Σας αρέσει το ταξίδι με τον σιδηρόδρομο; ΄Η μήπως ανήκετε στην κατηγορία εκείνων των ανθρώπων που αρκούνται στο να βλέπουν τα τρένα να περνούν;
Στην καρδιά της Μόσχας υπάρχει μια σιδηροδρομική γραμμή-φάντασμα. Δεν διαθέτει γραμμές ηλεκτροδότησης ούτε πολλούς επιβάτες, αλλά περιστασιακά ακούγεται το σφύριγμα της ατμομηχανής, όπως συμβαίνει σε παλιές ασπρόμαυρες ταινίες.
Βρισκόμαστε στον σιδηροδρομικό σταθμό «Παβελέτσκι» στη Μόσχα. Δίπλα στις γραμμές, υψώνεται ένα μικρό κτίριο, ένα εκθεσιακό περίπτερο που χτίστηκε για μία και μοναδική ατμομηχανή. Το θρυλικό τρένο «νεκροφόρα», που χρησιμοποιήθηκε στην κηδεία του πρώτου σοβιετικού ηγέτη, του Βλαντίμιρ Λένιν. Η ατμομηχανή είναι το μοναδικό διασωθέν μοντέλο U-127 του 1910.
Αρχικά, το τρένο εκτελούσε δρομολόγια στην Κεντρική Ασία και, μετά την επανάσταση, το μετέφεραν στη Μόσχα. Οι σιδηροδρομικοί που δούλευαν γι’ αυτό αρρώστησαν και πέθαναν στη διάρκεια της επιδημίας ισπανικής γρίπης που χτύπησε τη χώρα. Μετά το συμβάν αλλά και τους θανάτους αστέγων που έβρισκαν καταφύγιο στο αμαξοστάσιο -εξαιτίας του ίδιου ιού-, το τρένο πήρε το παρατσούκλι «μαύρη χήρα».
Οι προληπτικοί μηχανοδηγοί φοβόντουσαν να το οδηγήσουν. Παλεύοντας με την «αστική προκατάληψη», οι 
Ωστόσο, αυτοί οι θρύλοι ανήκουν πια στο παρελθόν. Από το 1937, η θρυλική ατμομηχανή αποτελεί έκθεμα του μουσείου. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μάλιστα, τη μετέφεραν εκτός Μόσχας ως αντικείμενο ιδιαίτερης σημασίας. Στο τέλος του περασμένου αιώνα χτίστηκε για το U-127 ειδικό εκθεσιακό περίπτερο σε χώρο του σιδηροδρομικού σταθμού που σήμερα στεγάζει το Σιδηροδρομικό Μουσείο της Μόσχας. Στο κέντρο του περιπτέρου, σε περίοπτη θέση, βρίσκεται η «κόκκινη ατμομηχανή», ο γίγαντας με τους τροχούς των πέντε ποδιών (πλάτος γραμμής: 1.524 μ.).
Οι μύθοι των ρωσικών σιδηροδρόμων
Το πρώτο σιδηροδρομικό δίκτυο στη Ρωσία εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα. Τότε, η διαδρομή από την Αγία Πετρούπολη στη Μόσχα (περίπου 700 χιλιόμετρα) διαρκούσε 21 ώρες. Η σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τις δύο πόλεις κατασκευάστηκε με εντολή του τσάρου Νικολάου Α΄.
Η κατασκευή της γραμμής έχει τον δικό της μύθο. Σύμφωνα με αυτόν, ο τσάρος, για να επιταχυνθεί η διαδικασία, τράβηξε μια ελαφρά καμπυλωτή γραμμή πάνω στον χάρτη, ενώνοντας τις δύο πόλεις, και διέταξε: «Αυτήν τη χάραξη θα ακολουθήσετε!». Πέρα όμως από τον μύθο, η σχεδόν ευθεία διαδρομή σχεδιάστηκε για οικονομικούς λόγους. Ακόμα και η μικρή καμπύλη της έχει τη λογική της. Στη διαδρομή υπήρχε μια χαράδρα, την οποία οι μηχανές της εποχής ήταν τεχνικά δύσκολο να τη διασχίσουν.
