Μια ιστορία από τον Παναμά, ένα κορίτσι από την Περσία, και μια αυτοκρατορία που επιβιώνει με μαντίλες, drones και φόβο.
Στον Παναμά, εκεί που ο ιδρώτας μυρίζει ρούμι και τα σπίτια μιλάνε τρεις γλώσσες ταυτόχρονα, γνώρισα μια φίλη. Την Τάνια. Κοπέλα του φίλου μου του Ορεο, που πουλούσε αεροπλάνα σε Ρώσους ολιγαρχες. Μια μοντέρνα, όμορφη, σπινθηροβόλα 27χρονη με μάτια που βλέπουν πιο μακριά απ’ όσο φτάνουν οι λέξεις. Μιλούσε για τον κόσμο με άνεση 60χρονης φιλόσοφου και γελούσε με ειρωνεία σαν να γνώριζε προσωπικά όλους τους προέδρους.
Όταν τη ρώτησα — με την κουτοπονηριά του Έλληνα— πώς γίνεται να έχει τόση αντίληψη του κόσμου από τόσο νέα, μου χαμογέλασε και είπε:
«Είμαι Περσίδα. Αν θέλεις να επιβιώσεις, πρέπει να καταλαβαίνεις τι συμβαίνει πριν γίνει επικίνδυνο.»
Εκείνη κι η οικογένειά της έφυγαν νύχτα. Άφησαν πίσω σπίτι, συγγενείς, φίλους και ένα κράτος που μοιάζει με θεοκρατική μηχανή πολτοποίησης προσωπικοτήτων. Η Τάνια μου έμαθε τι σημαίνει να είσαι Ιρανός.
Καλωσήρθατε στον Ισλαμικό Δεσποτισμό
Το Ιράν δεν είναι απλώς μια χώρα. Είναι μια αυτοκρατορία φόβου ντυμένη με την προβιά του Θεού. Είναι το μοναδικό καθεστώς στον πλανήτη όπου ο Θεός έχει γραφείο Τύπου, ο πρόεδρος είναι κομπάρσος, και ο πραγματικός αρχηγός είναι ένας γηραιός άντρας με τουρμπάνι, δαχτυλίδι και άποψη για όλα – από τα άτομα του Χίγκς μέχρι τα κραγιόν στις γυναίκες.
Ονομάζεται Αλί Χαμενεΐ. Αλλά στον Περσικό κόσμο, είναι απλώς Rahbar. Ο Ανώτατος Ηγέτης. Δηλαδή, ο Θεός με WiFi, στρατό και πυρηνικό πρόγραμμα.
Δεν εξελέγη ποτέ. Δεν θα φύγει ποτέ. Γιατί δεν είναι ηγέτης. Είναι επιτηρητής της πίστης. Και η πίστη στο Ιράν δεν είναι πνευματική επιλογή. Είναι υποχρεωτική στάση σώματος.
Η ζωή στο Ιράν: Καθημερινή λειτουργία με drone από πάνω
Σκέψου το πιο σουρεαλιστικό διήμερο της ζωής σου: ξυπνάς με σειρήνες, πας δουλειά ανάμεσα σε τοίχους με φωτογραφίες μαρτύρων, αγοράζεις ψωμί και πρέπει να δηλώσεις πόσο πιστεύεις στον Αλλάχ, ενώ ηθική αστυνομία μπορεί να σε συλλάβει γιατί το μανίκι της μπλούζας σου δείχνει το χέρι.
Αυτό δεν είναι σκηνή από δυστοπικό Netflix. Είναι Τρίτη στο Ιράν.
Η Τάνια μου εξήγησε πως από τα 6 της χρόνια, ήξερε ότι οι λέξεις έχουν τιμή. Πολλές λέξεις – όπως ελευθερία, ομοφυλοφιλία, ισότητα, μουσική – πληρώνονται σε χρόνια φυλακής ή σε σφαίρες.
Η γιαγιά της είχε πει: «Η μεγαλύτερη τέχνη στην Περσία σήμερα είναι να λες χωρίς να μιλάς. Και να σωπαίνεις χωρίς να ξεχνάς».
