Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Μια πρωτοποριακή ανάλυση DNA του αίματος του Αδόλφου Χίτλερ αποκάλυψε μερικά εξαιρετικά ευρήματα σχετικά με την καταγωγή του δικτάτορα και πιθανές παθήσεις του.
Επίπονες επιστημονικές έρευνες από μια ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων κατάφεραν να καταρρίψουν μια φήμη σχετικά με το αν ο Χίτλερ είχε εβραϊκή καταγωγή (δεν είχε) και να διαπιστώσουν ότι είχε μια γενετική διαταραχή που επηρεάζει την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων – όλα αυτά από ένα παλιό δείγμα υφάσματος λεκιασμένου με αίμα.
Ενώ τα clickbait στο ίντερνετ έχουν επικεντρωθεί στο αν ο Ναζί δικτάτορας είχε μικρό πέος και μόνο έναν όρχι, πιο σοβαρά είναι τα ευρήματα ότι το DNA του έδειξε «πολύ υψηλές» βαθμολογίες – στο ανώτερο 1% – για προδιάθεση για αυτισμό, σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή. Σημαίνει αυτό ότι είχε αυτές τις νευρολογικές παθήσεις; Απολύτως όχι, λένε οι ειδικοί – δεν πρόκειται για διάγνωση. Παρ’ όλα αυτά, έχουν εκφραστεί ανησυχίες σχετικά με τον στιγματισμό και το πόσο ηθική ήταν η έρευνα, γεγονός που εγείρει το ερώτημα: Θα έπρεπε καν να είχε γίνει;
«Αγωνιούσα γι’ αυτό», λέει η καθηγήτρια Turi King μέσα στα πρώτα λεπτά του ντοκιμαντέρ του Channel 4 για την έρευνα, με τίτλο «Το DNA του Χίτλερ: Προσχέδιο ενός Δικτάτορα». Η ειδικός γενετικής δήλωσε στο BBC ότι όταν της ζητήθηκε για πρώτη φορά να συμμετάσχει στην έρευνα πριν από αρκετά χρόνια, γνώριζε πολύ καλά τις πιθανές επιπτώσεις στη μελέτη του DNA κάποιου σαν τον Αδόλφο Χίτλερ – «Δεν με ενδιαφέρει να κάνω τα πράγματα να εντυπωσιάζουν».
Αλλά, λέει, ήταν πιθανό να γίνει από κάποιον κάποια στιγμή, και τουλάχιστον υπό την επίβλεψή της θα μπορούσε να διασφαλίσει ότι η έρευνα θα γινόταν με ακαδημαϊκή αυστηρότητα και με όλες τις «επιφυλάξεις και τα προστατευτικά κιγκλιδώματα στη θέση τους». Η καθηγήτρια King δεν είναι άγνωστη σε υψηλού προφίλ και ευαίσθητα πρότζεκτ – ηγήθηκε της γενετικής έρευνας για να διαπιστωθεί η ταυτότητα του σκελετού του Ριχάρδου Γ΄, αφότου ανακαλύφθηκε θαμμένος κάτω από ένα παρκινγκ στο Λέστερ το 2012.
Το ματωμένο δείγμα υφάσματος – που σήμερα είναι 80 ετών – κόπηκε από τον καναπέ στο υπόγειο καταφύγιο του Χίτλερ όπου αυτοκτόνησε, όταν οι συμμαχικές δυνάμεις εισέβαλαν στο Βερολίνο στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά την επιθεώρηση του καταφυγίου, ο Συνταγματάρχης Roswell P Rosengren του αμερικανικού στρατού είδε την ευκαιρία να αποκτήσει ένα μοναδικό πολεμικό τρόπαιο και έβαλε στην τσέπη του το ύφασμα. Τώρα βρίσκεται κορνιζαρισμένο και εκτίθεται στο Μουσείο Ιστορίας του Γκέτισμπεργκ στις ΗΠΑ.
Το ματωμένο δείγμα υφάσματος που κόπηκε από τον καναπέ όπου αυτοκτόνησε ο Χίτλερ
Οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι πρόκειται όντως για το αίμα του Χίτλερ, επειδή κατάφεραν να αντιστοιχίσουν τέλεια το χρωμόσωμα του Υ με ένα δείγμα DNA από έναν άνδρα συγγενή που είχε συλλεχθεί μια δεκαετία πριν.
