Γεννήθηκε το 1959 στην Ποταμιά, ένα μικτό χωριό λίγο έξω από τη Λευκωσία. Αν και δεν έχει μνήμες από το χωριό του, μιλά για αυτό ως έναν τόπο που συμβολίζει την παραδοσιακή Κύπρο ή την Κύπρο πριν από τη γέννηση του εθνικισμού. Όπως εξηγεί στην DW, οι άνθρωποι ήταν αλληλέγγυοι μεταξύ τους, οι Τουρκοκύπριοι μιλούσαν ελληνικά και οι Ελληνοκύπριοι τουρκικά. Ήταν ένας τόπος όπου η ταυτότητα, η κουλτούρα και η θρησκεία δεν αποτελούσαν εμπόδια για τη συμβίωση. Εγκατέλειψε την Ποταμιά τον Φεβρουάριο του 1964, προτού δηλαδή κλείσει τα πέντε, και εν μέσω των δικοινοτικών ταραχών που ξεκίνησαν στο νησί το 1963.
Σταθμός για τη ζωή του Νιαζί Κιζιλγιουρέκ ήταν η παραγωγή του ντοκιμαντέρ «Το δικό μας τείχος» μαζί με τον Ελληνοκύπριο σκηνοθέτη Πανίκο Χρυσάνθου το 1993, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το γερμανικό κανάλι ZDFΕγκαταστάθηκε μαζί με την οικογένειά του στον τουρκοκυπριακό θύλακα στη Λουρουτζίνα, ο οποίος ήταν ένας από τους πολλούς τουρκοκυπριακούς θύλακες που δημιουργήθηκαν με την έναρξη των συγκρούσεων.
Σε παλαιότερη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» περιέγραψε τους θύλακες ως φυλακές. «Το έξω ήταν ο Έλληνας, ο εχθρός που σε απειλούσε, και μέσα ήταν ο Τούρκος πασάς που σε κυβερνούσε. Και τους φοβόσουν και τους δύο».
Το 1974, μετά την τουρκική εισβολή στο νησί, την κατάληψη του βόρειου τμήματός του από τον τουρκικό στρατό και την εκδίωξη των Ελληνοκυπρίων από τα σπίτια τους, ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ βρέθηκε για πρώτη φορά στον Βορρά, σε ένα χωριό κοντά στη Μόρφου. Όπως ο ίδιος εξηγεί στην DW, εκεί ένιωσε για πρώτη τον πόνο του άλλου, όταν αντίκρισε τα εγκαταλελειμμένα σπίτια των προσφυγοποιημένων Ελληνοκυπρίων. Η κατάσταση στην Κύπρο υποχρέωσε τον Νιαζί Κιζιλγιουρέκ να αφήσει το νησί για τη δυτική Γερμανία, όπου σπούδασε Κοινωνικές και Πολιτικές Επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Βρέμης. Συνέχισε τις σπουδές του, εκπονώντας τη διατριβή του στο κυπριακό πρόβλημα και στις διεθνείς σχέσεις.
«Το δικό μας τείχος»
Σταθμός για τη ζωή του Νιαζί Κιζιλγιουρέκ ήταν η παραγωγή του ντοκιμαντέρ «Το δικό μας τείχος» μαζί με τον Ελληνοκύπριο σκηνοθέτη Πανίκο Χρυσάνθου το 1993, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το γερμανικό κανάλι ZDF. Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ το οποίο μίλησε για πρώτη φορά για τον κοινό πόνο των ανθρώπων των δύο κοινοτήτων της Κύπρου, άσκησε κριτική στον εθνικισμό και στις δύο πλευρές του συρματοπλέγματος και κατήγγειλε δολοφονίες Κύπριων πολιτών από εθνικιστικές ομάδες. Το ντοκιμαντέρ προκάλεσε αντιδράσεις στις δύο κοινότητες, ενώ οι δημιουργοί του κατηγορήθηκαν από τις εθνικιστικές δυνάμεις και από τις δύο πλευρές ως προδότες του έθνους τους. Το ντοκιμαντέρ δεν προβλήθηκε ποτέ από το κρατικό κανάλι της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ η προβολή του από το τουρκοκυπριακό κανάλι Bayrak οδήγησε στην απόλυση του διευθυντή του καναλιού.
