Ζούμε στην εποχή της απόλυτης παραπληροφόρησης. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν μπορούμε πραγματικά να εμπιστευτούμε όσα βλέπουμε ή ακούμε,ειδικά μέσα από τις οθόνες μας. Με την ταχύτητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης, η εικόνα έχει γίνει τόσο αληθοφανής, που ακόμη και το ψέμα μοιάζει πειστικό. Το αποτέλεσμα; Ένας κόσμος τρελαμένος, κορεσμένος από εικόνες, ειδήσεις και μηνύματα που μας βομβαρδίζουν, μας διχάζουν, και τελικά μας αποσυντονίζουν.
Η πρώτη φορά που ένιωσα πραγματικά αυτή τη μετάβαση ήταν την περίοδο τουcovid. Θυμάμαι να βλέπω ρεπορτάζ με σκηνές χάους από την Κίνα και την Ιταλία – φωτογραφίες και βίντεο που αργότερα αποδείχτηκαν ψεύτικα ή τουλάχιστον παραπλανητικά. Το πιο ανησυχητικό δεν ήταν μόνο ότι κυκλοφορούσαν, αλλά ότι οι άνθρωποι γύρω μας, έχασαν πραγματικά το μυαλό τους.
Φυσικά πολλές από αυτές τις ψεύτικες ειδήσεις δεν προκύπτουν τυχαία. Πέρα από τις σκηνές-φαντάσματα κατά την περίοδο του covid που ασφαλώς είχαν τις ρίζες τους σε προπαγανδιστικές και πολιτικές σκοπιμότητες, υπάρχουν χιλιάδες άλλες ψευδείς ειδήσεις που διαδίδονται με ταχύτητα φωτός. Δημιουργούνται εσκεμμένααπό εταιρείες ή διάφορες ομάδες ανθρώπων που επιδιώκουν τη διάδοση του φόβου, της έντασης, του θυμού. Θυμάμαι να ερωτώνται σε συνέντευξη κάποιοι από αυτούς για ποιον λόγο δεν μεταδίδουν αληθινές ειδήσεις. Και εκείνοι απάντησαν ευθαρσώς «Επειδή οι αληθινές ιστορίες δεν πουλάνε και επομένως δεν γίνονται viral. Οι ψεύτικες, οι δραματικές, οι αρνητικές – αυτές εξαπλώνονται».
Το ψέμα, βλέπεις, έχει καλύτερες πιθανότητες να «πουλήσει» από την αλήθεια, γιατί ο εγκέφαλός μας προτιμά το έντονο, το δραματικό, το απειλητικό. Κι έτσι η παραπληροφόρηση δεν ευδοκιμεί επειδή υπάρχει τεχνολογία – ευδοκιμεί επειδή υπάρχει ανθρώπινος φόβος.Κι αυτό δεν είναι απλώς ένα κοινωνικό ή πολιτικό φαινόμενο. Είναι βαθιάψυχολογικό. Η συνεχής έκθεση σε τρομακτικές ειδήσεις, σε αρνητικά σενάρια, σε εικόνες καταστροφής, προκαλεί αυτό που ονομάζουμε στην ψυχολογία «συναισθηματική κόπωση».Οι ειδήσεις δεν μας ενημερώνουν πια· μας εξαντλούν.
Αυτό που σίγουρα μπορούμε να κάνουμε είναι να επιλέγουμε συνειδητά τι αφήνουμε να μας επηρεάζει. Να ελέγχουμε τις πηγές, να αναζητούμε την αλήθεια, να καλλιεργούμε την ψυχραιμία αντί για την παρόρμηση. Κυρίως όμως, να θυμόμαστε ότι κάθε φορά που κάνουμε scrollκάποιος κερδίζει από το χρόνο, την προσοχή και το συναίσθημά μας. Πίσω από κάθε είδηση υπάρχει ένας άνθρωπος ή ένα σύστημα που έχει λόγο να μας κάνει να αισθανθούμε κάτι συγκεκριμένο.
Η αλήθεια δεν φωνάζει. Δεν γίνεται viral. Δεν έχει εντυπωσιακά χρώματα ούτε ελκυστικούς τίτλους. Κρύβεται στις ήσυχες, καθημερινές ιστορίες των ανθρώπων που προσπαθούν να κάνουν κάτι καλό, χωρίς να το διαφημίσουν. Και αυτή η ήσυχη αλήθεια είναι σήμερα η πιοπολύτιμη άμυνα απέναντι στο ψεύτικο.
Ίσως τελικά η πιο ριζοσπαστική πράξη σήμερα να είναι αυτή: να επιλέγουμεπροσεκτικά τι αφήνουμε να εισέλθει στο μυαλό μας. Να βρίσκουμε και να εστιάζουμε στις καλές ειδήσεις, στους ανθρώπους που προσφέρουν χωρίς να περιμένουν αναγνώριση, στη συμπόνια και στην αλληλεγγύη. Η ησυχία της αλήθειας, σε έναν κόσμο που κερδίζει από το ψέμα και τον φόβο, είναι η πιο πολύτιμή μας ασπίδα.
ΙουλίαΚαζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (UniversityofSurrey, UK)
MSc Psychology (c.) (Brunel University of London)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
SolutionFocused Θεραπεύτρια (BRIEF)