Τα αποτελέσματα, τα οποία βρίσκονται τώρα υπό αξιολόγηση από κριτές επιστημονικών περιοδικών, είναι πράγματι συναρπαστικά. Είναι η πρώτη φορά που ταυτοποιείται το DNA του Χίτλερ και – μέσα σε τέσσερα χρόνια – οι επιστήμονες μπόρεσαν να αναλύσουν την αλληλουχία του για να δουν τη γενετική σύνθεση ενός από τους πιο φρικιαστικούς τυράννους του κόσμου.
Αυτό που είναι βέβαιο, λένε οι ειδικοί, είναι ότι ο Χίτλερ δεν είχε εβραϊκή καταγωγή – μια φήμη που κυκλοφορούσε από τη δεκαετία του 1920.
Ένα άλλο βασικό εύρημα είναι ότι έπασχε από το σύνδρομο Kallmann, μια γενετική διαταραχή που, μεταξύ άλλων, μπορεί να επηρεάσει την εφηβεία και την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων. Συγκεκριμένα, μπορεί να οδηγήσει σε μικρό πέος και μη κάθοδο των όρχεων – κάτι που, αν γνωρίζει κανείς το βρετανικό τραγούδι της εποχής του πολέμου, ήταν μια ακόμη φήμη που κυκλοφορούσε για τον Χίτλερ.
Το σύνδρομο Kallmann μπορεί επίσης να επηρεάσει τη λίμπιντο, κάτι που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, δήλωσε ο ιστορικός και λέκτορας του Πανεπιστημίου του Πότσνταμ Δρ. Alex Kay, ο οποίος εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ. «Μας λέει πολλά για την ιδιωτική του ζωή – ή ακριβέστερα, ότι δεν είχε ιδιωτική ζωή», εξηγεί. Οι ιστορικοί συζητούν εδώ και καιρό γιατί ο Χίτλερ ήταν τόσο απόλυτα αφοσιωμένος στην πολιτική, «με σχεδόν πλήρη αποκλεισμό κάθε είδους ιδιωτικής ζωής», και αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξήγηση του. Αυτού του είδους τα ευρήματα, λένε οι ειδικοί, είναι που τα καθιστούν συναρπαστικά και χρήσιμα. Όπως το θέτει η καθηγήτρια King: «Ο συνδυασμός ιστορίας και γενετικής».
Ο Αδόλφος Χίτλερ σε νηπιακή ηλικία
Πιο περίπλοκα και αμφιλεγόμενα είναι τα αποτελέσματα που υποδηλώνουν ότι ο Χίτλερ μπορεί να είχε μία ή περισσότερες παθήσεις του φάσματος της νευροδιαφορετικότητας ή άλλες παθήσεις ψυχικής υγείας. Εξετάζοντας το γονιδίωμα του και συγκρίνοντας το με πολυγονιδιακές βαθμολογίες, διαπίστωσαν ότι ο Χίτλερ είχε υψηλή προδιάθεση για αυτισμό, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή.
Εδώ είναι που η επιστήμη γίνεται περίπλοκη. Η πολυγονιδιακή βαθμολόγηση εξετάζει το DNA ενός ατόμου και υπολογίζει την πιθανότητα να αναπτύξει μια ασθένεια. Μπορεί να είναι χρήσιμη για την ανίχνευση της προδιάθεσης ενός ατόμου σε παθήσεις όπως οι καρδιακές παθήσεις και οι συνηθισμένοι καρκίνοι. Ωστόσο, συγκρίνει το DNA του με ένα μεγάλο δείγμα πληθυσμού και, ως εκ τούτου, τα ευρήματα μπορεί να είναι πολύ λιγότερο σίγουρα όταν πρόκειται για ένα άτομο.
Σε όλο το ντοκιμαντέρ, οι ειδικοί προσπαθούν να επαναλάβουν ότι η ανάλυση DNA δεν αποτελεί διάγνωση, αλλά ένδειξη προδιάθεσης – δεν σημαίνει ότι ο Χίτλερ είχε κάποια από αυτές τις παθήσεις. Ωστόσο, ορισμένοι γενετικοί επιστήμονες έχουν εκφράσει ανησυχίες ότι τα ευρήματα αποτελούν υπεραπλούστευση. Η Denise Syndercombe Court, καθηγήτρια εγκληματολογικής γενετικής στο King’s College του Λονδίνου, πιστεύει ότι «το έχουν παρακάνει με τις υποθέσεις τους».
