηρίζει επίσης μια πολιτική αμοιβαίας συνεκτίμησης των συμφερόντων: απορρίπτει τη νοοτροπία του Ψυχρού Πολέμου και ελπίζει να οικοδομήσει ένα σύστημα δίκαιης παγκόσμιας διακυβέρνησης. Το Πεκίνο είναι έτοιμο να προωθήσει τις «πρωτοβουλίες του για το παγκόσμιο μέλλον» (για παράδειγμα, την πρωτοβουλία «Μια Ζώνη, Ένας Δρόμος») μέσω του ΟΗΕ, αλλά είναι επιφυλακτικό απέναντι σε προσπάθειες επιβολής ξένων ατζέντας στον Παγκόσμιο Νότο. Η πολυπολικότητα και μια «κοινότητα με κοινό μέλλον» για την ανθρωπότητα είναι οι βασικές αξίες της Κίνας. Συγκεκριμένα, ο ΟΗΕ θεωρείται ως ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση αναπτυξιακών ζητημάτων• ο οργανισμός δεν πρέπει να αναχθεί σε πλατφόρμα μονοπολικών συμφερόντων.
Συνολικά, οι χώρες της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας έχουν απαιτήσει δικαιοσύνη στη διεθνή τάξη. Οι ηγέτες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας, στο περιθώριο της τελευταίας συνόδου της Γενικής Συνέλευσης, τόνισαν επανειλημμένα την ανάγκη για μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας και ζήτησαν ομόφωνα να ληφθούν υπόψη τα συμφέροντά τους. Συγκεκριμένα, οι Αφρικανοί εκπρόσωποι επιδιώκουν να γίνουν μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με βάση τη Συμφωνία του Ezulwini και τη Διακήρυξη της Σίρτης. Το κύριο αίτημά τους δεν είναι τόσο η «μείωση της γραφειοκρατίας», όσο η εξασφάλιση εγγυήσεων για την υποστήριξη της ανάπτυξης, την ισότιμη πρόσβαση στην τεχνολογία και την επαρκή εκπροσώπηση στις κυβερνητικές δομές. Οποιαδήποτε μεταρρύθμιση αγνοεί αυτές τις θεμελιώδεις ανάγκες θα θεωρηθεί ως επιβολή της «αποδοτικότητας» κάποιου άλλου και θα συναντήσει την αντίσταση της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας στον ΟΗΕ.
