Του Μιχάλη Παπανίδη
Δισεκατομμύρια δολάρια έχουν επενδυθεί σε έργα τέχνης, ενώ αυξάνονται και στην Ελλάδα, όσοι επενδύουν κυρίως σε πίνακες, αλλά και σε γλυπτά, βιβλία, αντίκες, θρησκευτικές εικόνες και άλλα είδη τέχνης. Οι ιδιωτικές συλλογές αυξάνονται και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, που αναλαμβάνουν τη συντήρηση και προστασία τους κάνουν «χρυσές δουλειές».
Μέσα στην κρίση οι αξίες των έργων τέχνης αντιστάθηκαν με μεγάλη άνεση και μέχρι το 2012 ανέβαιναν σημαντικά. Η αγορά εμφάνισε σταθερότητα τα επόμενα δύο-τρια χρόνια και τελικά γύρισε πτωτικά τους τελευταίους μήνες του 2015.
Τελικά, οι πωλήσεις έργων τέχνης υποχώρησαν κατά 11% το 2016 παγκοσμίως, καθώς η αξία έργων και αντικών που πωλούνται στις δημοπρασίες βυθίστηκε παραπάνω κατά 25% σε σχέση με το 2015, σύμφωνα με ανάλυση που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Art Basel.
Η αξία πωλήσεων σε δημόσιες δημοπρασίες υποχώρησε κατά 26% σε 22,1 δισ., με τις πωλήσεις high-end έργων τέχνης με αξία άνω του ενός εκατ. δολαρίων να εμφανίζει πτώση 34% το 2016Η έκθεση, την οποία δημοσίευσαν από κοινού η UBS και η ερευνητική και συμβουλευτική εταιρεία Arts Economics, αποκάλυψε ότι η συνολική αξία των πωλήσεων υποχώρησε πέρυσι κατά 11% σε 56,6 δισ. δολάρια. Το ποσό σηματοδοτεί το χαμηλότερο επίπεδο από το 2012 και αντανακλά τη δεύτερη ετήσια πτώση μετά το peak των 68,2 δισ. δολαρίων που καταγράφηκε το 2014, επισημαίνουν οι Financial Times.
Η αξία πωλήσεων σε δημόσιες δημοπρασίες υποχώρησε κατά 26% σε 22,1 δισ., με τις πωλήσεις high-end έργων τέχνης με αξία άνω του ενός εκατ. δολαρίων να εμφανίζει πτώση 34% το 2016.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρέμειναν η κορυφαία χώρα για πωλήσεις έργων τέχνης, με ετήσιο μερίδιο αγοράς 40% σε όρους αξίας, παρότι αυτό περιορίστηκε κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες από το 2015. Η Βρετανία ήρθε δεύτερη με μερίδιο 21%, το οποίο παρέμεινε αμετάβλητο σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Στο παιχνίδι μπαίνει και η Κίνα, που κατέγραψε άνοδο μίας ποσοστιαίας μονάδας στο δικό της μερίδιο που διαμορφώθηκε στο 20% του συνολικού: η ασιατική χώρα έχει παραπάνω από τριπλασιάσει το μερίδιο αγοράς της, που ήταν μόλις στο 8% το 2006, ενώ την περασμένη χρονιά σε σύγκριση με το 2015 έχασε έδαφος εν μέσω επιβράδυνσης της οικονομικής ανάπτυξης.
Η κάμψη των πωλήσεων και τιμών το 2016 ανάγκασε πολλούς «επώνυμους» συλλέκτες να προχωρήσουν σε αναδιαρθρώσεις της συλλογής τους, αλλά οι απώλειες που κατέγραψαν δεν είναι αμελητέες.