Το «Δικό μας τείχος» προβλήθηκε, πάντως, στη Γερμανία με τον τίτλο «Zypern Unsere Liebe» και πήρε δεκάδες κριτικές από γερμανικές εφημερίδες. Ο Πανίκος Χρυσάνθου μίλησε στην DW για τη γνωριμία του με τον Νιαζί Κιζιλγιουρέκ. Αυτή έγινε το 1988 σε μια ομιλία του τότε νεαρού Τουρκοκύπριου συγγραφέα σε προεκλογική συγκέντρωση του μετέπειτα Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου. Θυμάται το πάθος με το οποίο ο άγνωστός του ακόμα Τουρκοκύπριος μιλούσε για την επανένωση της Κύπρου, αλλά και την ανησυχία του για το αν ο ειρηνιστής διανοούμενος θα μπορούσε να έχει το ίδιο τέλος με τους Ντερβίς Αλί Καβάζογλου και Κώστα Μισιαούλη, σύμβολα της επαναπροσέγγισης των δύο κοινοτήτων και της επανένωσης της Κύπρου, οι οποίοι στις 11 Απριλίου 1965 δολοφονήθηκαν μαζί από την τουρκοκυπριακή εθνικιστική οργάνωση ΤΜΤ.
«Φιλότουρκος»ή «φιλέλληνας»;
Η πορεία, ωστόσο, του Νιαζί Κιζιλγιουρέκ εξελίχθηκε εντελώς διαφορετικά. Στον Βορρά, μιλά για το όραμά του για την «Ολική Κύπρο» και την ανάγκη δημιουργίας μιας υπερβατικής συνείδησης που ξεπερνά τα όρια της εθνοτικής ομάδας. Χωρίς αυτήν την υπέρβαση, διακηρύσσει ο νεαρός διανοούμενος, η επανένωση της Κύπρου είναι ανέφικτη. Το καθεστώς του Ραούφ Ντενκτάς στον Βορρά τον αντιμετωπίζει ως έναν «άτακτο» νεαρό, ο οποίος παρασυρόμενος από το ελληνοκυπριακό αφήγημα υποσκάπτει τα θεμέλια του αναγνωρισμένου μόνο από την Τουρκία τουρκοκυπριακού «κράτους». Έτσι, αποφασίζει να κάνει αίτηση στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στον Νότο, όπου και τελικά προσελήφθη στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών.
Ο ίδιος θυμάται τον τίτλο «Ένας ανθέλληνας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου», με τον οποίο κάποιες εφημερίδες στις ελεύθερες περιοχές επέλεξαν να σχολιάσουν την πρόσληψή του. Θυμάται, ακόμα, την εκστρατεία που οργανώθηκε από εθνικιστικούς κύκλος με αίτημα την απομάκρυνσή του από το πανεπιστήμιο. «Τότε», όπως αναφέρει ο ίδιος, «συνειδητοποίησα ότι είχα να κάνω ξανά με εθνικιστές. Τουρκοκύπριοι εθνικιστές, Ελληνοκύπριοι εθνικιστές, ίδια νοοτροπία, ίδια ρητορική».
Αυτή η εμπειρία οδήγησε τον Νιαζί Κιζιλγιουρέκ στο να μελετήσει ενδελεχώς το φαινόμενο του εθνικισμού, μια μελέτη που είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση μίας σειράς βιβλίων για την Κύπρο, μεταξύ των οποίων το ευυπόληπτο «Κύπρος: Το αδιέξοδο των Εθνικισμών». Από εκεί και πέρα, η ζωή του Νιαζί Κιζιλγιουρέκ είναι συνυφασμένη με έναν αγώνα κατά της εθνικιστικής αντίληψης των πραγμάτων, της καλλιέργειας μιας αντίληψης ότι η Κύπρος είναι η κοινή πατρίδα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Ο δημόσιός του λόγος εντείνεται μέσω εκτενούς αρθρογραφίας και δημοσίων παρεμβάσεων στις οποίες μιλά για το παρελθόν, ενώ δηλώνοντας φανατικός φεντεραλιστής μπαίνει στον αγώνα για την εξεύρεση μιας ομοσπονδιακής λύσης του κυπριακού προβλήματος.