«Σήμερα, στο μουσείο βρίσκονται περίπου δυόμισι χιλιάδες εκθέματα που απεικονίζουν την ιστορία και τις προοπτικές του σιδηροδρόμου της Μόσχας» λέει η Ναντέζντα Αλεξάντροβα, διευθύντρια του μουσείου. Πήραμε εκθέματα από τη βιβλιοθήκη, οι απόμαχοι σιδηροδρομικοί έφεραν ενδιαφέροντα προσωπικά αντικείμενα. Εκτός από τα μοντέλα τρένων και τα άλλα εκθέματα, υπάρχουν διαδραστικοί χάρτες και περίπτερα όπου ο επισκέπτης του μουσείου μπορεί να βρει πληροφορίες σχετικά με την ιστορία των ρωσικών σιδηροδρόμων και να δει αρχειακό κινηματογραφικό υλικό».
Τον 19ο αιώνα, οι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι φορούσαν στολή με άγκυρες στα κουμπιά της. Οι σιδηρόδρομοι αρχικά ήταν υπό τη δικαιοδοσία του Υπουργείου Χερσαίων και Θαλασσίων Συγκοινωνιών. Από εκεί, άλλωστε, και το έμβλημα της θάλασσας. Το σημερινό, πιο ταιριαστό σήμα των σιδηροδρομικών, το κλειδί πασπαρτού, καθιερώθηκε τη δεκαετία του 1930.
Η ατμομηχανή της μνήμης
«Για να επιταχύνει η ατμομηχανή, χρειάζονταν κατά μέσον όρο δύο φτυαριές κάρβουνο το λεπτό» λέει ο Λεονίντ Κουρτσάτοφ, που εργάστηκε στον σιδηρόδρομο για περισσότερο από το ένα τέταρτο του αιώνα. Αρχικά, οδηγούσε ντιζελομηχανές. Σήμερα, ταξιδεύει πίσω στον χρόνο. Είναι ο μηχανοδηγός της τουριστικής ατμομηχανής Er 774-38.
Οι ατμομηχανές τύπου Er μετέφεραν αγαθά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Σοβιετικής Ένωσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα, μεταφέρουν τουρίστες σε μια διαδρομή ρετρό, πάνω στον σιδηροδρομικό «δακτύλιο» της Μόσχας, ξεκινώντας από τον σταθμό «Παβελέτσκι» στο κέντρο της ρωσικής πρωτεύουσας. Η γραμμή δεν χρησιμοποιείται από επιβατικά τρένα εδώ και 80 χρόνια. Φτιάχτηκε το 1908, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, αλλά λίγοι γνωρίζουν την πρώτη περιφερειακή σιδηροδρομική δικτύωση στη Ρωσία. Στα 54 χιλιόμετρά της, υπάρχουν 14 στάσεις και 6 γέφυρες, ενώ το «δαχτυλίδι» ενώνει 8 σταθμούς και 5 βιομηχανικές περιοχές.
Οι τροχοί της ατμομηχανής χτυπάνε δυνατά στις ράγες και το τρένο αγκομαχά, περνώντας παράλληλα από αποθήκες και βιομηχανικά κτίρια της πόλης. Από τα παράθυρα των βαγονιών φαίνονται οι εγκαταστάσεις του σχεδόν εγκαταλελειμμένου εργοστασίου «Zil», που κατά τη σοβιετική εποχή έφτιαχνε λιμουζίνες για την κομματική και κρατική νομενκλατούρα. Διατρέχοντας μια περιοχή με «γκαράζ», το τρένο συναντά ένα μικρό διώροφο κτίριο, τον σταθμό «Κανατσίκοβο», μόλις 5 χιλιόμετρα μακριά από το Κρεμλίνο.
Στο σημείο εισόδου του σταθμού, μια ταμπέλα δείχνει το υψόμετρο: «66,30 σάζεν (περίπου 140 μέτρα) πάνω από το επίπεδο της θάλασσας». Στην αυλή του σταθμού, μια μαύρη πλάκα από γρανίτη. Είναι το μνημείο για τους εργαζομένους των σιδηροδρόμων που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τον δακτύλιο γινόταν οι μεταφορές στο μέτωπο πυρομαχικών και τεθωρακισμένων από τα ανατολικά της χώρας, όπου λειτουργούσαν οι αμυντικές βιομηχανίες. Όποτε υπήρχε έλλειψη καυσίμων, οι εργαζόμενοι έφερναν κάρβουνο από τα σπίτια τους για τη θέρμανση των μηχανών ελιγμών.