Ξεπουλάει ο Ριμπολόβλεφ
Ένα από τα παραδείγματα είναι ο Ρώσος δισεκατομμυριούχος Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ, που διαθέτει μια από τις μεγαλύτερες συλλογές έργων τέχνης στον κόσμο. Η συλλογή του διαθέτει έργα τεράστιας καλλιτεχνικής εμβέλειας του 19ου και του 20ου αιώνα. Η είδηση ωστόσο είναι ότι στα τέλη Φεβρουαρίου, αφού επένδυσε περισσότερο από δύο δις δολάρια σε 38 έργα το προηγούμενο διάστημα, αποφάσισε να πουλήσει μόλις τρία από αυτά χάνοντας σε λίγες στιγμές περισσότερα από 100 εκ δολάρια.
Η απόφαση του Ριμπολόβλεφ να διαθέσει σημαντικά έργα τέχνης έχει αφήσει άφωνους πολλούς από τους ειδικούς. Τα έργα αυτά τα απέκτησε την περασμένη δεκαετία με τη βοήθεια ενός Ελβετού εμπόρου τέχνης με όνομα Yves Bouvier. Μάλιστα δύο χρόνια νωρίτερα ο Ρώσος επιχειρηματίας μήνυσε τον εν λόγω έμπορο καθώς υποστήριξε ότι τον συμβούλευσε να αγοράσει έργα σε υπερβολικά υψηλές τιμές που συνολικά τον επιβάρυναν με 1 δισεκατομμύριο δολάρια.
Πώς αγοράζω νόμιμα ένα έργο Τέχνης
Αν πιστέψουμε τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, οι δημοπρασίες αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία να αποκτήσει κανείς ένα συλλεκτικό κομμάτι από πανάκριβα αριστουργήματα των μεγαλύτερων καλλιτεχνών, καθώς δημιουργούν τις προοπτικές για μια δημοφιλή και ανοιχτή αγορά όπου οι τιμές διαμορφώνονται με βάση τους «αλάνθαστους» νόμους της προσφοράς και της ζήτησης.
Στις δημοπρασίες συγκεντρώνεται ένα ετερογενές κοινό από εμπόρους τέχνης, γκαλερίστες, συλλέκτες και υπεύθυνους μουσείων ως κοσμικούς και σταρ του Χόλιγουντ. Γεγονός καθόλου περίεργο, καθώς κάθε πώληση στα εντυπωσιακά, πολυτελή γραφεία των οίκων δημοπρασιών του εξωτερικού (κυρίως στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη) αποτελεί κοινωνικό γεγονός. Οι οίκοι δημοπρασιών, εξάλλου, εξασφαλίζουν την ανωνυμία οποιουδήποτε επιθυμεί να αγοράσει ή να πωλήσει ένα αντικείμενο με αποτέλεσμα πολλοί από τους πελάτες τους να είναι διασημότητες, μεγαλοεπιχειρηματίες, ακόμη και μέλη βασιλικών οικογενειών, οι οποίοι εκτιμούν ιδιαιτέρως αυτή την εχεμύθεια.
Από «παραδοσιακά» συλλεκτικά κομμάτια όπως τα γραμματόσημα και τα νομίσματα ως… σκελετούς δεινοσαύρων και μετεωρίτες, στις δημοπρασίες μπορεί κανείς να αγοράσει σχεδόν τα πάνταΑπό «παραδοσιακά» συλλεκτικά κομμάτια όπως τα γραμματόσημα και τα νομίσματα ως… σκελετούς δεινοσαύρων και μετεωρίτες, στις δημοπρασίες μπορεί κανείς να αγοράσει σχεδόν τα πάντα. Σύγχρονα και μοντέρνα έργα ζωγραφικής, πίνακες από τον 19ο και τον 18ο αιώνα, αλλά και τους Μεγάλους Δασκάλους της ευρωπαϊκής τέχνης, σπάνια βιβλία, διακοσμητικά αντικείμενα, κοσμήματα, έπιπλα, πορσελάνες και ασημικά, μουσικά όργανα, όπλα, αυτοκίνητα-αντίκες, πολύτιμα πούρα και κρασιά, οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει το αντικείμενο ενός μεγάλου συλλεκτικού πάθους. Βεβαίως, όλες οι συλλογές δεν έχουν ή δεν διατηρούν αναγκαστικά την εκτιμώμενη αξία.
