Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Αυτοί οι «άγνωστοι ήρωες» που ονομάζονται ζωοπλαγκτόν, τρώνε ακατάπαυστα και παχαίνουν την άνοιξη πριν βυθιστούν εκατοντάδες μέτρα στον βαθύ ωκεανό της Ανταρκτικής, όπου καίνε το λίπος τους. Αυτή η διαδικασία κατακρατά τόσο πολύ άνθρακα όσο οι ετήσιες εκπομπές περίπου 55 εκατομμυρίων βενζινοκίνητων αυτοκινήτων, εμποδίζοντας το CO2 να θερμάνει περαιτέρω την ατμόσφαιρά μας, σύμφωνα με ερευνητές. Αυτό είναι πολύ περισσότερο από ό,τι περίμεναν οι επιστήμονες – αλλά καθώς οι ερευνητές αποκαλύπτουν αυτή την υπηρεσία του στον πλανήτη μας, οι απειλές για το ζωοπλαγκτόν αυξάνονται.
Οι επιστήμονες έχουν αφιερώσει χρόνια στην έρευνα της ετήσιας μετανάστευσης του ζώου στα νερά της Ανταρκτικής και στον Νότιο Ωκεανό, και τι σημαίνει αυτό για την κλιματική αλλαγή.
Τα ευρήματα είναι «αξιοπρόσεκτα», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας Δρ. Guang Yang της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών, προσθέτοντας ότι μας αναγκάζει να ξανασκεφτούμε πόσο άνθρακα αποθηκεύει ο Νότιος Ωκεανός.
«Τα ζώα αυτά είναι ένας αφανής ήρωας γιατί έχουν έναν τόσο ωραίο τρόπο ζωής», λέει η συν-συγγραφέας Dr Jennifer Freer από το British Antarctic Survey. Όμως σε σύγκριση με τα πιο δημοφιλή ζώα της Ανταρκτικής, όπως η φάλαινα ή ο πιγκουίνος, το μικρό αλλά πανίσχυρο ζωοπλαγκτόν παραβλέπεται και υποτιμάται. Αν κάποιος έχει ακούσει γι’ αυτά, είναι πιθανότατα ως ένα είδος ψαροτροφής ενυδρείου που διατίθεται για αγορά μέσω Διαδικτύου. Όμως ο κύκλος ζωής τους είναι περίεργος και συναρπαστικός.
Για παράδειγμα τα κωπήποδα, ένα είδος ζωοπλαγκτού που είναι μακρινός συγγενής των καβουριών και των αστακών. Με μέγεθος μόλις 1-10 χιλιοστά, περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε νάρκη σε βάθος μεταξύ 500 μέτρων και 2 χιλιομέτρων στον ωκεανό.
«Σε φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κάτω από μικροσκόπιο, μπορεί να δει κανείς μακριά λουκάνικα λίπους μέσα στο σώμα τους καθώς και φυσαλίδες λίπους στο κεφάλι τους», εξηγεί ο καθηγητής Daniel Mayor που τα φωτογράφισε στην Ανταρκτική. Χωρίς αυτά τα πλάσματα, η ατμόσφαιρα του πλανήτη μας θα ήταν σημαντικά θερμότερη.
Παγκοσμίως οι ωκεανοί απορροφούν το 90% της περίσσειας θερμότητας που δημιουργεί ο άνθρωπος με την καύση ορυκτών καυσίμων. Από αυτό το ποσοστό, ο Νότιος Ωκεανός είναι υπεύθυνος για την απορρόφηση περίπου του 40%, και μεγάλο μέρος αυτού οφείλεται στο ζωοπλαγκτόν.
Εκατομμύρια δολάρια ξοδεύονται παγκοσμίως για να καταλάβουν οι επιστήμονες πώς ακριβώς αποθηκεύουν τον άνθρακα. Γνώριζαν ήδη ότι το ζωοπλαγκτόν συνέβαλε στην αποθήκευση άνθρακα σε καθημερινή βάση όταν τα πλούσια σε άνθρακα απόβλητα των ζώων βυθίζονται στα βαθιά ωκεάνια νερά.
Όμως αυτό που συμβαίνει όταν τα ζώα μεταναστεύουν στον Νότιο Ωκεανό δεν είχε ποσοτικοποιηθεί. Η πιο πρόσφατη έρευνα επικεντρώθηκε στα κωπήποδα, καθώς και σε άλλους τύπους ζωοπλαγκτού που ονομάζονται κριλ και σάλπες. Τα πλάσματα τρώνε φυτοπλαγκτόν στην επιφάνεια του ωκεανού, το οποίο αναπτύσσεται από την μετατροπή του διοξειδίου του άνθρακα σε ζωντανή ύλη μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης. Αυτό μετατρέπεται σε λίπος στο ζωοπλαγκτόν.
