Έχουν περάσει 22 χρόνια, από το πραξικόπημα στην Σοβιετική Ένωση, (τον Αύγουστο του 1991), που σήμανε την κατάρρευση της υπερδύναμης ΕΣΣΔ, και το κλείσιμο μιας μεγάλης ιστορικής περιόδου για όλο τον κόσμο. Σήμερα, η Ρωσία εξακολουθεί να πληρώνει κάποιες συνέπειές του, προσπαθώντας να τις εξαλείψει.
Το αποτυχόν πραξικόπημα (19-21 Αυγούστου 1991)είχε προκληθεί από μια έντονη εσωτερική διαμάχη ανάμεσα στους σκληροπυρηνικούς κύκλους στα υψηλά κλιμάκια της σοβιετικής εξουσίας, και τους μεταρρυθμιστές του τότε ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Γεγονός πάντως, παραμένει ότι ήταν η απαρχή για την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, τη μετάβαση στην «οικονομία της αγοράς» και την απαγόρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, καθώς και τις σαρωτικές αλλαγές στις κρατικές δομές και την οικονομία.
Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν μια από τις δραματικές συνέπειες του πραξικοπήματος του Αυγούστου 1991, όταν η μέλη του κομματικού απαράτους είχαν επιχειρήσει να ανατρέψουν τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ από πρόεδρο της ΕΣΣΔ. Ήταν τότε, η παραμονή της προγραμματισμένης για τις 20 Αυγούστου υπογραφής της νέας συνθήκης, η οποία προέβλεπε την ανακατανομή των εξουσιών στην ηγεσία της χώρας και την απομάκρυνση των περισσότερων υπουργών.
Στη «συνωμοσία» συμμετείχαν σχεδόν όλα τα μέλη της τότε σοβιετικής κυβέρνησης. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είχε παραμείνει αποκλεισμένος σε βίλλα στην Κριμαία, όπου βρισκόταν για θερινές διακοπές. Τότε, ανακοινώθηκε η αντικατάστασή του λόγω ασθένειας και η κήρυξη της ΕΣΣΔ σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Κάτι που σήμαινε την απαγόρευση πολιτικών ελευθεριών και της ελευθερίας του λόγου. Οι «συνωμότες» είχαν δημιουργήσει μια «Kρατική Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης».
Στους πραξικοπηματίες είχε εναντιωθεί ο εκλεγείς δύο μήνες νωρίτερα πρόεδρος της Ρωσίας, Μπορίς Γέλτσιν, ο οποίος χαρακτήρισε το γεγονός «αντιδραστικό αντισυνταγματικό πραξικόπημα».
Έξω από τον «Λευκό Οίκο» της Μόσχας, όπου ήταν η έδρα του Γέλτσιν, συγκεντρώθηκαν δεκάδες χιλιάδες υποστηρικτές του. Οι άντρες των ειδικών δυνάμεων που εστάλησαν για να συλλάβουν τον Γέλτσιν, δεν υπάκουσαν στις εντολές, φοβούμενοι αιματοχυσία. Ύστερα από αυτό και οι ίδιοι οι πραξικοπηματίες, μετέβησαν στην Κριμαία για να συνομιλήσουν με τον Γκορμπατσόφ, αλλά επέστρεψαν από εκεί για να συλληφθούν από τις δυνάμεις που παρέμειναν πιστές στον Γιέλτσιν.
Μόνος κερδισμένος ο Γιέλτσιν
Η αποτυχία του πραξικοπήματος, προκαθόρισε τη νίκη του Γέλτσιν και στη μάχη για την εξουσία εναντίον Γκορμπατσόφ. Ήδη από τις 23 Αυγούστου του 1991, ο Γέλτσιν με Διάταγμά του ανέστειλε τη δραστηριότητα του Κομμουνιστικού Κόμματος, ενώ στις 6 Νοεμβρίου 1991 το ΚΚ της ΕΣΣΔ τέθηκε υπό απαγόρευση και η περιουσία του κρατικοποιήθηκε. Έπαψε έτσι να υφίσταται το κόμμα που συνέδεε τη χώρα και αριθμούσε περίπου 20 εκατομμύρια μέλη.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1991, ο Γέλτσιν μαζί με τους ηγέτες της Ουκρανίας και Λευκορωσίας κατάργησαν την ΕΣΣΔ, ιδρύοντας στη θέση της την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ). Από την 1η Ιανουαρίου 1992, η ρωσική κυβέρνηση κατήργησε τη ρύθμιση περί καθορισμού των τιμών από το κράτος, ανοίγοντας το δρόμο για την «οικονομία της αγοράς».