Τα δημοπρατούμενα αντικείμενα ποικίλλουν ακόμη περισσότερο αν πρόκειται για δημοπρασία στο Internet, ένα σχετικά νέο τρόπο πωλήσεων που κερδίζει συνεχώς έδαφος. Με πολύ απλούστερες διαδικασίες και μεγαλύτερη αμεσότητα από τις «παραδοσιακές» δημοπρασίες, οι ηλεκτρονικές δημοπρασίες κρύβουν ωστόσο περισσότερους κινδύνους σχετικά με την αυθεντικότητα των δημοπρατούμενων κομματιών.
Αυτό που δεν θα βρείτε, ωστόσο, στις αίθουσες των δημοπρασιών είναι αυτό που θα ονόμαζε κανείς «ευκαιρία»: Οι δημοπρασίες δεν ενδείκνυνται για να ανακαλύψετε ένα ως σήμερα «χαμένο» ή υποτιμημένο έργο τέχνης, καθώς οι ειδικοί εκτιμητές των οίκων δημοπρασιών έχουν ήδη εξετάσει, αποτιμήσει και εγγυηθεί την αξία των δημοπρατούμενων αντικειμένων. Αν επιθυμείτε να ανακαλύψετε οι ίδιοι έναν ανεκτίμητο θησαυρό (και να τον αγοράσετε σε εξευτελιστική τιμή) καλύτερα να εμπιστευθείτε το ένστικτό σας και να δοκιμάσετε την τύχη σας.
Πώς γίνεται η πλειοδοσία
Οι μεγάλοι οίκοι δημοπρασιών απασχολούν μια πληθώρα από ειδικούς επιστήμονες σε όλους τους συλλεκτικούς τομείς, οι οποίοι προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες εκτίμησης του αντικειμένου που θέλετε να δημοπρατήσετε. Στην Ελλάδα τέτοιες υπηρεσίες παρέχει ο οίκος Christie’s, επικεφαλής του οποίου βρίσκεται μια ελληνίδα με εξαιρετικές σπουδές στη Νέα Υόρκη και υψηλή εξειδίκευση.
Μια αρχική προφορική εκτίμηση μπορείτε να λάβετε αποστέλλοντας όσο γίνεται πιο καθαρές φωτογραφίες του αντικειμένου μαζί με μια λεπτομερή περιγραφή του (διαστάσεις, υπογραφή καλλιτέχνη ή κατασκευαστική σφραγίδα, συντήρηση και τωρινή κατάσταση)Μια αρχική προφορική εκτίμηση μπορείτε να λάβετε αποστέλλοντας όσο γίνεται πιο καθαρές φωτογραφίες του αντικειμένου μαζί με μια λεπτομερή περιγραφή του (διαστάσεις, υπογραφή καλλιτέχνη ή κατασκευαστική σφραγίδα, συντήρηση και τωρινή κατάσταση), όπως επίσης και ό,τι πληροφορίες έχετε για την ιστορία του αντικειμένου. Οι εκτιμήσεις ελληνικών αντικειμένων γίνονται από τους εξειδικευμένους εκτιμητές του οίκου στην Ελλάδα, ενώ για οποιαδήποτε αντικείμενα από το εξωτερικό οι πληροφορίες αποστέλλονται εκεί, όπου και γίνεται η εκτίμησή τους από τους αρμόδιους εκτιμητές για το κάθε αντικείμενο.