«Το λίπος τους είναι σαν μια μπαταρία. Όταν περνούν το χειμώνα βαθιά στον ωκεανό, απλώς βρίσκονται σε νάρκη και σιγά-σιγά καίνε αυτό το λίπος», εξηγεί ο καθηγητής Daniel Mayor του Πανεπιστημίου του Έξετερ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Αυτό απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα. Λόγω του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν οι ωκεανοί, ο άνθρακας που βρίσκεται πραγματικά βαθιά χρειάζεται δεκαετίες ή ακόμα και αιώνες για να βγει στην επιφάνεια και να συμβάλει στην ατμοσφαιρική θέρμανση», λέει.
Η ερευνητική ομάδα υπολόγισε ότι αυτή η διαδικασία – που ονομάζεται εποχιακή κάθετη αντλία μετανάστευσης – μεταφέρει 65 εκατομμύρια τόνους άνθρακα ετησίως σε τουλάχιστον 500 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού. Διαπιστώθηκε ότι τα κωπήποδα συνεισφέρουν το περισσότερο, ακολουθούμενα από τα κριλ και τις σάλπες. Αυτό είναι περίπου ισοδύναμο με τις εκπομπές από την κίνηση 55 εκατομμυρίων βενζινοκίνητων αυτοκινήτων για ένα χρόνο, σύμφωνα με έναν υπολογιστή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από την EPA των ΗΠΑ.
Η τελευταία έρευνα εξέτασε δεδομένα που εκτείνονται πίσω μέχρι τη δεκαετία του 1920 για να ποσοτικοποιηθεί αυτή η αποθήκευση άνθρακα που ονομάζεται επίσης δέσμευση άνθρακα.
Ωστόσο, η επιστημονική εργασία συνεχίζεται καθώς οι ερευνητές προσπαθούν να κατανοήσουν περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον κύκλο της μετανάστευσης του ζωοπλαγκτόν.
Νωρίτερα φέτος, ο Δρ. Freer και ο καθηγητής Mayor πέρασαν δύο μήνες στο πολικό ερευνητικό πλοίο Sir David Attenborough κοντά στο νησί Νότιο Όρκνεϊ και τη Νότια Γεωργία.
Χρησιμοποιώντας μεγάλα δίχτυα οι επιστήμονες έπιασαν ζωοπλαγκτόν και έφεραν τα ζώα στο σκάφος. «Δουλέψαμε στο απόλυτο σκοτάδι κάτω από κόκκινο φως, οπότε δεν τα ενοχλήσαμε», λέει ο Δρ. Freer. «Άλλοι εργάζονταν σε δωμάτια με θερμοκρασία 3-4 C. Φοράνε προστατευτικά ρούχα προκειμένου να μένουν εκεί επί ώρες κάθε φορά, κοιτάζοντας κάτω από το μικροσκόπιο», προσθέτει.
Όμως η θέρμανση των ωκεανών καθώς και η εμπορική συγκομιδή κριλ θα μπορούσαν να απειλήσουν το μέλλον του ζωοπλαγκτού. «Η κλιματική αλλαγή, η διαταραχή στα στρώματα των ωκεανών και τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι όλα απειλές», εξηγεί ο καθηγητής Atkinson.
Αυτό θα μπορούσε να μειώσει την ποσότητα του ζωοπλαγκτού στην Ανταρκτική και να περιορίσει τον άνθρακα που αποθηκεύεται στα βάθη του ωκεανού. Οι αλιευτικές εταιρείες κριλ αλιευσαν σχεδόν μισό εκατομμύριο τόνους κριλ το 2020, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.
Επιτρέπεται σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αλλά έχει επικριθεί από περιβαλλοντικούς ακτιβιστές, συμπεριλαμβανομένου του πρόσφατου ντοκιμαντέρ του David Attenborough, Ocean.
Οι επιστήμονες λένε ότι τα νέα ευρήματά τους θα πρέπει να ενσωματωθούν σε κλιματικά μοντέλα που προβλέπουν πόσο θα θερμανθεί ο πλανήτης μας στο μέλλον. «Εάν δεν υπήρχε αυτή η βιολογική αντλία, τα επίπεδα CO2 της ατμόσφαιρας θα ήταν περίπου διπλάσια από αυτά που είναι αυτή τη στιγμή. Έτσι οι ωκεανοί κάνουν πολύ καλή δουλειά στο να καθαρίζουν το CO2 και να το αποθηκεύουν» εξηγεί ο συν-συγγραφέας καθηγητής Angus Atkinson.
Η έρευνα δημοσιεύεται στο περιοδικό Limnology and Oceanography.
