Στις 8 Νοεμβρίου του 1977 ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος ανακοινώνει την ανακάλυψη στη Βεργίνα Ημαθίας του ασύλητου τάφου του Φιλίππου Β’, του πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ήταν γνωστός και ως ο τάφος ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας, δηλαδή του λοφίσκου που ανήκε στο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης.
Ο Ανδρόνικος θα ανακαλύψει επίσης στις ανασκαφές του στη Βεργίνα ακόμα έναν ασύλητο και δύο συλημένους μακεδονικούς τάφους. Αυτή είναι μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του εικοστού αιώνα, όταν μάλιστα τα ευρήματα είναι τόσο μεγάλης σημασίας, όπως η περίφημη χρυσή λάρνακα με τα απανθρακωμένα οστά του Μακεδόνα βασιλέα εντός της, και το δεκαεξάκτινο αστέρι, το έμβλημα της αρχαίας Μακεδονικής δυναστείας, στο καπάκι της.
Ο Μανόλης Ανδρόνικος διηγείται το χρονικό της ανακάλυψης του τάφου του Φιλίππου Β΄στη Βεργίνα:
«Πήρα το τσαπάκι της ανασκαφής, που έχω μαζί μου από το 1952, έσκυψα στο λάκκο και άρχισα να σκάβω με πείσμα και αγωνία το χώμα κάτω από το κλειδί της καμάρας. Ολόγυρα ήταν μαζεμένοι οι συνεργάτες μου. (…) Συνέχισα το σκάψιμο και σε λίγο ήμουν βέβαιος. Η πέτρα του δυτικού τοίχου ήταν στη θέση της, απείραχτη, στέρια. (…) -Είναι ασύλητος! Είναι κλειστός! Ήμουν ευτυχισμένος βαθιά. Είχα λοιπόν βρει τον πρώτο ασύλητο μακεδονικό τάφο. Εκείνη τη στιγμή δεν ενδιαφερόμουν για τίποτε άλλο. Εκείνη τη νύχτα -όπως και όλες τις επόμενες- στάθηκε αδύνατο να κοιμηθώ περισσότερο από δύο τρεις ώρες. Γύρω στις 12, τα μεσάνυχτα, πήρα το αυτοκίνητο και πήγα να βεβαιωθώ αν οι φύλακες ήταν στη θέση τους. Το ίδιο έγινε και στις 2 και στις 5 το πρωί. Οπωσδήποτε, συλλογιζόμουν, μέσα στη σαρκοφάγο πρέπει να κρύβεται μια ωραία έκπληξη. Η μόνη δυσκολία που συναντήσαμε ήταν πως την ώρα που ανασηκώναμε το κάλυμμα, είδαμε καθαρά πια το περιεχόμενο και έπρεπε να μπορέσουμε να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας και να συνεχίσουμε τη δουλειά μας, μόλο που τα μάτια μας είχαν θαμπωθεί απ’ αυτό που βλέπαμε και η καρδιά μας πήγαινε να σπάσει από συγκίνηση. Μέσα στη σαρκοφάγο υπήρχε μια ολόχρυση λάρνακα. Επάνω στο κάλυμμά της ένα επιβλητικό ανάγλυφο αστέρι με δεκάξι ακτίνες, και στο κέντρο του ένας ρόδακας. Με πολλή προσοχή και περισσότερη συγκίνηση ανασήκωσα το κάλυμμα με το αστέρι πιάνοντάς το από τις δύο γωνίες της μπροστινής πλευράς. Όλοι μας περιμέναμε να δούμε μέσα σ’ αυτήν τα καμένα οστά του νεκρού. Όμως αυτό που αντικρίσαμε στο άνοιγμά της μας έκοψε για μιαν ακόμη φορά την ανάσα, θάμπωσε τα μάτια μας και μας πλημμύρισε δέος: πραγματικά μέσα στη λάρνακα υπήρχαν τα καμένα οστά. (…) Αλλά το πιο απροσδόκητο θέαμα το έδινε ένα ολόχρυσο στεφάνι από φύλλα και καρπούς βελανιδιάς που ήταν διπλωμένο και τοποθετημένο πάνω στα οστά. Ποτέ δεν είχα φανταστεί τέτοια ασύλληπτη εικόνα. Μπορώ να φέρω στη συνείδησή μου ολοκάθαρα την αντίδραση που δοκίμασα καθώς έλεγα μέσα μου: “Αν η υποψία που έχεις, πως ο τάφος ανήκει στον Φίλιππο, είναι αληθινή -και η χρυσή λάρνακα ερχόταν να ενισχύσει την ορθότητα αυτής της υποψίας- κράτησες στα χέρια σου τη λάρνακα με τα οστά του. Είναι απίστευτη και φοβερή μια τέτοια σκέψη, που μοιάζει εντελώς εξωπραγματική”. Νομίζω πως δεν έχω δοκιμάσει ποτέ στη ζωή μου τέτοια αναστάτωση, ούτε και θα δοκιμάσω ποτέ άλλοτε».