Ύστερα από έναν περίπου μήνα δίδεται η εκτίμηση, και στη συνέχεια μπορεί κανείς να αποφασίσει αν επιθυμεί να δημοπρατήσει το συγκεκριμένο αντικείμενο. Σε αυτή την περίπτωση ο οίκος προτείνει μια ημερομηνία και μια πώληση, στην οποία θα συμπεριληφθεί το αντικείμενο στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό ανάλογα με το κομμάτι, ενώ ο πωλητής έχει το δικαίωμα να θέσει κάποια τιμή κάτω από την οποία δεν επιθυμεί να πωληθεί το αντικείμενο, συνήθως 5%-10% χαμηλότερα από την εκτίμηση του οίκου.
Τα έξοδα της μεταφοράς και ασφάλειας χρεώνουν τον πωλητή, αλλά το γραφείο του οίκου θα φροντίσει για την επίσημη εκτίμηση και την αποθήκευση των αντικειμένων πριν από τη δημοπρασία. Η προμήθεια του οίκου κυμαίνεται από 10%-20%, ανάλογα με την τιμή πώλησης του δημοπρατούμενου αντικειμένου.
Η… πληροφόρηση
Πληροφορίες για τις επερχόμενες δημοπρασίες μπορεί κανείς να λάβει από τα σχετικά περιοδικά των οίκων δημοπρασιών, αλλά και από τις ηλεκτρονικές διευθύνσεις τους στο Διαδίκτυο. Παράλληλα εκδίδονται κατάλογοι με τα δημοπρατούμενα αντικείμενα κάθε πώλησης, οι οποίοι είναι μια σημαντική πηγή επιστημονικής και υπεύθυνης πληροφόρησης για τα αντικείμενα που προσφέρονται, την ιστορία τους και την εκτίμηση του οίκου. Κατάλογοι εκδίδονται για πάμπολλες κατηγορίες συλλεκτικών αντικειμένων από τους μεγάλους οίκους δημοπρασιών, όπως οι Sotheby’s, οι Christie’s, Bonhams, Phillips κ.ά., στους οποίους μπορεί κανείς να γίνει συνδρομητής.
Πριν από κάθε δημοπρασία, εξάλλου, προηγείται μια πολυήμερη έκθεση των αντικειμένων που πρόκειται να δημοπρατηθούν, όπου οι ενδιαφερόμενοι αγοραστές μπορούν να επιθεωρήσουν τα κομμάτια που επιθυμούν.
Οι προσφορές γίνονται είτε με τη φυσική παρουσία του ενδιαφερόμενου στην αίθουσα των δημοπρασιών είτε μέσω ενός εκπροσώπου του (που συνήθως είναι ο οίκος που διοργανώνει τη δημοπρασία, ο οποίος έχει λάβει τη γραπτή προσφορά του αγοραστή για το κομμάτι) είτε τηλεφωνικά Οι προσφορές γίνονται είτε με τη φυσική παρουσία του ενδιαφερόμενου στην αίθουσα των δημοπρασιών είτε μέσω ενός εκπροσώπου του (που συνήθως είναι ο οίκος που διοργανώνει τη δημοπρασία, ο οποίος έχει λάβει τη γραπτή προσφορά του αγοραστή για το κομμάτι) είτε τηλεφωνικά (θα πρέπει επίσης να έχει προηγηθεί σχετική συνεννόηση με τον οίκο). Η διαδικασία είναι απλή: Αυτός που προσφέρει τα περισσότερα είναι και ο τελικός αγοραστής του κάθε αντικειμένου, ενώ στην τελική τιμή προστίθεται μια προμήθεια 10%-15% ανάλογα με την τιμή του κομματιού.
Ο πιο διαδεδομένος τρόπος προσφορών είναι με τη φυσική παρουσία του κάθε ενδιαφερομένου στην αίθουσα, για την οποία οι μυημένοι στη διαδικασία υποστηρίζουν ότι είναι μια ξεχωριστή, ως και συναρπαστική, εμπειρία. Οι προσφορές συνήθως δεν αυξάνονται κατά λιγότερο από 10% σε σχέση με την προηγούμενη προσφορά. Οσο για τη μεταφορά και η ασφάλιση των νεοαποκτηθέντων «τροπαίων» στον χώρο του αγοραστή, αυτή επιβαρύνει τον ίδιο.