Υποψηφιότητα και εκλογή
Η εξαγγελία της υποψηφιότητας του Νιαζί Κιζιλγιουρέκ στις ευρωεκλογές του 2019 με το ΑΚΕΛ, το κόμμα της Ελληνοκυπριακής Αριστεράς, προκάλεσε πολιτικό αναβρασμό, κινώντας τα λιμνασμένα νερά του κυπριακού προβλήματος. Επιπλέον έτυχε θερμής υποδοχής από τον κόσμο της Αριστεράς αλλά και τους υπέρμαχους της επαναπροσέγγισης και της επίλυσης του Κυπριακού μέσω μιας ομοσπονδιακής λύσης. Παράλληλα, όμως, προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις εθνικιστών και από τις δύο πλευρές του συρματοπλέγματος.
Ο νέος «πρωθυπουργός» του «κράτους» στον Βορρά, Ερσίν Τατάρ, δήλωσε ότι η υποψηφιότητα Κιζιλγιουρέκ αποδυναμώνει την «ΤΔΒΚ», ενώ έγιναν προσπάθειες αποτροπής της προεκλογικής εκστρατείας του. Η οργάνωση TMT, μάλιστα, χαρακτήρισε τον Κιζιλγιουρέκ «δούλο των Ελληνοκυπρίων που με την υποψηφιότητά του εξαλείφει τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων στο νησί καθιστώντας τους μειονότητα». Η υποψηφιότητά του αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία και από τους εθνικιστές της ελληνοκυπριακής πλευράς αλλά και από ΜΜΕ που θεώρησαν ότι ο υποψήφιος ευρωβουλευτής ήταν ένας δυνητικός εκπρόσωπος της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο ίδιος επαναλάμβανε καθ’ όλη τη διάρκεια της εκστρατείας του ότι δεν ζητεί την ψήφο ως Τουρκοκύπριος, αλλά ως εκπρόσωπος όλων των Κυπρίων που επιζητούν επανένωση της Κύπρου και ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων της. Μίλησε για το όραμά του για την ομοσπονδιακή και επανενωμένη Κύπρο και κάλεσε όσους συμφωνούν με αυτό να τον ψηφίσουν.
Ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ εξελέγη πανηγυρικά ευρωβουλευτής λαμβάνοντας περισσότερες από 25.000 ψήφους από Ελληνοκυπρίους και περισσότερες από 4.000 ψήφους από Τουρκοκυπρίους, οι οποίοι για πρώτη φορά πέρασαν μαζικά τα οδοφράγματα για να ψηφίσουν σε εκλογική διαδικασία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι ο πρώτος Τουρκοκύπριος που εκλέγεται σε αξίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας από τη δεκαετία του 1960. Μιλώντας στην DW για την εκλογή του, ο Νιαζί Κιζιλγιουρέκ δήλωσε ότι η ψήφος προς τον ίδιο ήταν ψήφος για την ειρήνη στην Κύπρο και την ομοσπονδιακή λύση του Κυπριακού. Όσο για τον σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ «Το δικό μας τείχος» Πανίκο Χρυσάνθου, δεν φαίνεται να ανησυχεί πια για το μέλλον του συνεργάτη του. Αντιθέτως, εμφανίζεται βέβαιος πως η εκλογή του θα δημιουργήσει μια νέα δυναμική στις προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού και ο «ειρηνιστής διανοούμενος», όπως τον είχε χαρακτηρίσει, θα καταστεί ένα σύμβολο ειρήνης μέσα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