«Όσον αφορά τον χαρακτήρα ή τη συμπεριφορά, θα πίστευα ότι τα ευρήματα είναι σχεδόν άχρηστα», δήλωσε στο BBC η καθηγήτρια Court, η οποία εξέτασε το ίδιο δείγμα αίματος το 2018. Είπε ότι δεν θα ήθελε να κάνει προβλέψεις για το αν κάποιος είχε μια συγκεκριμένη πάθηση από τα αποτελέσματα του γονιδιακού του ελέγχου, λόγω «ατελούς διείσδυσης».
Με απλά λόγια, της συναδέλφου της επιστήμονος γενετικής Δρ. Sundhya Raman: «Το γεγονός ότι έχει κάποιος κάτι κωδικοποιημένο στο DNA του, δεν σημαίνει ότι θα το εκφράσει». Αυτό αντικατοπτρίζεται στο ντοκιμαντέρ στην άποψη του καθηγητή Simon Baron-Cohen, διευθυντή του Κέντρου Έρευνας Αυτισμού στο Πανεπιστήμιο του Cambridge: «Η μετάβαση από τη βιολογία στη συμπεριφορά είναι ένα μεγάλο άλμα. Εξετάζοντας γενετικά αποτελέσματα όπως αυτό, υπάρχει κίνδυνος στιγματισμού. Οι άνθρωποι εκεί έξω μπορεί να σκεφτούν ότι συνδέεται η διάγνωσή τους με κάποιον που έκανε τέτοια τερατώδη πράγματα. Ο κίνδυνος είναι στην αναγωγή που βασίζεται στα γενετικά ευρήματα», λέει, όταν υπάρχουν τόσοι πολλοί άλλοι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η Εθνική Εταιρεία Αυτισμού του Ηνωμένου Βασιλείου απάντησε γρήγορα, χαρακτηρίζοντας τα ευρήματα «φθηνό κόλπο».
«Ακόμα χειρότερα από την κακή επιστήμη, είμαστε σοκαρισμένοι από την ανάλγητη αδιαφορία (του ντοκιμαντέρ) για τα συναισθήματα των αυτιστικών ατόμων», δήλωσε ο Tim Nichols, βοηθός διευθυντής έρευνας, σε μια έντονα διατυπωμένη δήλωση. «Τα άτομα με αυτισμό αξίζουν κάτι καλύτερο από αυτό».
Το BBC έθεσε τις ανησυχίες του στο Channel 4 και στην Blink Films, την εταιρεία παραγωγής που έκανε το ντοκιμαντέρ. Σε ανακοίνωση, επισημαίνεται ότι ειδικοί όπως ο καθηγητής Baron-Cohen «εξηγούν ότι ο τρόπος που συμπεριφέρεται κάποιος είναι προϊόν πολλών παραγόντων, όχι μόνο της γενετικής του, αλλά και πιο σημαντικά, του περιβάλλοντός του, από την παιδική ηλικία και τις εμπειρίες της ζωής, τον τρόπο που ανατράφηκε, την πρόσβαση στην εκπαίδευση και τους πόρους και τους πολιτισμικούς παράγοντες που τον περιβάλλουν. Το πρόγραμμα τονίζει ότι οι γενετικές γνώσεις που αποκαλύπτονται στο ντοκιμαντέρ ρίχνουν φως στον Χίτλερ, αλλά δεν μας λένε ότι ήταν βιολογικά προορισμένος να συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο».
Υπήρξαν επίσης επικρίσεις για τον ίδιο τον τίτλο του: «Το Προσχέδιο ενός Δικτάτορα».
Η καθηγήτρια King είπε ότι δεν ήταν ένας τίτλος που θα είχε επιλέξει η ίδια, και ο καθηγητής Ιστορίας Thomas Weber, ο οποίος εμφανίζεται στην εκπομπή, δήλωσε στο BBC ότι εξεπλάγη από τον τίτλο, δεδομένου ότι είχαν τονίσει πως «δεν υπάρχει γονίδιο δικτάτορα».
