«Πολίτες του παγκόσμιου χωριού ενωθείτε… Δεν έχετε τίποτε να χάσετε πέρα από τον κόσμο σας».

Πέρμιντερ Σινκ

 

Σε μια εποχή που η αβεβαιότητα θεωρείται ως η μόνη βεβαιότητα και η παγκόσμια οικονομική κρίση βαθαίνει μέρα με την ημέρα, με τις αρνητικές επιπτώσεις της να περνούν ήδη στην πραγματική οικονομία, είναι σαφές πως δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για λόγια, παρά μόνο για δράση. Η πρωτοφανής μείωση της ζήτησης και της παραγωγής, ο διογκούμενος αριθμός των χρεοκοπημένων επιχειρήσεων, οι στρατιές των νεόπτωχων και των ανέργων, και το κλίμα ανασφάλειας κι απαισιοδοξίας, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Όλοι πλέον συμφωνούν πως έχουμε εισέλθει για τα καλά στη χειρότερη παγκόσμια οικονομική κρίση από την εποχή του «Κραχ του 1929». Δεν ξέρουμε ακόμη το βάθος της, δεν μπορούμε να διακρίνουμε το σημείο της βαθύτερης υποχώρησης (Deeper Dowonturn) και ούτε μπορούμε να προσδιορίσουμε ακριβώς πότε θα βγούμε απ’ αυτή. Η οικονομική ανάκαμψη ούτε καν διαφαίνεται στον ορίζοντα.

Εισερχόμαστε πλέον σε μια «αχαρτογράφητη ζώνη». Δεν ξέρουμε τι μας περιμένει, τι θα συναντήσουμε μπροστά μας. Δεν μπορούμε ούτε να υποψιαστούμε το μέγεθος και το πραγματικό βάθος της Κρίσης. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως τα πράγματα έχουν δυσκολέψει πολύ στον οικονομικό τομέα και, μάλλον, θα δυσκολέψουν ακόμη περισσότερο.

 

Σ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο λοιπόν υπάρχει στην ατμόσφαιρα μια διάχυτη απαισιοδοξία, μια ανασφάλεια κι ένας πρωτοφανής φόβος για το μέλλον. Από τη μια εμφανίζονται στις κοινωνίες τάσεις εσωστρέφειας και αναδίπλωσης, τάσεις φοβικές και ξενόφοβες, τάσεις παράλυσης και παραίτησης από τις εξελίξεις. Από την άλλη όμως εμφανίζονται κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, δημιουργικές μειονότητες και ομάδες, που ενεργοποιούνται με πρωτοφανή τρόπο, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και προτείνοντας νέες ιδέες για φυγή προς τα εμπρός. Δύο διαφορετικές τάσεις συγκρούονται και από τη σύνθεση τους θα διαμορφωθεί ο κόσμος της επόμενης ημέρας. 

Όχι στη Φοβική Αντιμετώπιση των Εξελίξεων

Όλοι πλέον συγκρίνουν την παρατεταμένη οικονομική Κρίση του 2008-2010 με το «Κραχ του 1929». Τα πράγματα έχουν φτάσει σε οριακό σημείο, καθώς η ύφεση έχει περάσει στην πραγματική οικονομία πλήττοντας όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου. Η παγκόσμια οικονομία κλονίζεται. Το παγκόσμιο εμπόριο εξατμίζεται υπό την πίεση του περιορισμού της εγχώριας ζήτησης και της πιστωτικής ασφυξίας. Παραγωγή και ζήτηση συρρικνώνονται. Οι χρεοκοπίες, η φτώχεια και η ανεργία αυξάνονται. Η Μεσαία Τάξη γίνεται νεόπτωχη. Οι εργαζόμενοι εξαθλιώνονται και οι ανισότητες αυξάνονται. Όλα όσα καταφέραμε με τόσες δυσκολίες σε επίπεδο κοινωνικών κατακτήσεων και δικαιωμάτων όλα τα προηγούμενα χρόνια κινδυνεύουν να χαθούν μέσα στη δίνη της ύφεσης και του δόγματος του «περιορισμού των ελλειμμάτων» με οποιοδήποτε κόστος.

Κανείς δεν δικαιολογείται πλέον να μείνει απαθής. Πρέπει να αναλάβουμε πρωτοβουλίες, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, για να αντιστρέψουμε το αρνητικό κλίμα. Να βγούμε μπροστά και να μην αφήσουμε να μας καθοδηγούν άλλο αυτοί που μας οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση.

Η αλήθεια είναι πως μπορεί να γνωρίζουμε τι έχουμε αφήσει πίσω μας, αλλά δεν έχουμε ιδέα προς τα πού πηγαίνουμε. Χρειαζόμαστε λοιπόν από τη μια πρακτικές λύσεις στα προβλήματα που ανακύπτουν κι από την άλλη νέα οράματα για να μας εμπνεύσουν.