Η διαδρομή των παππούδων…
Το Er μπαίνει στη σήραγγα μήκους ενός χιλιομέτρου πλάι στην πλατφόρμα του «υπό συντήρηση» σταθμού «Πλατεία Γκαγκάριν», κάτω από τη λεωφόρο Λένιν. Φτιάχτηκε το 2001 για τη σύνδεση του Μετρό με τον περιφερειακό δακτύλιο, με σκοπό να κινούνται εκεί επιβατικές αμαξοστοιχίες. Μέχρι το 2022, οι αρμόδιοι υπόσχονται να επισκευάσουν το «δαχτυλίδι» και να του δώσουν μια πιο σύγχρονη όψη. Προς το παρόν, το τρένο έχει κολλήσει κάπου ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν.
Και η διαδρομή συνεχίζεται, περνώντας μέσα από χώρους με γκαράζ, οδικούς κόμβους, ουρανοξύστες, ενώ η ατμομηχανή σφυρίζει και μέσα από τον ατμό σκιαγραφείται ο επόμενος μικρός σταθμός, με τις ντεμοντέ κολόνες που βαστάζουν το «χαγιάτι» να ορθώνονται μπροστά…
Το τρένο μπαίνει στον σταθμό της Ρίγας σφυρίζοντας. Τελευταία στάση, το μουσείο του σιδηροδρομικού τεχνολογικού εξοπλισμού. Ένα υπαίθριος μουσειακός χώρος, που μεταξύ των εκθεμάτων του περιλαμβάνονται βαγόνια της εποχής του τελευταίου τσάρου Νικολάου Β΄ αλλά και σύγχρονα ηλεκτρικά τρένα υψηλής ταχύτητας.
Συνολικά 70 εκθέματα. Το παλαιότερο ονομάζεται «Πρόβατο», από τα ρωσικά αρχικά της μηχανής «Ov» και τη ρωσική λέξη «Ovets», που σημαίνει ακριβώς αυτό. Η ατμομηχανή Ov του 1903, με φανάρι κηροζίνης και το αυτοκρατορικό οικόσημο να δεσπόζει στη «μούρη» της, είναι ο τύπος της ατμομηχανής με την οποία ο σύντροφος του Λένιν Λέον Τρότσκι, ένας από τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης (1917), ταξίδευε στη Ρωσία προπαγανδίζοντας και προτρέποντας τους στρατιώτες να πολεμήσουν στο πλευρό του Κόκκινου Στρατού.
Υπάρχουν και οι ατμομηχανές «So». Τα μηχανικά θηρία με σύστημα εξοικονόμησης νερού, που μετέφεραν εμπορεύματα στις ξηρές περιοχές της Ασίας. Στο μουσείο βρίσκεται και η διάσημη ατμομηχανή που φέρει το όνομα του κομισάριου εσωτερικών υποθέσεων (προγόνου της KGB) Φελίξ Ντζερζίνσκι (FD). Η ισχυρή ατμομηχανή FD δημιουργήθηκε από τα πρώτα ειδικά γραφεία σχεδιασμού, που απασχολούσαν πολιτικούς κρατουμένους επιστήμονες. Ο «σιδερένιος Φέλιξ» απεικονίζονταν στα σοβιετικά γραμματόσημα ως σύμβολο εκβιομηχάνισης της χώρας.
Τέλος, υπάρχει άλλο ένα «λατρευτικό» έκθεμα. Η ατμομηχανή Ρ36, της δεκαετίας του 1950. Είχε το παρατσούκλι «Στρατηγός» και είναι βαμμένη πράσινη αλλά με κίτρινες ρίγες. «Μπορούσε να αναπτύξει ταχύτητα μέχρι 125 χιλιόμετρα την ώρα. Αυτή η ατμομηχανή οδηγούσε τις υπερταχείες, τα “κόκκινα βέλη”» εξηγεί ο Βλαντίμιρ Βιτβίτσκι. Σήμερα, ο «Στρατηγός εν αποστρατεία» παρακολουθεί πώς τα τρένα υψηλής ταχύτητας του 21ου αιώνα εξερευνούν τα μονοπάτια που κάποτε εκείνος χάραξε.
Επιμέλεια: Κώστας Μπετινάκης
