Πολύ δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι φορές που ακούμε για έναν άνθρωπο που έβαλε τέλος στη ζωή του και μένουμε άφωνοι. «Μα φαινόταν καλά», λένε οι φίλοι του. «Ήταν γελαστός, δραστήριος, δεν έδειχνε ότι περνούσε κάτι». Κι όμως. Κάτω από το χαμόγελο, μπορεί να υπήρχε κάτι που δεν είχε παρατηρήσει κανείς.
Ο μεγαλύτερος μύθος γύρω από τον κίνδυνο αυτοκτονίας είναι ότι φαίνεται. Ότι οι άνθρωποι που έχουν αυτοκτονικό ιδεασμό μοιάζουν θλιμμένοι, αποτραβηγμένοι, καταθλιπτικοί. Κι αυτό μπορεί πράγματι να συμβαίνει. Όμως, πολλές φορές, τα πιο ανησυχητικά σημάδια είναι ακριβώς τα αντίθετα. Κι επειδή δεν τα περιμένουμε, τα αγνοούμε. Κι αυτό μπορεί να είναι τρομακτικά παραπλανητικό.
Έχω συναντήσει ανθρώπους, δυστυχώς πολύ νέους ανθρώπους στο πανεπιστήμιο, που λίγο πριν πάρουν την απόφαση να βάλουν τέλος στη ζωή τους, φαινομενικά έμοιαζαν «στα καλύτερά τους». Ξαφνικά έγιναν πιο κοινωνικοί, πιο τολμηροί, πιο δραστήριοι. Άρχισαν να ρισκάρουν, να αδιαφορούν για τους κανόνες, να οδηγούν πολύ γρήγορα, να αγνοούν τα φανάρια. Στα μάτια των φίλων τους έδειχναν δυναμικοί, γεμάτοι αυτοπεποίθηση – πραγματικοί επαναστάτες. Πίστευαν ότι «επιτέλους άρχισαν να ζουν τη ζωή τους». Κανείς δεν κατάλαβε ότι αυτό δεν ήταν ούτε ανεμελιά ούτε ελευθερία. Ήταν απλά απουσία φόβου. Κι όταν κάποιος σταματά να φοβάται τις συνέπειες, ίσως είναι επειδή έχει ήδη αποφασίσει ότι δεν θα είναι εδώ για να τις αντιμετωπίσει. Δεν τον νοιάζει πια αν θα τιμωρηθεί, αν θα τραυματιστεί, αν θα απογοητεύσει. Δεν τον αγγίζει η ιδέα της απώλειας. Κι αυτό δεν είναι απελευθέρωση – είναι απελπισία.
Ένας άλλος ύπουλος δείκτης είναι η ξαφνική απώλεια ενδιαφέροντος για πράγματα που παλιότερα τον γέμιζαν. Κάτι που μέχρι χθες αγαπούσαν βαθιά – μουσική, ζωγραφική, άθλημα, κάποιο χόμπι – σήμερα δεν τους λέει τίποτα. Το φως που τους άναβε αρχίζει να σβήνει, χωρίς εξήγηση. Δεν είναι βαρεμάρα. Είναι μια εσωτερική αποσύνδεση, είναι απελπισία.
Ένας τρίτος, ίσως ακόμη πιο συγκλονιστικός δείκτης, είναι όταν κάποιος αρχίζει να χαρίζει πράγματα που αγαπά. Ένα αγαπημένο ρούχο. Ένα ρολόι που φορούσε πάντα. Ένα βιβλίο με αφιέρωση. Κάτι προσωπικό, που κρατούσε σαν φυλαχτό. Στην επιφάνεια μοιάζει με μια πράξη αγάπης ή γενναιοδωρίας. Αλλά για τον ψυχισμό, είναι ένας τρόπος αποχαιρετισμού. Στον πόλεμο, ο Victor Frankl – ψυχίατρος και επιζών των στρατοπέδων συγκέντρωσης – είχε παρατηρήσει ότι οι κρατούμενοι που άρχιζαν να δίνουν τα τελευταία τους υπάρχοντα (κουβέρτες, τσιγάρα, ψωμί) είχαν χάσει ήδη την ελπίδα. Και ότι ο θάνατος, συχνά, ερχόταν μέσα σε λίγες μέρες. Όχι επειδή τους έλειπαν τα μέσα. Αλλά επειδή είχαν πάψει να πιστεύουν ότι αξίζει να κρατηθούν στη ζωή. Όταν ο άνθρωπος σταματά να προσκολλάται, συχνά είναι γιατί έχει παραιτηθεί.
Αν θες να προστατεύσεις έναν άνθρωπο, μην ψάχνεις μόνο για θλίψη. Δες αν παραείναι ανέμελος. Αν φαίνεται υπερβολικά ήρεμος σε μια περίοδο που πριν πονούσε. Αν κάνει επιλογές επικίνδυνες. Αν λέει «δεν με νοιάζει πια». Αν σταματά να φροντίζει το σώμα του. Αν άλλαξε πολύ απότομα. Αν σου δίνει κάτι δικό του και νιώθεις ένα βάρος ανεξήγητο στη στιγμή.
Η αυτοκτονία σπάνια έρχεται χωρίς σημάδια. Το θέμα είναι να ξέρουμε πού να κοιτάξουμε.
Γι’ αυτό χρειάζεται να μάθουμε να ακούμε διαφορετικά. Όχι μόνο τα λόγια – αλλά και τις σιωπές. Όχι μόνο τη λύπη – αλλά και την ανεξήγητη ελαφρότητα. Μην το προσπεράσεις. Μην περιμένεις να σε παρακαλέσει. Ρώτα. Μείνε κοντά. Δείξε ότι βλέπεις.
Μην φοβηθείς να ρωτήσεις: «Είσαι καλά;», «Θες να μιλήσουμε;». Η συζήτηση δεν φυτεύει την ιδέα – το αντίθετο. Την ξεγυμνώνει και της αφαιρεί τη δύναμη. Και δεν είναι πάντα εύκολο να ξέρεις τι να πεις ή να κάνεις. Αλλά το να είσαι παρών και να μην φοβάσαι να μείνεις μαζί του στο σκοτάδι μπορεί να είναι σωτήριο.
Και αν είσαι εσύ αυτός που πονάει – κράτα αυτό: η ζωή μπορεί να σκοτεινιάσει, να στενέψει, να μοιάζει χωρίς διέξοδο. Αλλά η απόφαση να φύγεις είναι τελεσίδικη, οριστική και αμετάκλητη – ενώ η πιθανότητα να ξαναδείς φως, αν μείνεις, είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ όσο μπορείς να φανταστείς τώρα.
Περίμενε άλλη μια μέρα. Μερικές φορές, μια μέρα αρκεί για να αλλάξει τα πάντα . Μια μέρα αρκεί για να σωθεί μια ζωή. Η δική σου.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF)