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Μανόλη Ανδρόνικου «Το Χρονικό της Βεργίνας» Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης…
Η Βεργίνα, όπου βρίσκονται οι βασιλικοί τάφοι που ανακάλυψε ο Μανόλης Ανδρόνικος, θεωρείται πως ταυτίζεται με τις Αιγές, την πρωτεύουσα της αρχαίας Μακεδονίας. Να πούμε πως η ονομασία «Αιγαί», από τη λέξη «αιξ», δηλαδή «κατσίκα», πιστεύεται ότι σημαίνει «πόλη των κατσικιών». Θεωρείται πως η πρωτεύουσα των Μακεδόνων βασιλέων ονομάστηκε έτσι από τον βασιλιά Περδίκκα τον Α΄, ο οποίος πήρε χρησμό από την Πυθία να χτίσει την πρωτεύουσα του βασιλείου του εκεί, όπου θα τον οδηγούσαν τα κατσίκια…Όμως το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει πως το τοπωνύμιο «Αιγαί» είναι αβέβαιης ετυμολογίας, και μόνο παρετυμολογικά συνδέεται με το «αιξ», ενώ δεν αποκλείεται να σχετίζεται με άγνωστη αυτόχθονα ονομασία.
Πρέπει να πούμε πως η ταυτότητα του νεκρού, που είναι θαμμένος στον τάφο που ανακάλυψε ο Μανόλης Ανδρόνικος, αμφισβητείται από μερίδα αρχαιολόγων. Το 2008, ο ιστορικός Μιλτιάδης Χατζόπουλος υποστήριξε ότι όντως πρόκειται για τον τάφο του Φιλίππου Β΄. Το 2010, επιστημονική μελέτη των οστών που βρέθηκαν στον τάφο απέρριψε την περίπτωση να πρόκειται για τον Φίλιππο Γ΄ τον Αρριδαίο και υποστήριξε ότι τα ευρήματα είναι συμβατά μόνο με τον Φίλιππο τον Β΄.
Όμως, νεότερη επιστημονική έρευνα που δημοσιεύθηκε στο αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό «Proceedings of the National Academy of Sciences» υποστήριξε ότι ο τάφος που ο Ανδρόνικος απέδωσε στον Φίλιππο Β΄ ανήκει όντως στον Αρριδαίο. Επ’ αυτού υπάρχει μια επιστημονική διχογνωμία, που δεν έχει ακόμα μια ορατή κατάληξη… Όπως και να’ χει όμως, η σημασία του μνημείου είναι αναμφισβήτητη, και δεν παύει να είναι ο κολοφώνας στο έργο ενός τόσο σημαντικού αρχαιολόγου, όπως ο Μανόλης Ανδρόνικος.
Για τον Ανδρόνικο και το έργο του είναι χαρακτηριστικά αυτά που είχε δηλώσει ο Βρετανός ιστορικός Νίκολας Χάμοντ: «Στις πολλές επισκέψεις μου στη Βεργίνα θαύμασα την εκπληκτική δεινότητα του Ανδρόνικου και της ομάδας αρχαιολόγων και τεχνικών του, όπως και την τελειότητα των ερευνών τους υπό την καθοδήγησή του. Ήταν ο εξαιρετικός ανασκαφέας, μελετητής και ιστορικός τέχνης της γενιάς του, που ανέτρεψε άρδην την αντίληψή μας για την αρχαία Μακεδονία σε τέτοιο βαθμό που ποτέ δεν θα υπάρξει όμοιός του. Όπως φάνηκε και από την επιστολή που μου έστειλε, ήταν ένας εξαιρετικά γενναιόδωρος συνάδελφος, ένας τολμηρός στοχαστής και άνθρωπος της δράσης, στον οποίο οι απανταχού μελετητές πρέπει να αισθάνονται βαθύτατο χρέος».
