Υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες που αποδεικνύουν ότι, τα αρχαία χρόνια, ο τοκετός ήταν υπόθεση του σπιτιού. Η επίτοκος γεννούσε στο σπίτι υπό τη φροντίδα και την επίβλεψη μιας γυναίκας με εμπειρία σε θέματα τοκετού και άλλων γυναικών του συγγενικού περιβάλλοντος.
Η γυναίκα, που υποβοηθούσε τον τοκετό, ήταν ουσιαστικά η μαία της εποχής, με γνώσεις που κυμαίνονταν από την απλή συλλογή εμπειρίας μέσω παρατήρησης έως κάποιες βασικές ιατρικές γνώσεις, οι οποίες είχαν τυποποιηθεί από τους τότε «πατέρες» της Ιατρικής, όπως τον Ιπποκράτη.
Η μαία ασχολείτο με την ενθάρρυνση της επιτόκου, την επίβλεψη του τρόπου με τον οποίο αυτή εξωθούσε, τη μάλαξη της κοιλιάς και του περινέου, ώστε να ευοδωθεί ο τοκετός, και γενικότερα με τις όποιες ανάγκες προέκυπταν στην πορεία.
Η γυναίκα-μαία ετύγχανε γενικότερης αποδοχής από το κοινωνικό σύνολο, αφού κατείχε ιδιαίτερες γνώσεις για το ανθρώπινο σώμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανατομία του ανθρώπινου σώματος δεν ήταν γνωστή σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς -με μικρές εξαιρέσεις- οπότε η πρακτική της μαίας δικαιολογημένα θεωρείτο ξεχωριστή και, αν μή τι άλλο, περιστασιακά «μαγική».
Οι άνδρες δεν είχαν θέση στον τοκετό ως θεραπευτές, μία τακτική που συνεχίστηκε έως και τα τέλη του 17ου αιώνα. Η σταδιακή πρόοδος των επιστημών – οι οποίες ήταν αποκλειστικά προνόμιο των ανδρών – και η βελτίωση των γνώσεων γύρω από την ανατομία και τη φυσιολογία του ανθρώπου προκάλεσαν το ενδιαφέρον των ανδρών-θεραπευτών για τα θέματα του τοκετού. Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, είχε πια επισημοποιηθεί ο τίτλος του ιατρού-άνδρα-χειρουργού, ο οποίος επέβλεπε ένα σημαντικό ποσοστό από τις γέννες της καλής κοινωνίας. Ο δε ιατρός είχε στη διάθεσή του ειδικά εργαλεία, ώστε να μπορεί να διεκπεραιώσει έναν δύσκολο τοκετό και να σώσει τη μητέρα ή και το βρέφος.
Η εισαγωγή ποικίλων αναισθητικών φαρμάκων στη μαιευτική πράξη συνετέλεσε στη μετάβαση πολλών γυναικών από το σπίτι στο νοσοκομείο για τον τοκετό, αφού τα φάρμακα αυτά είχαν έναν βαθμό επικινδυνότητας και μπορούσαν να χορηγηθούν μόνο μέσα σε ιατρικά ελεγχόμενο περιβάλλον. Με την ίδρυση των πρώτων μαιευτηρίων, επισημοποιήθηκε και η ειδικότητα της Μαιευτικής. Οι δε μαιευτήρες ήταν πια γιατροί που είχαν αποκτήσει ικανοποιητική εμπειρία -λόγω της ύπαρξης μαιευτηρίων- στο θέμα του τοκετού.
Στις μέρες μας, έχουν επικρατήσει δύο μοντέλα τοκετού. Το ένα είναι το αμερικανικό, το οποίο ακολουθεί τη λογική ότι ο τοκετός είναι μια δυνητικά επικίνδυνη διαδικασία και όλες οι γυναίκες πρέπει να γεννούν σε ελεγχόμενο περιβάλλον, προκειμένου να αποφεύγονται και να θεραπεύονται τυχόν επιπλοκές. Σε αυτό το μοντέλο συμπεριλαμβάνονται ποικίλες πρακτικές, όπως η πρόκληση του τοκετού, η χρήση ορών, η νηστεία της γυναίκας κατά τον τοκετό, η γέννα σε ανάσκελη θέση, η τακτική χρήση επισκληριδίου και άλλες παρόμοιες τακτικές.
Το δεύτερο μοντέλο είναι το δυτικο-ευρωπαϊκό, το οποίο ακολουθούν η Μεγάλη Βρετανία, η Ολλανδία και οι σκανδιναβικές χώρες. Στο μοντέλο αυτό, κάθε εγκυμονούσα έχει πρόσβαση σε μαία, η οποία υποστηρίζει και παρακολουθεί και επιβλέπει τον τοκετό και ζητεί τη συμμετοχή ιατρού μόνο όταν η ίδια κρίνει απαραίτητη μια τέτοια παρέμβαση.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι από την εποχή που η ιατρική επιστήμη άρχισε να οργανώνεται, να τυποποιείται και να διαδίδεται στις πολιτισμένες κοινωνίες του κόσμου, ξεκίνησε η διαμάχη σχετικά με το αν ο τοκετός είναι μια φυσιολογική διαδικασία ή μια ιατρική υπόθεση με πιθανές, επικίνδυνες επιπλοκές. Παράλληλα με αυτή τη διαμάχη, παραμένουν ακόμη ασαφή τα όρια δικαιοδοσίας και συμμετοχής της μαίας και του γιατρού στον τοκετό μιας γυναίκας.
Από τη μια μεριά, οι απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής είναι η «απόλυτη» ασφάλεια για τη μέλλουσα μαμά και το βρέφος της, αν και όλοι γνωρίζουμε ότι κατά βάθος κάτι τέτοιο δεν μπορεί να υφίσταται. Από την άλλη, η ιατρική έρευνα έχει πολλάκις υποδείξει ότι οι παρεμβάσεις στον τοκετό, όχι μόνο μπορεί να αυξάνουν τη συχνότητα επιπλοκών, αλλά λειτουργούν αμφίβολα υπέρ μιας πιο ασφαλούς διαδικασίας τοκετού.
Δεν είναι γνωστό πώς θα «μανατζάρεται» μια γέννα στο μέλλον και ποιες θα είναι οι προδιαγραφές των ατόμων που θα την επιβλέπουν. Αν και είναι ισχυρή η τάση ιατρικοποίησης του τοκετού, είναι άγνωστο κατά πόσο αυτή η κατεύθυνση βελτιώνει ουσιαστικά την έκβαση του τοκετού και την απώτερη υγεία της γυναίκας και του βρέφους.
Το άρθρο υπογράφει ο Θάνος Παπαθανασίου MD (London) MRCOG FHEA
Μαιευτήρας Γυναικολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Λονδίνου