Ο καθηγητής, ο οποίος δεν είχε δει το ντοκιμαντέρ πριν μιλήσει στο BBC, είπε ότι βρήκε την ανάλυση DNA συναρπαστική και ανησυχητική. «Συναρπαστική, επειδή επιβεβαίωσε πολλά πράγματα που ήδη υποψιαζόμουν για τον Χίτλερ αλλά είχα ανησυχίες για το αν οι άνθρωποι θα έδιναν υπερβολική σημασία στη γενετική, όπως για παράδειγμα ότι θα προσπαθούσαν να βρουν κάποιο κακό γονίδιο».
Ανησυχούσε επίσης για το πώς θα γινόταν δεκτό, ειδικά από άτομα με αυτισμό και άλλα σύνδρομα που αναφέρονταν στο πρόγραμμα. Υπάρχουν πολλές δυσκολίες και παγίδες όταν προσπαθείς να δημιουργήσεις ένα ακριβές ντοκιμαντέρ για περίπλοκη επιστήμη, για το ευρύ κοινό. «Είναι η τηλεόραση – περιστασιακά απλοποιείται», δήλωσε η καθηγήτρια King, η οποία έχει μεγάλη εμπειρία στην εξισορρόπηση των ευθυνών της – ως επιστήμονος – με την πραγματικότητα των μέσων ενημέρωσης.
«Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ θα μπορούσαν να είχαν ακολουθήσει μια διαφορετική τακτική και να είχαν γίνει λιγότερο εντυπωσιακοί, αλλά δεν το έκαναν. Προσπάθησαν να πιάσουν κάποιες από τις λεπτομέρειες και εμείς βάλαμε τα προστατευτικά κιγκλιδώματα». Το Channel 4 υπερασπίστηκε τον τίτλο της εκπομπής λέγοντας ότι «το DNA είναι γνωστό στην καθομιλουμένη ως το “το σχέδιο της ζωής”». Συμπλήρωσε ότι η δουλειά του είναι να «δημιουργεί προγράμματα που προσεγγίζουν ένα ευρύ κοινό και αυτή η εκπομπή στοχεύει να κάνει τις σύνθετες επιστημονικές ιδέες και την ιστορική έρευνα προσβάσιμες σε όλους τους θεατές».
Επίσης, υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με την ηθική του ντοκιμαντέρ.
Θα έπρεπε να είχε εξεταστεί το DNA του Χίτλερ εφόσον δεν μπορούσε να δοθεί η άδειά του – ή η άδεια ενός άμεσου απογόνου του; Πώς αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι ήταν υπεύθυνος για μια από τις χειρότερες φρικαλεότητες στην ιστορία; Μήπως αυτό αναιρεί το δικαίωμά του στην ιδιωτικότητα; «Αυτός είναι ο Χίτλερ – δεν είναι κάποια μυστικιστική προσωπικότητα για την οποία κανείς δεν μπορεί να διεξάγει έρευνα DNA. Ποιος παίρνει αυτή την απόφαση»; λέει η καθηγήτρια King.
Η καθηγήτρια King και ο καθηγητής Ιστορίας Thomas Weber
Η ιστορικός Subhadra Das συμφωνεί: «Αυτό κάνουν οι επιστήμονες. Υπάρχουν εκατοντάδες νεκροί άνθρωποι από τους οποίους έχει ληφθεί δείγμα DNA, είναι μια κοινή πρακτική στην επιστήμη και την αρχαιολογία – όμως ο τρόπος που το ερμηνεύουμε αρχίζει να γίνεται προβληματικός».
Ο ιστορικός Δρ Kay πρόσθεσε ότι δεν ανησυχούσε για την ηθική πτυχή, «αρκεί να υπήρχαν τα γεγονότα και να βεβαιωθούμε ότι όλα είχαν ελεγχθεί διπλά». Για το αν το DNA του Χίτλερ έπρεπε να είχε αγγιχτεί: «Ο Χίτλερ είναι νεκρός εδώ και 80 χρόνια. Δεν έχει άμεσους απογόνους και δεν είχε παιδιά. Ήταν υπεύθυνος για ανείπωτα εγκλήματα – πρέπει να το ζυγίσουμε αυτό με το ηθικό δίλημμα της ανάλυσης του DNA του». Είναι ενδιαφέρον ότι πολλά εργαστήρια στην Ευρώπη αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στο έργο και την ερευνητική διαδικασία διεξήγαγε ένα εργαστήριο στις ΗΠΑ. Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ δήλωσαν στο BBC ότι η έρευνα «έχει περάσει από την τυπική διαδικασία ηθικής αξιολόγησης για ακαδημαϊκό έργο», η οποία περιλαμβάνει αξιολογήσεις που διεξήχθησαν σε δύο χώρες.