Από τότε, ως την σταθερότητα που γνωρίζει σήμερα η Ρωσία υπό το αμφιλεγόμενο για πολλούς καθεστώς Πούτιν, η Ρωσία, πέρασε «δια πυρός και σιδήρου». Ιδιαίτερα την δεκαετία του ’90, οπότε βίωσε μια σειρά από κρίσεις:
# Ένα δεύτερο αποτυχημένο πραξικόπημα και τον βομβαρδισμό του Κοινοβουλίου (Λευκού Οίκου) από άρματα μάχης, τον Οκτώβριο του 1993, όταν ο πρόεδρος Γέλτσιν διέλυσε τη Βουλή και οι βουλευτές σε απάντηση ανακοίνωσαν την καθαίρεση του Γέλτσιν.
# Ακολούθησε η χρεοκοπία του Αυγούστου του 1998, όταν η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποπληρώσει τα χρέη της, πολλές Τράπεζες χρεοκόπησαν και η συναλλαγματική αξία του ρουβλίου έπεσε τρεις φορές σε σχέση με το δολάριο.
# Έξι πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες -μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ- βρέθηκαν να πολεμούν μεταξύ τους. Ανάμεσά τους και η Ρωσία που προσπαθούσε να ξαναπάρει υπό τον έλεγχό της την αποσχισθείσα Τσετσενία. Αυτό είχε παίξει καθοριστικό ρόλο, ώστε να αλλάξει τη στάση των Ρώσων για τα γεγονότα του Αυγούστου του 1991.
Το ξανασκέφτονται οι Ρώσοι
Ο κοινωνιολόγος, Γιούρι Λεβάντα, σημειώνει ότι η αποτυχία του πραξικοπήματος του Αυγούστου ‘91, είχε εκληφθεί ως νίκη της Δημοκρατίας μόνο για ένα-δυο χρόνια. Από το μέσον της δεκαετίας του ΄90, σύμφωνα με τα στοιχεία του «Κέντρου Λεβάντα», μόνο το 7% των πολιτών θεωρούσαν την αποτυχία του πραξικοπήματος νίκη της «δημοκρατικής επανάστασης» και «απελευθέρωση από την εξουσία του Κομμουνιστικού Κόμματος». Για τους υπόλοιπους ήταν, είτε απλά ένα επεισόδιο στην εσωτερική διαμάχη για την κατάληψη της εξουσίας της χώρας, είτε μια τραγωδία με καταστροφικές συνέπειες για το λαό.
Η εξάλειψη των συνεπειών εκείνων, ήταν ο βασικός στόχος του δεύτερου προέδρου της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, όταν αυτός ήρθε στην εξουσία το 2000. Ένα χρόνο αργότερα δημιουργήθηκε από φιλοκυβερνητικά κινήματα το κόμμα «Ενιαία Ρωσία», το οποίο άφηναν να εννοηθεί ότι το καλούσαν να γίνει κάτι ανάλογο του ΚΚ της ΕΣΣΔ.
Ο Σιμόν Κορντόνσκι, καθηγητής της Ανώτατης Οικονομικής Σχολής, ο οποίος το διάστημα 2000-2004 ήταν επικεφαλής της διεύθυνσης εμπειρογνωμόνων που είχε συσταθεί από τον πρόεδρο της Ρωσίας, παρατηρεί: Το ΚΚ ΕΣΣΔ εκπροσωπούσε όλα τα κοινωνικά στρώματα – ήταν δηλαδή κάτι ανάλογο των λαϊκών συνελεύσεων της τσαρικής Ρωσίας. .
Όμως σήμερα, γνωρίζουμε πως το κάλεσμα εκείνο, ήταν ουτοπικό. επειδή η ένταξη στο κόμμα της «Ενιαίας Ρωσίας», σε ουδεμία περίπτωση πρόσφερε θέσεις στην ιεραρχία της εξουσίας, που μονοπωλείται από τον ίδιο τον Πούτιν και τον εκλεκτό του Μενβιέντεφ.
Όσοι συμμετείχαν στο πραξικόπημα του Αυγούστου 91, αμνηστεύτηκαν τον Φεβρουάριο του 1994 από το Κοινοβούλιο, το οποίο έτσι έβαλε μια τελεία στην πολιτική αντιπαράθεση των αρχών της δεκαετίας του ΄90. Προηγουμένως πάντως, οι πρωταγωνιστές των γεγονότων εκείνων δεν έκρυβαν τη λύπη τους επειδή δεν είχαν ενεργήσει με αρκετή σκληρότητα και δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους τους.
Οι πραξικοπηματίες θα μπορούσαν να τα καταφέρουν αν είχαν υιοθετήσει άλλα συνθήματα και αν είχαν καταφέρει να προβάλλουν κάποιον χαρισματικό ηγέτη.
Επιμέλεια Κ. Μπετινάκης
Πληροφορίες από Novyie Izvestia
