«Δεν μπορούμε να διαφυλάξουμε την παγκόσμια ειρήνη χωρίς να προκαλέσουμε δημιουργικές προσπάθειες συμμετρικές με τους κινδύνους που την απειλούν» είχε πει ο Ρομπέρ Σουμάν, ο μεγάλος οραματιστής της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
H Ευρωπαϊκή Ένωση γιορτάζει σήμερα την 63η επέτειο της «Διακήρυξης Σουμάν». Πριν από ακριβώς 63 χρόνια, στις 9 Μαΐου 1950, ο Ρομπέρ Σουμάν, τότε υπουργός Εξωτερικών και πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, με ομιλία του που απηχεί τις ιδέες του Ζαν Μονέ, προτείνει «να τεθεί το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα υπό μια κοινή ανώτατη Αρχή, της οποίας η οργάνωση θα δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής και σε άλλες χώρες της Ευρώπης».
Ο Γάλλος υπουργός, γεννημένος στο μεθοριακό Λουξεμβούργο, δίπλα στην αιματηρά διαφιλονικούμενη περιοχή – την ανθρακοφόρο και χαλυβοπαραγωγό Αλσατία και Λωρραίνη – τόνιζε ότι η πρότασή του όφειλε να θέτει τα θεμέλια μίας πάγιας γαλλογερμανικής συμφιλίωσης που θα οδηγήσει στην ενωμένη Ευρώπη, πραγματοποιώντας ένα όραμα αιώνων. Δεν ήταν μια κίνηση από τις αναμενόμενες στη διπλωματική ρουτίνα. Έμοιαζε κάπως ρομαντική και οπωσδήποτε ανορθόδοξη.
Ήταν, όμως, η απροσδόκητη λύση στα οξύτατα προβλήματα της εποχής που ανέκυπταν γύρω από την αναγνώριση της εθνικής κυριαρχίας της Γερμανίας. Έναν χρόνο νωρίτερα, ο Σουμάν συνυπογράφοντας την ίδρυση της Ατλαντικής Συμμαχίας είχε δηλώσει: «Η Γερμανία δεν έχει εξοπλισμούς ούτε θα αποκτήσει!».
Μόλις πέντε χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε προτείνει τη δημιουργία ενός υπερεθνικού ευρωπαϊκού οργανισμού.
Οι καταβολές της «ευρωπαϊκής ιδέας» υποστηρίζεται ότι ξεκινούν από την ελληνική μυθολογία, που θέλει τον Δία να απαγάγει την Ευρώπη από τη Φοινίκη, για να τη μεταφέρει – μεταμορφωμένος σε λευκό ταύρο – στην Κρήτη, συνδέοντας τον μύθο με το πρώιμο ιστορικό αφετηριακό όραμα των αμφικτιονιών του ελληνικού μικρόκοσμου.
Εορτάζοντας την 63η επέτειο από τη διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν, η Ευρώπη υπενθυμίζει τη συμπόρευση των λαών της σε μια κοινή πορεία. Αυτήν της αναγνώρισης της ειρηνικής συνύπαρξης, σε μια πολύπαθη ήπειρο όπου οι πόλεμοι προκάλεσαν θύματα, ανατροπές, εμφυλίους, συντρίμμια…
Η εφετινή επέτειος δεν είναι από τις λαμπρές. Η Ένωση είναι αντιμέτωπη και πάλι με πολλά «φαντάσματα»: ανεργία, οικονομική ύφεση, φαινόμενα αναζωπύρωσης εθνικιστικών τάσεων, αδιόρατο μέλλον. Όμως, τίποτε δεν έχει τελεολογικό χαρακτήρα. Η Ευρώπη βιώνει μια εξελικτική διαδικασία. Είναι διαρκώς σε κίνηση. Σαν ποδηλάτης, που, αν σταματήσει, θα χάσει την ισορροπία του.
Το Συνέδριο της Χάγης
Τον Μάιο του 1948, τα ευρωπαϊκά κινήματα διοργανώνουν στη Χάγη συνέδριο με συμμετέχοντες περισσότερους από 750 εξέχοντες Ευρωπαίους από 19 ευρωπαϊκά κράτη, που απηύθυναν έκκληση για πολιτική και οικονομική ένωση. Αναδείχθηκαν τρεις σχολές σκέψης: η ομοσπονδιακή, που υποστήριζε την άμεση ίδρυση μιας ομοσπονδίας, η ενωσιακή, που ήθελε τη δημιουργία μιας ένωσης ανεξάρτητων κρατών, και η λειτουργική, που στόχευε στη συγκρότηση ομοσπονδίας αλλά μέσω μιας σταδιακής ενοποιητικής διαδικασίας.