Δεν πρέπει να υιοθετούμε μια φοβική αντιμετώπιση των εξελίξεων. Δεν πρέπει να μένουμε απαθείς απέναντι στις εξελίξεις. Ούτε και να είμαστε απαισιόδοξοι και να χάνουμε την πίστη μας στο μέλλον. Αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει να ληφθούν όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να προστατευτεί η πραγματική οικονομία, αλλά κυρίως οι άνθρώποι και η κοινωνική συνοχή, από τις αρνητικές επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Απαιτούνται λοιπόν νέες πρωτοβουλίες και νέες ιδέες για να ξεπεραστούν προβλήματα που φαντάζουν προς στιγμήν ανυπέρβλητα.

Οικονομία για το Λαό και Όχι ο Λαός για την Οικονομία

Αρκετές απόψεις και θέσεις μας θα πρέπει να αναθεωρηθούν, ειδικά όσον αφορά στην Οικονομία. Η Οικονομία δεν πρέπει να είναι μια Φούσκα (Buble Economy), που να συστέλλεται και να διαστέλλεται ανάλογα με τις φιλοδοξίες και την απληστία του κάθε κεφαλαιοκράτη. Η οικονομία δεν είναι μόνο ζήτημα αύξησης του ΑΕΠ. Για να είναι βιώσιμη πρέπει να έχει στο επίκεντρο της τον παράγοντα άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον.

Στο πρόσφατο παρελθόν οι προηγμένες βιομηχανικές χώρες μπόρεσαν να αποπλανήσουν την εργατική τους τάξη με υποτιθέμενες μεταρρυθμίσεις, ψευτοπαροχές και με την απειλή της απώλειας των θέσεων εργασίας λόγω της μετακίνησης της βιομηχανικής τους παραγωγής σε χώρες χαμηλού εργατικού κόστους. Οι επιχειρηματίες των χωρών αυτών, επικαλούμενοι τον αυξανόμενο εξωτερικό ανταγωνισμό καθώς και τις «αόρατες» αλλά αδυσώπητες δυνάμεις της αγοράς, άρχισαν να ξεϋφαίνουν το σιωπηρό κοινωνικό συμβόλαιο που είχαν συνάψει με την εγχώρια εργατική τάξη,  η οποία στριμώχτηκε σταδιακά στη γωνία.  Η Αγορά έγινε ο νέος θεός και ο καπιταλισμός κατέστη πιο επιθετικός, πιο ανταγωνιστικός, πιο παγκοσμιοποιημένος. Έγινε τουρμποκαπιταλισμός.

Τουρμποκαπιταλισμός ή όχι η Κρίση αυτή είναι μια καλή ευκαιρία για να απαλλαγούμε από τη «δικτατορία» των ανεξέλεγκτων αγορών. Για να ελέγξουμε τις αγορές και να τις κάνουμε να εργαστούν προς όφελος των πολλών και όχι μόνον των λίγων. Να θυμόμαστε πάντα πως η οικονομία πρέπει να υπηρετεί το λαό και όχι ο λαός την οικονομία.

Τα τελευταία χρόνια του θριάμβου του «υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού» η Πολιτική είχε υποκύψει στις επιταγές της Οικονομίας, μετασχηματιζόμενη σε τυπικό Μάνατζμεντ. Οι Πολιτικοί συμπεριφέρονταν ως Μάνατζερ, δίνοντας την εντύπωση ότι τα κράτη είναι οικονομικές επιχειρήσεις. Αυτή ήταν μια αντίληψη που οδήγησε σε μια Κρίση οφειλόμενη κυρίως σε λανθασμένους διαχειριστικούς προσανατολισμούς.

Αυτή η αντίληψη είναι σαφές πως πρέπει να αλλάξει. Πλέον η Πολιτική πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία και να καθοδηγεί την Οικονομία. Οι δε πολιτικοί θα πρέπει να ξεφύγουν από το θανάσιμο εναγκαλισμό τους με ανίερα οικονομικά συμφέροντα και να δρουν με γνώμονα τα συμφέροντα του λαού τους. Να μην λειτουργούν ως ψυχροί τεχνοκράτες. Χρειάζεται να σκύψουν στους ανθρώπους, στην πραγματική ζωή και στα καθημερινά τους προβλήματα. Να βρουν λύσεις και ταυτόχρονα να εμπνεύσουν για τις απαραίτητες αλλαγές.

Ονειρέψου σαν Γίγαντας, Δράσε σαν Μυρμήγκι

Ζούμε στην εποχή της ανοικτής σκέψης. Πρέπει να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους, να μην πετάμε «κάτω από το χαλί» τα ενοχλητικά θέματα και να μην υποτιμούμε τη νοημοσύνη των συνανθρώπων μας.