Πλειστηριασμοί στο Internet
Την περασμένη οι πωλήσεις μέσω ηλεκτρονικών δημοπρασιών εκτινάχθηκαν σε όγκο και ποσά. Παράλληλα, όμως κινήθηκαν και τα φαινόμενα εξαπάτησης και άλλων εγκληματικών ενεργειών. Αντίθετα από ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί κανείς, ωστόσο, οι περισσότερες από αυτές τις συναλλαγές δεν γίνονται μεταξύ ιδιωτών που αποφάσισαν να… καθαρίσουν τις αποθήκες και τις σοφίτες τους, αλλά από εμπόρους τέχνης.
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερες από 300 αξιόπιστες διευθύνσεις στο Internet. Για παράδειγμα στη διεύθυνση www.amazon.sothebys.com μπορεί κανείς να διαλέξει ανάμεσα σε έργα ζωγραφικής, γλυπτά, φωτογραφίες, κοσμήματα, ρολόγια, υφάσματα, κεραμικά, βιβλία και χειρόγραφα, αλλά και… θεματικές πωλήσεις, όπως η τρέχουσα δημοπρασία κοσμημάτων που είναι αφιερωμένη στην εορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Όλα τα δημοπρατούμενα κομμάτια, εξάλλου, έχουν την εγγύηση αυθεντικότητας του διάσημου οίκου δημοπρασιών.
Κάποιες άλλες διευθύνσεις, ωστόσο, δεν παρέχουν τις ίδιες εγγυήσεις. Ενώ οι περισσότερες εταιρείες διαθέτουν πληροφορίες από προηγούμενους αγοραστές για το «ποιόν» του κάθε πωλητή, ωστόσο για ακριβά κομμάτια υπάρχουν ειδικές υπηρεσίες που έναντι κάποιας αμοιβής δεσμεύουν το ποσό της πληρωμής ώσπου να παραληφθεί το αντικείμενο και να κριθεί ότι αυτό βρίσκεται σε ικανοποιητική κατάσταση.
Στις περισσότερες, ωστόσο, περιπτώσεις οι συναλλασσόμενοι απλά εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον στέλνοντας ο μεν αγοραστής το τσεκ της αμοιβής, ο δε πωλητής το αντικείμενο. Κάποιες εταιρείες προσφέρουν τη δυνατότητα ασφάλισης απέναντι σε πιθανή εξαπάτηση, όπως για παράδειγμα η eBay, η οποία προσφέρει δωρεάν ασφάλιση ύψους 200 δολαρίων, αλλά για μεγαλύτερα ποσά υπάρχει χρέωση.
Οι ειδικοί, ωστόσο, προτείνουν να αποφεύγεται η αγορά συλλεκτικών αντικειμένων και αντικών, η αυθεντικότητα των οποίων δεν είναι εγγυημένη, ενώ συνιστούν ως καταλληλότερο τρόπο αγοράς τη χρήση πιστωτικής κάρτας. Αν πάλι επιθυμείτε να διαθέσετε κάποιο αντικείμενο που έχετε στην κατοχή σας προς πώληση στείλτε μια καλή φωτογραφία και περιγραφή, βεβαιωθείτε ότι θέσατε το κατώτατο όριο αγοράς του αντικειμένου, ενώ αξίζει να γνωρίζει κανείς ότι με κάτι παραπάνω από το κόστος έκθεσης του αντικειμένου στην ιστοσελίδα της εταιρείας μπορεί να λάβει προνομιακή θέση στην κορυφή της σχετικής κατηγορίας. Όπως άλλωστε και με τις «πραγματικές» δημοπρασίες, η εταιρεία που τις διοργανώνει λαμβάνει μια προμήθεια για τα αντικείμενα που πωλούνται, αλλά κατά κανόνα μικρότερη, και μόνο από τον πωλητή.
Προσοχή και καλή τύχη λοιπόν.
