Επιμέλεια: Δημήτρης Κουμουρτζής
Νέα έρευνα που δημοσιεύεται στο περιοδικό NeuroImage αποκαλύπτει ότι η ανθρώπινη ευφυΐα βασίζεται σε μια πολυεπίπεδη οργάνωση των εγκεφαλικών δικτύων. Η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ συγκεκριμένων περιοχών του ανθρώπινου εγκεφάλου σχετίζεται με καλύτερες γνωστικές ικανότητες, ενώ η υπερβολική δραστηριότητα σε δίκτυα που σχετίζονται με την εσωτερική σκέψη μπορεί να μειώνει την απόδοση. Τα ευρήματα προσφέρουν μια πιο λεπτομερή εικόνα του πώς η δομή του εγκεφάλου υποστηρίζει τόσο γενικές όσο και εξειδικευμένες δεξιότητες σκέψης.
Το πολυεπίπεδο μοντέλο της ευφυΐας
Όπως διαβάζουμε στο PsyPost, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η δομή και η λειτουργία του δημιουργούν γνωστικές ικανότητες παραμένει βασικό ερώτημα για τη νευροεπιστήμη. Η ευφυΐα δεν είναι ένα ενιαίο χαρακτηριστικό· συχνά περιγράφεται ιεραρχικά, με έναν γενικό παράγοντα να επηρεάζει ικανότητες όπως την επίλυση προβλημάτων, τη γλωσσική κατανόηση και την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών.
Η ομάδα ερευνητών εξερεύνησε τη σχέση αυτή μελετώντας τη λειτουργική συνδεσιμότητα του εγκεφάλου, δηλαδή πώς διαφορετικές περιοχές του συντονίζουν τη δραστηριότητά τους. Αντί να τον βλέπουν ως σύνολο, τον αντιμετώπισαν ως συλλογή εξειδικευμένων «κοινοτήτων», περιοχών που επικοινωνούν έντονα μεταξύ τους. Ανέλυσαν τη δομή αυτή σε πολλαπλά επίπεδα: από μεγάλα, εκτεταμένα δίκτυα έως μικρότερες, πιο εξειδικευμένες μονάδες. Η υπόθεσή τους ήταν ότι αυτή η πολυεπίπεδη οργάνωση αντικατοπτρίζει την ίδια την ιεραρχία της ευφυΐας.
Αποτελεσματικότητα vs εσωτερική σκέψη
Στην πρώτη μελέτη, 33 φοιτητές υπεβλήθησαν σε fMRI κατά την ηρεμία, καταγράφοντας τη βασική δραστηριότητα του εγκεφάλου, και συμπλήρωσαν το τεστ WAIS-IV για τον δείκτη ευφυΐας (IQ) και τις επιμέρους δεξιότητες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υψηλότερο IQ συσχετίζεται με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στα «task-positive» δίκτυα του εγκεφάλου, δηλαδή σε περιοχές που ενεργοποιούνται κατά την εκτέλεση στοχευμένων δραστηριοτήτων. Στο υψηλότερο επίπεδο ανάλυσης, οι εξειδικευμένες δεξιότητες συνδέονταν με μικρότερα δίκτυα· για παράδειγμα, η ταχύτητα επεξεργασίας συσχετιζόταν με το οπτικό δίκτυο και η αντίληψη με τα αισθητηριακά και μετωπο-βρεγματικά δίκτυα.
Παράλληλα, υψηλές επιδόσεις συνοδεύονταν από μειωμένη επικοινωνία των «default mode» και υποφλοιωδών δικτύων, δηλαδή περιοχών που ενεργοποιούνται κατά την εσωτερική σκέψη, π.χ. της ανάμνησης ή της φαντασίας. Αυτό υποδηλώνει ότι η καλύτερη απόδοση σχετίζεται με λιγότερες παρεμβολές από εσωτερικά ενεργά δίκτυα, προστατεύοντας τη συγκέντρωση σε εργασίες.
Η δεύτερη μελέτη επαλήθευσε αυτά τα ευρήματα σε 500 συμμετέχοντες από το Human Connectome Project, με διαφορετικά γνωστικά τεστ. Και εδώ η ευφυΐα και οι εξειδικευμένες ικανότητες συνδέονταν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε βασικά δίκτυα και λιγότερη παρεμβολή από εσωτερικά ενεργά δίκτυα. Η τρίτη μελέτη, με 37 φοιτητές που έκαναν το Raven’s Progressive Matrices, επιβεβαίωσε τα ίδια μοτίβα για την ικανότητα αφηρημένης σκέψης.
Προοπτικές και μελλοντικές έρευνες
Συνολικά, οι τρεις μελέτες προσφέρουν ένα συνεκτικό πλαίσιο για το πώς η αρχιτεκτονική των εγκεφαλικών δικτύων συνδέεται με την ευφυΐα. Η αποτελεσματική επεξεργασία πληροφοριών σε βασικά αισθητηριακά και εκτελεστικά δίκτυα βελτιώνει τις γνωστικές ικανότητες, ενώ η υπερβολική σύνδεση με εσωτερικά δίκτυα μπορεί να παρεμβαίνει. Το πολυεπίπεδο μοντέλο παρέχει νέες ενδείξεις ότι η δομή των δικτύων του εγκεφάλου αντανακλά την ιεραρχία της ανθρώπινης ευφυΐας.
Πηγές: NeuroImage–PsyPost