Όταν σε κυβερνά ο Θεός, αλλά δεν μπορείς να φύγεις
Θα έχετε ακούσει για την Μάχσα Αμινί. Τη 22χρονη που πέθανε γιατί το hijab της έπεσε λίγο πίσω. Τη σκότωσαν με τον τρόπο που σκοτώνουν τα σύμβολα: αθόρυβα αλλά παραδειγματικά.
Όταν βγήκε στους δρόμους η νεολαία, το καθεστώς έβγαλε πυροβόλα. Δεν μπήκε σε διάλογο. Δεν κάλεσε επιτροπή. Δεν ρώτησε γιατί. Απλώς έριξε στο πλήθος. Γιατί το Ιράν δεν χρειάζεται να εξηγήσει. Η εξουσία εκεί δεν οφείλει τίποτα σε κανέναν — παρά μόνο στον Αλλάχ.
Κι εκείνος, λένε, μιλά μόνο στον Αγιατολάχ.
Η εξαγωγή του δεσποτισμού: Made in Tehran
Το Ιράν δεν αρκείται στην εγχώρια τυραννία. Έχει σχέδιο. Ονομάζεται Άξονας της Αντίστασης. Χεζμπολάχ, Χούθι, Μαλίσιες στο Ιράκ, Άσαντ στη Συρία – όλοι στρατηγοί στο σκάκι του Αγιατολάχ.
Όταν το drone Shahed πετά πάνω από την Ουκρανία, μην ξεγελιέσαι. Δεν είναι μόνο στρατηγική. Είναι μήνυμα: ο Ισλαμικός Δεσποτισμός δεν έχει σύνορα. Μόνο αποστολή.
Μα πώς γίνεται αυτό να κρατάει ακόμα;
Η Τάνια, που έχει διαβάσει Μοντεσκιέ, Φουκώ και την Παλαιά Διαθήκη, μου είπε:
«Γιατί ο φόβος είναι πιο σταθερός από την αγάπη. Και γιατί η θεοκρατία είναι η πιο παλιά μορφή πολιτικής παραπλάνησης: Δεν στο λέω εγώ, στο λέει ο Θεός.»
Κι έτσι χτίζεται ένα καθεστώς που:
Σου μαθαίνει να φοβάσαι τη γυναίκα που τραγουδά.
Σου απαγορεύει να γελάς δημόσια.
Σου επιβάλλει να υποκρίνεσαι πίστη, για να πάρεις ψωμί.
Πώς είναι να είσαι Ιρανός;
Είναι να μεγαλώνεις με σιωπή.
Είναι να μαθαίνεις ότι η επιβίωση ξεκινά από το πώς κάθεσαι, όχι από το τι πιστεύεις.
Είναι να αγαπάς την πατρίδα σου και να τη φτύνεις κάθε μέρα από ανάγκη.
Είναι να φεύγεις μετανάστης και να ντρέπεσαι που είσαι ασφαλής.
Η Τάνια μου είπε κάτι που ακόμα με στοιχειώνει: «Ο δυτικός κόσμος νομίζει ότι η τυραννία φορά στρατιωτική στολή. Εμείς ξέρουμε ότι φορά ράσα και μιλάει σαν πατέρας».
Τελευταία σκέψη
Ο Ισλαμικός Δεσποτισμός του Ιράν δεν είναι αρχαία ιστορία. Είναι επικαιρότητα που βαφτίστηκε “εσωτερική υπόθεση” για να κοιμόμαστε ήσυχοι.
Είναι ο φόβος με χαμόγελο.
Η εξουσία χωρίς αντίλογο.
Η πίστη που έγινε βρόγχος.
Αν θες να καταλάβεις τι σημαίνει να είσαι Ιρανός, μην κοιτάς στα βιβλία. Κοίτα τα μάτια της Τάνιας. Είναι γεμάτα αγάπη για έναν τόπο που της έμαθε να τρέμει.
Και ίσως τότε νιώσεις γιατί μερικοί λαοί δεν γιορτάζουν την ελευθερία – τη θρηνούν.
Από τον Παναμά, μέχρι την Τεχεράνη, και πίσω στην έρημο του μυαλού μας, όπου ο δεσποτισμός κερδίζει όταν τον λέμε “κουλτούρα”…