Αποτέλεσμα του συνεδρίου ήταν η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κίνησης (European Movement), ενός οργάνου που θα συντόνιζε εθνικές επιτροπές για την από κοινού προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Έναν χρόνο αργότερα, στις 5 Μαΐου 1949, υπογράφεται το καταστατικό του Συμβουλίου της Ευρώπης από την Ιρλανδία, την Ιταλία, τη Δανία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία. Ωστόσο, η Ευρώπη δεν μπορούσε να βρει τον βηματισμό και το όραμα που χρειαζόταν για την ανάπτυξή της χωρίς καχυποψίες και κυρίως χωρίς την περιθωριοποίηση μιας διχασμένης πλέον, γεωγραφικά, Γερμανίας.
Χρειάστηκε ένας χρόνος διαπραγματεύσεων, με πρωταγωνιστή τον Ζαν Μονέ που υπερηφανευόταν «δεν είμαι αισιόδοξος, είμαι αποφασισμένος», προκειμένου να συντονιστεί η πολιτική πρωτοβουλία του Ρομπέρ Σουμάν και να εγερθούν οι συνθήκες της συνεργασίας με τη δήλωσή του: «Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί αμέσως ή σύμφωνα με ένα μοναδικό σχέδιο. Θα οικοδομηθεί με συγκεκριμένα επιτεύγματα, που θα δημιουργήσουν πρώτα μια de facto αλληλεγγύη».
Τα λόγια του βρήκαν ευήκοα ώτα, αφού ο Γερμανός καγκελάριος Αντενάουερ έδωσε γρήγορα θετική απάντηση, όπως και οι κυβερνήσεις των Κάτω Χωρών, του Βελγίου, της Ιταλίας και του Λουξεμβούργου. Σε λιγότερο από έναν χρόνο, στις 18 Απριλίου 1951, τα έξι ιδρυτικά μέλη υπέγραψαν τη Συνθήκη των Παρισίων, με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα, η πρώτη υπερεθνική κοινότητα της Ευρώπης. Έδρα του Οργανισμού ορίστηκε το Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου.
Η Βρετανία, μία εκ των τριών χωρών – επιτρόπων των Συμμάχων που καθόριζαν την εξωτερική πολιτική της Βόννης, δεν μετείχε στο εγχείρημα αρνούμενη να δεχθεί καθ’ οιονδήποτε τρόπο περιορισμό της εθνικής κυριαρχίας της. Η βρετανική διπλωματία επεδείκνυε μάλλον υπεροπτική αδιαφορία για τα τεκταινόμενα στην «ηπειρωτική πλευρά».
Η παγίωση της ειρήνης στην Ευρώπη και η οριστική αποτροπή ενός νέου καταστροφικού πολέμου έγινε δυνατή χάρη στην αποφασιστικότητα των Ευρωπαίων ηγετών, που ενστερνίστηκαν τις προτάσεις του Jean Monnet για τη δημιουργία της ΕΚΑΧ. Δηλαδή, την ανάθεση σε μια κοινή ανώτερη Αρχή να ρυθμίζει την παραγωγή του άνθρακα και του χάλυβα της Γαλλίας και της Γερμανίας.
Από το 1957, οπότε υπογράφηκε η Συνθήκη της Ρώμης, η ενωμένη Ευρώπη γνώρισε περιόδους μεγάλης ευφορίας αλλά και κρίσεις που στιγμάτισαν την πορεία της. Σημαντική παράμετρος της μετεξέλιξής της σε μια πραγματική Ένωση ήταν – και παραμένει – το ζήτημα της πολιτικής ενοποίησής της προς την κατεύθυνση μιας ενιαίας νομικής προσωπικότητας.
Ακόμα και σήμερα όμως, πόσοι από εμάς γνωρίζουμε τα δικαιώματα που έχουμε ως πολίτες της Ε.Ε. για το μέλλον των παιδιών μας, για τις θέσεις εργασίας, για τις συντάξεις; Η ανησυχία και απογοήτευση μετατρέπεται συχνά σε οργή, όταν οι πολίτες έχουν την αίσθηση ότι η φωνή τους δεν ακούγεται πλέον στις Βρυξέλλες και ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην και εις βάρος τους.
Όπως κάθε χρόνο, την 9η Μαΐου, πραγματοποιούνται διάφορες εκδηλώσεις σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., οι οποίες αποσκοπούν στην καλύτερη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για τις δράσεις και τις πολιτικές της Ένωσης. Τα κτήρια όπου στεγάζονται τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε στις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο, μάλιστα, ανοίγουν τις πόρτες τους στο κοινό.
Για άλλη μια χρονιά όμως, οι εορτασμοί επισκιάζονται από την οικονομική κρίση που μαστίζει τη γηραιά ήπειρο. Και όπως δείχνει πρόσφατη δημοσκόπηση, ολοένα και περισσότεροι Ευρωπαίοι χάνουν την εμπιστοσύνη τους στην Ε.Ε και τα θεσμικά της όργανα.
Πατήστε εδώ για να δείτε τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Επιμέλεια: Κώστας Μπετινάκης
