Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πώς ξεκινάει η υπερανάλυση. Κατά την προσωπική μου άποψη, η ρίζα της βρίσκεται συχνά στα σχολικά μας χρόνια – σε εκείνο το καλοκουρδισμένο σύστημα συμμόρφωσης και αξιολόγησης, που σε μαθαίνει να ευχαριστείς τους δασκάλους και να αποζητάς συνεχώς την επιβεβαίωσή τους. Από νωρίς, λοιπόν, μας προετοιμάζουν να μπούμε πειθαρχημένα σε ένα εργασιακό τοπίο που μοιάζει με σύγχρονο μεσαίωνα: ιεραρχίες, ελεγχόμενη δημιουργικότητα, χαμηλό ρίσκο, και μόνιμη ανασφάλεια. Σε ένα περιβάλλον όπου πρέπει να είσαι «καλός εργαζόμενος» – που σημαίνει πειθήνιος, προβλέψιμος, χωρίς πολλά πολλά. Να μην κάνεις λάθη, να μην αμφισβητείς, να μη σηκώνεις κεφάλι. Η υπερανάλυση γίνεται τρόπος επιβίωσης: σκέψου τα όλα πριν κάνεις το οτιδήποτε, πρόβλεψε όλες τις πιθανές αντιδράσεις, εξάλειψε κάθε ρίσκο. Αν δεν είσαι τέλειος, καλύτερα να μη δοκιμάσεις καθόλου.
Ως έναν βαθμό, στα πρώτα χρόνια της σχολικής μου ζωής είχα πέσει κι εγώ σε αυτή την παγίδα. Αργότερα, όμως, άρχισα να γίνομαι πολύ επιλεκτική με το τι μου αρέσει και τι όχι, και το σχολικό σύστημα (και ακόμη χειρότερα το σχολείο μου!) ήταν σίγουρα πολύ μακριά από τα γούστα μου! Έτσι έπαψε να με συγκινεί η τελειότητα, σπάνια συμπαθούσα τους δασκάλους μου, και διάβαζα αυτά που με ευχαριστούσαν σχεδόν με τους δικούς μου όρους. Είχε αυτή η στάση επίπτωση στις επιδόσεις μου; Φυσικά και είχε!
Όταν πολλοί γύρω μου προσπαθούσαν σκληρά να διακριθούν, να ξεχωρίσουν, να τους αγαπήσουν οι καθηγητές για την αφοσίωση και την προσπάθειά τους, εγώ μάλλον δεν είχα αυτό το κίνητρο. Η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, με τον αυστηρό, γραφειοκρατικό, στεγνό και άκαμπτο χαρακτήρα της, δε με χωρούσε, δε μου έδινε χώρο να αναπνεύσω και να δημιουργήσω. Αληθινά με εξόντωνε. Και φυσικά, αυτό επηρέασε όχι μόνο τις βαθμολογίες, αλλά και την εικόνα που είχα για τον εαυτό μου. Μερικές φορές ένιωθα ότι υστερώ. Ότι δεν είμαι αρκετά ικανή ή έξυπνη, επειδή δεν μπορούσα – και δεν ήθελα – να λειτουργήσω έτσι.
Αυτό όμως που δεν ήξερα τότε, ήταν πως η διαφορετική μου προσέγγιση θα αποδεικνυόταν πολύτιμη στην πορεία. Το γεγονός ότι η υπερανάλυση, ο φόβος και η ανάγκη για το “σωστό” δεν με παραλύουν, μου έδωσε το περιθώριο να πάρω ρίσκα. Πολλά ρίσκα. Και κάποια από αυτά, απέδωσαν πέρα από κάθε προσδοκία. Και αυτά τα ρίσκα, σε αρκετές περιπτώσεις, με οδήγησαν σε δρόμους που ίσως να μην είχα ποτέ διαλέξει αν ήμουν δέσμια της τελειομανίας ή του φόβου της αποτυχίας.
Η υπερανάλυση, όσο κι αν μοιάζει με δείγμα ωριμότητας ή υπευθυνότητας, μπορεί να σε κρατήσει πίσω. Σε κάνει διστακτικό, σου κλέβει την τόλμη. Μένεις ακινητοποιημένος, αναβάλλοντας την πράξη από φόβο μήπως κάνεις λάθος, μήπως αποτύχεις, μήπως σε κρίνουν, μήπως δεν κινείσαι αρκετά στα όρια του κανονικού (όποιο κι αν είναι αυτό!).
Εμένα αυτό δεν ήταν ποτέ στο DNA μου. Δεν με απασχολεί ιδιαίτερα τι θα πουν οι άλλοι ή αν θα με κρίνουν. Έτσι κι αλλιώς, όλοι κρινόμαστε! Και αυτή η στάση ζωής – που κάποτε με έκανε να νιώθω μειονεκτικά – τελικά με βοήθησε πάρα πολύ στη διαδρομή μου, να δοκιμάσω, να τολμήσω, να ακολουθήσω μονοπάτια που δεν ήταν πάντα προφανή, αλλά ήταν δικά μου.
Φυσικά, ούτε η υπερανάλυση ούτε ο υπερβολικός αυθορμητισμός είναι απόλυτα καλά ή κακά. Η υπερανάλυση μπορεί να σε προστατεύσει από παγίδες, να σε κάνει πιο προσεκτικό. Μπορεί όμως και να σε καθηλώσει. Από την άλλη, η αυθόρμητη δράση μπορεί να σε οδηγήσει σε απρόβλεπτα, αλλά και σε μεγάλα άλματα.
Το σημαντικό είναι να γνωρίσεις τον εαυτό σου. Να καταλάβεις πώς λειτουργείς και γιατί, και να αγκαλιάσεις τα στοιχεία του χαρακτήρα σου – ακόμη κι αυτά που κάποτε νόμιζες ότι σε κρατούν πίσω. Εγώ άργησα να αποδεχτώ αυτό το κομμάτι του εαυτού μου. Άργησα να καταλάβω ότι δεν «κολλούσα» στο σύστημα. Όμως αργότερα κατάλαβα ότι η τάση μου να ρισκάρω, να κινούμαι χωρίς να υπεραναλύω κάθε ενδεχόμενο, είναι δύναμη. Και αυτή η δύναμη με πήγε εκεί που αλλιώς ίσως να μην έφτανα ποτέ.
Κανένας τρόπος σκέψης ή συνολικής στάσης ζωής δεν είναι ανώτερος από τον άλλον. Και ασφαλώς, δεν υπάρχει μία μόνο σωστή διαδρομή προς την επιτυχία ή την αυτοπραγμάτωση. Το ζητούμενο δεν είναι να μοιάζουμε μεταξύ μας, αλλά να καταλάβουμε ποιοι πραγματικά είμαστε και να τολμήσουμε να ζήσουμε με βάση αυτή την αλήθεια.
Οπότε σκέψου το. Είτε ανήκεις στους σκεπτόμενους μέχρι τελικής πτώσεως είτε στους περισσότερο αυθόρμητους/παρορμητικούς δεν είσαι λιγότερος ή περισσότερο. Είσαι απλώς εσύ. Και αυτό αρκεί.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)