Χρειαζόμαστε επειγόντως μια γερή δόση αισιοδοξίας για να αντιμετωπίσουμε την Κρίση και να την χρησιμοποιήσουμε ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αλλάξουμε τον κόσμο προς το καλύτερο. Για να απεγκλωβιστούμε όμως από τα αδιέξοδά μας χρειάζεται να αλλάξουμε τρόπο σκέψης και να μην φοβόμαστε την αλλαγή. Να επιστρατεύσουμε τον καλύτερο εαυτό μας, να ενεργοποιήσουμε τις δημιουργικές μας δυνάμεις και να αφυπνίσουμε τη συνειδητότητά μας. Να ονειρευόμαστε σα γίγαντες, αλλά να δρούμε σαν μυρμήγκια, δηλαδή συλλογικά. Να επανανακαλύψουμε τις αξίες της αλληλεγγύης και των συλλογικών οραμάτων. Να περάσουμε, όσο είναι καιρός ακόμη, από το Εγώ στο Εμείς και να βλέπουμε τα πράγματα συνολικά, μέσα από ένα πανανθρώπινο και πλανητικό πρίσμα.

Πάρα τη διάχυτη απαισιοδοξία και την τάση για οπισθοδρόμηση σε διάφορους τομείς, υπάρχει έντονη η αίσθηση πως μέσα από αυτή την Κρίση θα γεννηθεί ένας νέος κόσμος. Κυοφορείται μια επανάσταση της ελπίδας, καθώς διαφαίνονται πολλές αισιόδοξες ρωγμές μες τη σιωπή. Μέσα σ’ αυτή τη ζοφερή εποχή όλο και περισσότεροι άνθρωποι λένε «δεν πάει άλλο» και είναι έτοιμοι για αλλαγή. Είναι έτοιμοι να ξεβολευτούν από τις ψευδαισθήσεις τους, να ξεκουμπώσουν τα μυαλά τους και να δοκιμάσουν καινούργια πράγματα και ιδέες. Αυτή είναι η εποχή των νέων ιδεών.

Το Μέλλον Είστε Εσείς

Το σίγουρο είναι πως αυτή η Κρίση θα γεννήσει τους νικητές της επόμενης ημέρας. Γιατί να μη «νικήσετε» εσείς; Γιατί –αυτή τη φορά– να μη νικήσουν οι άνθρωποι που είναι ευαίσθητοι, ονειροπόλοι, οικολόγοι, δημοκράτες, προοδευτικοί, καλλιτέχνες και ανθρωπιστές; Γιατί να μην νικήσουν οι Άνθρωποι;

Είναι καιρός λοιπόν να δοκιμάσουμε ό,τι νέες ιδέες έχουμε στο οπλοστάσιο μας. «Ό,τι ονειρεύεστε ή ότι σκέφτεστε να κάνετε, ξεκινήστε και κάντε το. Το θράσος εμπεριέχει ευφυΐα, δυναμική και μαγεία. Αρχίστε τώρα», συμβούλευε  ο Γκαίτε. Ας ακολουθήσουμε τη συμβουλή του.

Αυτή η Κρίση είναι ίσως η μοναδική ευκαιρία στη διάρκεια της γενιάς μας για να αλλάξουμε τον κόσμο. Τα μόνα που χρειαζόμαστε είναι επιμονή και χαρά, ιδέες και φαντασία –κι έναν ασυμβίβαστο έρωτα προς την ελευθερία. Δεν χρειαζόμαστε χρήματα ή εξουσία. Μπορεί να χρειαζόμαστε μια χούφτα «ανισόρροπους» φίλους για να μας συμπαρασταθούν, αλλά ακόμη περισσότερο χρειαζόμαστε να παραδοθούμε σε μια άνευ όρων αγάπη για τους άλλους, για τη Φύση και την ίδια τη ζωή.

Ας ριχτούμε λοιπόν στη συναρπαστική περιπέτεια της αλλαγής του κόσμου! Με ποιόν τρόπο; Με όσους τρόπους δεν φαντάζεστε! Έχουμε άπειρες δυνατότητες και το κάθε μας παιχνίδι μπορεί να γίνει κι ένα εργαλείο για την  αλλαγή του κόσμου. Μπορούμε καταρχάς να αντισταθούμε στο φόβο και να κάνουμε τη δημιουργική αντίσταση σύνθημά μας. Να οργανώσουμε το Χάος δημιουργικά.  Να αυτονομηθούμε και να δημιουργήσουμε χώρους ελεύθερης έκφρασης. Να δημιουργήσουμε και να στηρίξουμε τα πραγματικά ανεξάρτητα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμή μας και να ανακαλύψουμε τη συλλογικότητα. Να φιλοσοφούμε, να κριτικάρουμε και να αμφιβάλουμε συνεχώς… Να διερωτόμαστε, να αμφισβητούμε και να μη κτίζουμε την ταυτότητά μας πάνω στην άρνηση, αλλά να προτείνουμε εναλλακτικές λύσεις.

Ο Γιώργος Στάμκος (stamkos@post.com) είναι συγγραφέας και εκδότης-διευθυντής του περιοδικού ΖΕΝΙΘ.