Στην αρχή μπορεί να μοιάζει με έντονο ενδιαφέρον. Με μια ανάγκη για σύνδεση, για αποκλειστικότητα, για το «εσύ κι εγώ, μόνοι μας, απέναντι σε όλους». Κάποιος που θέλει να περνάτε όλο τον χρόνο μαζί, που δείχνει να σε διεκδικεί με πάθος, που δυσανασχετεί όταν θέλεις να δεις φίλους ή να πας μια βόλτα μόνος σου. Το νιώθεις σαν αγάπη. Όμως όσο περνάει ο καιρός, αρχίζεις να πνίγεσαι. Και τότε συνειδητοποιείς: δεν είναι ενδιαφέρον. Είναι έλεγχος.
Πολλοί άνθρωποι μπαίνουν σε μια σχέση και στην αρχή δεν παρατηρούν τα σημάδια. Μέσα από τη δουλειά μου, έχω ακούσει πολλές φορές τη φράση «Το έβλεπα από την αρχή… αλλά δεν ήθελα να το πιστέψω».Ο σύντροφός τους ίσως φαίνεται απλώς… «λίγο ζηλιάρης», «λίγο ανασφαλής γιατί έχει πληγωθεί στο παρελθόν», ή «θέλει απλώς να περνάμε περισσότερο χρόνο μαζί». Μέχρι που, χρόνια μετά, και έχοντας ήδη βάλει στην εξίσωση και μερικά παιδιά, έρχονται αντιμέτωποι με μια πραγματικότητα που δεν αντέχεται: περιορισμός, συναισθηματική εξάρτηση, απομόνωση από φίλους και οικογένεια, απώλεια ελευθερίας, αποξένωση από τον ίδιο τους τον εαυτό. Κι όμως, τα σημάδια, σχεδόν πάντα, ήταν εκεί από την αρχή.
Νομίζω πως υπάρχουν γενικά τρία πολύ συνηθισμένα μοτίβα συμπεριφοράς που φανερώνουν ότι κάποιος έχει ελεγκτικές τάσεις – red flag συμπεριφορές.
Οι άνθρωποι που θέλουν να ελέγξουν τον σύντροφό τους δεν το κάνουν απαραίτητα με άμεσο τρόπο. Σπάνια θα ακούσεις «δεν σου επιτρέπω να πας εκεί». Το αγαπημένο τους «όπλο» είναι η ενοχή. Θα ακούσεις «κι εγώ νόμιζα ότι απόψε θα μείνουμε οι δυο μας», «πάντα διαλέγεις τους φίλους σου αντί για εμένα», «όλο λείπεις». Μέσα από τέτοιες φράσεις καλλιεργείται σιγά σιγά η ενοχή. Και μέσω της ενοχής, ο έλεγχος. Δεν ακούγονται απαραίτητα επιθετικά, αλλά έχουν σκοπό να αμφισβητήσεις τις επιλογές σου και να αυτοπεριοριστείς. Βλέπεις τι γίνεται εδώ; Δεν στο απαγορεύει. Απλώς σου κόβει τη διάθεση να το κάνεις. Σου μαθαίνει να ζητάς άδεια για τη χαρά σου. Και τελικά σου παίρνει τη χαρά σου.
Σε πολλές περιπτώσεις, αυτός ο έλεγχος εκτείνεται και στον τρόπο που εκφράζεσαι, που θέλεις να αναπτύξεις τα ενδιαφέροντά σου, τα πράγματα που σε γεμίζουν. Έχω δει ανθρώπους που ξεκίνησαν έναν χορό, ένα χόμπι, κάτι που τους έκανε να νιώθουν καλά, και ξαφνικά το σπίτι τους γέμισε παράπονα, υπονοούμενα, καχυποψία. Σαν να απειλήθηκε η ισορροπία επειδή τόλμησαν να αγαπήσουν και κάτι άλλο πέρα από τον σύντροφό τους. Η αλήθεια είναι πως όταν κάποιος ανθίζει, αυτό μπορεί να απειλήσει ένα άτομο που στρέφεται γύρω από τον έλεγχο. Ο φόβος είναι: αν εξελιχθεί, θα με ξεπεράσει. Αν χαρεί, ίσως απομακρυνθεί. Γι’ αυτό και υπονομεύουν τα ενδιαφέροντά τους, προσπαθώντας να κρατήσουν τον σύντροφό τους «χαμηλά».
Ένα άλλο ανησυχητικό χαρακτηριστικό των ελεγκτικών ατόμων είναι η δυσκολία τους να χαρούν με τη χαρά σου, με τις επιτυχίες σου. Όταν διαπρέπεις, όταν σε θαυμάζουν, όταν αναγνωρίζουν την αξία σου, αντί για χαρά βλέπεις αμηχανία, ανταγωνισμό ή σιωπηλή απόσταση. Αντί να σε στηρίξουν, νιώθεις πως πρέπει να μικρύνεις. Να μην προβάλλεσαι, να μην ξεχωρίζεις. Γιατί αν ξεχωρίσεις, αν αρχίσεις να λάμπεις, ίσως «σε χάσουν».
Όλη αυτή η ανάγκη για έλεγχο δεν είναι καθαρά κακία. Έχει βαθιές τις ρίζες του στον φόβο. Στην ανασφάλεια πως δεν είναι αρκετοί, πως εσύ αξίζεις περισσότερα, πως αν σε αφήσουν ελεύθερο, κάποιος άλλος θα σε δει και θα σε διεκδικήσει. Όμως το πρόβλημα είναι ότι, προσπαθώντας να σε κρατήσουν κοντά, σε σβήνουν, σε μικραίνουν, για να νιώθουν ασφάλεια. Μα τι σόι αγάπη είναι αυτή που μικραίνει τον άλλον, που δεν εμπιστεύεται, που δεν αφήνει χώρο;
Αν αναγνωρίζεις κάτι από όλα αυτά στη δική σου σχέση – αν έχεις πάψει να βλέπεις ανθρώπους που αγαπάς, αν έχεις εγκαταλείψει πράγματα που σε ενθουσίαζαν, αν νιώθεις ενοχές κάθε φορά που θες να είσαι ο εαυτός σου – πάρτα σοβαρά. Και κυρίως, μην τα δικαιολογείς.
Η αγάπη δεν είναι έλεγχος. Δεν είναι φόβος, ούτε ενοχή. Η αγάπη είναι χώρος. Είναι εμπιστοσύνη. Είναι να ξέρεις ότι μπορείς να απλώσεις τα φτερά σου, και ο άλλος δεν θα σε τραβήξει πίσω. Θα σε καμαρώνει καθώς πετάς. Γιατί δεν σε φοβάται. Σε σέβεται. Και αυτό είναι αγάπη.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)
