Ο έλεγχος είναι κάτι που, λίγο ή πολύ, όλοι επιθυμούμε. Μας δίνει την αίσθηση πως είμαστε ασφαλείς, πως ξέρουμε τι έρχεται, πώς μπορούμε να προλάβουμε τις εκπλήξεις και να προστατευτούμε από το απρόβλεπτο. Δεν είναι τυχαίο πως τόσοι άνθρωποι αυτοχαρακτηρίζονται ως “control freaks”, δηλαδή άνθρωποι που νιώθουν την ανάγκη να ελέγχουν κάθε μικρή λεπτομέρεια της ζωής τους, με ρουτίνες και συστήματα για τα πάντα – από το πρωινό τους μέχρι το παραμικρό email.
Κι όμως, όσο κι αν δεν μας αρέσει να το ακούμε, όσο καθησυχαστικός κι αν φαίνεται, ο έλεγχος είναι σε μεγάλο βαθμό μια ψευδαίσθηση. Κανείς μας δεν έχει πραγματικό έλεγχο πάνω στα περισσότερα πράγματα που του συμβαίνουν. Η ζωή είναι γεμάτη απρόβλεπτα: ασθένειες, οικονομικές κρίσεις, πανδημίες, απώλειες αγαπημένων μας ανθρώπων, ανατροπές. Δεν μπορούμε να τα προβλέψουμε, ούτε να τα αποτρέψουμε όλα. Κι αυτό μπορεί να μοιάζει τρομακτικό. Η αίσθηση του απρόβλεπτου, του μη διαχειρίσιμου, συχνά μας κάνει να νιώθουμε τρωτοί, εκτεθειμένοι. Όμως – και εδώ είναι το παράδοξο – η συνειδητοποίηση ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα, μπορεί να μας οδηγήσει σε μια απελευθερωτική ανακάλυψη: ότι μπορούμε να εστιάσουμε σε αυτά που όντως περνούν από το χέρι μας.
Όταν καταλάβεις πως δεν μπορείς να ελέγξεις τα πάντα, αρχίζεις να εστιάζεις σε εκείνα που όντως μπορείς να επηρεάσεις. Στρέφεσαι στο πώς αντιδράς, στο πώς επιλέγεις να σταθείς απέναντι σε ό,τι συμβαίνει. Εκεί βρίσκεται η δύναμη. Γιατί όταν επικεντρωνόμαστε συνεχώς σε αυτά που δεν μπορούμε να ελέγξουμε, αισθανόμαστε ανήμποροι και τελικά εξοντωμένοι. Όμως όταν στρέφουμε το βλέμμα προς αυτά που είναι στα χέρια μας, τότε γεννιέται η ελπίδα. Ξαναβρίσκουμε την αίσθηση της πρωτοβουλίας. Μπορεί να μην ελέγχουμε τα πάντα, αλλά έχουμε ακόμα επιλογές, μπορούμε πάντα να κάνουμε κάτι.
Και αυτό είναι και το μυστικό: δεν επιλέγουμε τι θα μας συμβεί, αλλά έχουμε πάντα τον έλεγχο του πώς θα ανταποκριθούμε. Μια μικρή κίνηση, μια απόφαση, μια αλλαγή στάσης. Κι αυτές οι μικρές πράξεις, όσο ασήμαντες κι αν μοιάζουν, φέρνουν πίσω την αίσθηση της χαμένης δύναμης. Εκεί βρίσκεται η δύναμη και η ανθεκτικότητα. Εκεί γεννιέται η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, η επιβίωση.
Και για να διαχειριστούμε αυτή την αβεβαιότητα, αναπτύσσουμε καθημερινές ρουτίνες. Το πρωινό μας τελετουργικό με τον καφέ μας, η οργάνωση της ημέρας, η επανάληψη γνώριμων δραστηριοτήτων – όλα αυτά λειτουργούν συχνά σαν προστατευτικοί μηχανισμοί, σαν άγκυρες. Μας βοηθούν να νιώθουμε ασφαλείς μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει, σταθεροί μέσα στο χάος. Και δεν είναι καθόλου κακό να έχουμε δομές και ρουτίνες που μας γειώνουν. Όμως, όταν αυτή η δομή γίνεται πολύ αυστηρή ή απόλυτη, όταν κανονίζεις τη ζωή σου μέχρι την τελευταία ανάσα, αρχίζεις να χάνεις την ουσία. Δεν ζεις το παρόν. Δεν αφήνεις χώρο για αυθορμητισμό, για έκπληξη, για εμπειρία.
Γι’ αυτό χρειάζεται ισορροπία. Οι ρουτίνες είναι πολύτιμες – αρκεί να λειτουργούν σαν στήριγμα, όχι ως φραγμός. Χρειάζεται να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να δοκιμάζει νέα πράγματα, να ρισκάρει, να νιώθει άβολα, να νιώθει, να χαίρεται. Να ανοίγει την πόρτα στο άγνωστο. Γιατί εκεί είναι που ξεκινά η ζωή.
Και κάπου εκεί είναι και το δικό μου συμπέρασμα: δεν χρειάζεται να διαλέξεις ανάμεσα στον έλεγχο και την ελευθερία. Μπορείς να έχεις σταθερότητα και ζωντάνια. Μπορείς να έχεις ρουτίνες που σε στηρίζουν, χωρίς να σε περιορίζουν. Αλλά μην ξεχάσεις να ζεις. Μην αφήσεις την ανάγκη για έλεγχο να σου στερήσει το θαύμα του απρόβλεπτου, τη μαγεία του καινούργιου, την πληρότητα του παρόντος.
Γιατί τελικά, η πραγματική ελευθερία δεν βρίσκεται στο να ελέγχεις τα πάντα, αλλά στο να αποδέχεσαι αυτό που δεν μπορείς να αλλάξεις, και να επιλέγεις συνειδητά πώς θα σταθείς απέναντί του.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF & The Solution Focused Universe)