Θα έπρεπε, λοιπόν, να είχε διεξαχθεί αυτή η έρευνα; Το BBC μίλησε με μια σειρά επιστημόνων γενετικής και ιστορικών και η απάντηση εξαρτάται από το ποιον θα ρωτήσετε.
Όσοι συμμετείχαν στο ντοκιμαντέρ, φυσικά, είπαν ναι. Βοηθά να δημιουργηθεί ένα πιο ολοκληρωμένο προφίλ του Χίτλερ, ενός ατόμου που εξακολουθεί να γοητεύει και να τρομάζει εξίσου. «Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να κατανοήσουμε τον εξτρεμισμό του παρελθόντος», πιστεύει ο καθηγητής Weber.
«Ας είμαστε ειλικρινείς», λέει ο Δρ Kay, «αυτά τα θέματα υπάρχουν ήδη. Δεν έχουμε φυτέψει ξαφνικά αυτή την ιδέα στο μυαλό των ανθρώπων. Οι άνθρωποι κάνουν εικασίες για το αν ο Χίτλερ είχε ορισμένες διαταραχές εδώ και δεκαετίες».
Δεν συμφωνούν όλοι οι ιστορικοί.
«Νομίζω ότι είναι ένας πολύ αμφίβολος τρόπος να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε τι οδήγησε στις ενέργειες του Χίτλερ», λέει η Iva Vukusic, επίκουρη καθηγήτρια διεθνούς ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης. Η Δρ Vukusic, της οποίας οι μελέτες επικεντρώνονται στην άσκηση μαζικής βίας, δήλωσε στο BBC ότι μπορεί να καταλάβει γιατί οι άνθρωποι ενδιαφέρονται, αλλά «όποιες απαντήσεις κι αν αναζητούμε δεν θα βρεθούν μέσω ενός τεστ DNA». Ενώ η έρευνα είναι ενδιαφέρουσα, διατρέχει τον κίνδυνο να συσκοτίσει τα πραγματικά διδάγματα της ιστορίας, λέει η Anne Van Mourik, ιστορικός στο Ινστιτούτο NIOD στο Άμστερνταμ. Το μάθημα είναι ότι «φυσιολογικοί άνθρωποι σε ορισμένα πλαίσια μπορούν να διαπράξουν, να υποκινήσουν ή να αποδεχτούν φρικτή βία».
«Η εστίαση στο (πιθανό) μικρό πέος του Χίτλερ», λέει, «δεν μας διδάσκει τίποτα για το πώς λειτουργεί η μαζική βία και η γενοκτονία και γιατί συμβαίνει».
Με την ολοκλήρωση της μελέτης και την αξιολόγηση της από τους κριτές, κάποια στιγμή τα πλήρη ευρήματα θα είναι διαθέσιμα. Ο καθηγητής Weber λέει ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούνται «εξαιρετικά προσεκτικά και με νηφαλιότητα», αλλά ελπίζει ότι αυτό θα είναι χρήσιμο με κάποιο τρόπο. «Αυτό είναι το ωραίο με τα αποτελέσματα της έρευνας – μπορεί να συμβεί σε πέντε, 150, 500 χρόνια. Αυτή η έρευνα είναι εκεί για την αιωνιότητα και είμαι βέβαιος ότι οι έξυπνοι άνθρωποι θα τη χρησιμοποιήσουν στο μέλλον». Όμως όλοι έχουμε ευθύνη για το πώς χρησιμοποιούμε αυτά τα ευρήματα.
Ο Δρ Kay φρονεί ότι όλοι πρέπει να «ακολουθούν την επιστήμη» και να ξεκαθαρίζουν τι γνωρίζουμε και τι όχι. Αυτό περιλαμβάνει τα μέσα ενημέρωσης και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η δημοσιοποίηση. «Όποιος παρακολουθήσει αυτό το ντοκιμαντέρ έχει την ευθύνη να γράψει τα σχόλια του με ακρίβεια, για να βεβαιωθεί ότι δεν συμβάλλει στον στιγματισμό .Ένα ντοκιμαντέρ σαν κι αυτό δεν υπάρχει στο κενό».
Πηγή: BBC News
