Η «φωνή της Κρήτης», ο Νίκος Ξυλούρης, ερμήνευσε με συγκλονιστικό τρόπο ένα ποίημα του Πάμπλο Νερούδα, για τους «νεκρούς της πλατείας». Οι στίχοι του μιλούν για τις ευθύνες σε ένα έγκλημα, που έχει βαθύτερες ρίζες και αιτίες.
Όπως κάλλιστα, θα μπορούσε να συμβαίνει με τις βεντέτες στην Κρήτη. Το νησί από το περασμένο Σάββατο, πρωταγωνιστεί πάλι με τον πλέον δυσάρεστο και δυσφημιστικό τρόπο στην επικαιρότητα, δίνοντας λαβές σε όλο τον πλανήτη να σχολιάζει το λουτρό αίματος, που προκαλούν οι βεντέτες. Όχι παλιά. Αλλά ακόμη σήμερα. Στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα.
Ένα χωριό, τα Βορίζια, στο επίκεντρο των γεγονότων, με δύο νεκρούς, τέσσερις τραυματίες και μία σκηνή εγκλήματος, που θύμιζε … τη Λωρίδα της Γάζας. Περίπου 2.000 σφαίρες γάζωσαν τοίχους, αυτοκίνητα, βιτρίνες καταστημάτων και σπίτια. Πάνοπλοι αστυνομικοί έκαναν … απόβαση και το μετέτρεψαν σε τόπο ομηρίας για τους κατοίκους του, που περνούν πλέον από σωματική έρευνα για να δρασκελίσουν το κατώφλι του.
Σφαίρες καρφωμένες στους τοίχους των σπιτιών στα Βορίζια
Χωρίς όμως θεαματικό αποτέλεσμα! Οι εμπλεκόμενοι στο έγκλημα παραμένουν άφαντοι και υπό κράτηση τέθηκαν μόνο όσοι τραυματίστηκαν στο μακελειό και πήγαν αναγκαστικά στα νοσοκομεία. Οι υπόλοιποι διαφεύγουν της σύλληψης, παρότι drones, στάλθηκαν στα βουνά και τα λαγκάδια της Κρήτης για να τους εντοπίσουν.
Ακόμα και η εισαγγελέας, έφτασε στο χωριό με αλεξίσφαιρο γιλέκο, ενώ οι τοπικές αρχές αποφάσισαν να κλείσουν τα σχολεία, καθώς κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια των μικρών παιδιών, στο επόμενο ξέσπασμα της βίας. Σαν όλοι να παραδέχονται άτυπα πως δεν μπορούν να την σταματήσουν.
Η εικόνα μόνο τιμητική δεν είναι για μία ευνομούμενη κοινωνία. Οι πολιτικοί ταγοί κρατούν μία διακριτική απόσταση από την υπόθεση, παρά το γεγονός ότι οι αρχηγοί των μεγαλύτερων κομμάτων έλκουν την καταγωγή τους από το νησί και ξέρουν τον φόρο αίματος, που κοστίζει η βεντέτα στην Κρήτη.
Οι προσπάθειες να πάψουν οι βεντέτες και ο κύκλος της βίας
Στο πρόσφατο παρελθόν άνθρωποι φωτισμένοι ξεκίνησαν τη δική τους «σταυροφορία» σε βάρος του κατ’ ευφημισμό «εθίμου». Οι Κρητικοί, στο παρελθόν χρειάστηκε -ξεκομμένοι λόγω γεωγραφίας- να υπερασπιστούν πολλές φορές τον τόπο τους με τα όπλα. Μέχρι, που εν τέλει, τα πολεμοφόδια περνούσαν ως «κληρονομιά» από τους γονιούς στα παιδιά τους, ώσπου οι συνετότεροι να καταλάβουν πως οι καιροί άλλαξαν και τα όπλα περιττεύουν. Υπάρχουν νόμοι και οι αυτοδικίες είναι καταδικαστέες. Το είπε εύστοχα χθες ο κρητικός ηθοποιός Μιχάλης Αεράκης, δηλώνοντας «εγώ, αυτή την… κληρονομιά, την αρνήθηκα. Προτίμησα την παιδεία και τον πολιτισμό».
Ο ηθοποιός Μιχάλης Αεράκης, «ζυμώθηκε» με τα ορεινά Ανώγεια, τόπο της καταγωγής του
Κάτι ανάλογο είπε και ο γνωστός λυράρης Βασίλης Σκουλάς, όταν ακόμη οι γάμοι και τα γλέντια στο νησί ήταν «πεδίο βολής» για αδέσποτες σφαίρες. Ο καλλιτέχνης, μάλιστα, πλήρωσε ακριβά την επιλογή του, αφού για χρόνια προειδοποιούσε από μικροφώνου, πως αν ακούσει «μπαλωθιά» θα σταματήσει αμέσως τη λύρα και το τραγούδι του. Έχασε γλέντια και γάμους, εξ’ αιτίας αυτής της στάσης αλλά γνώμη δεν άλλαξε.
Μία παρόμοια «εκστρατεία» κατά των όπλων και των σκοτωμών στο νησί ξεκίνησε, όταν ήταν πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης και ο αείμνηστος αστροφυσικός Γιώργος Γραμματικάκης. Την ίδια εποχή όμως οι πολιτικάντηδες και οι κομματάρχες καμάρωναν με το ποτήρι της ρακής γεμάτο, πλάι στους κουμπουροφόρους του νησιού και αρνήθηκαν με διάφορα προσχήματα να συνδράμουν την προσπάθεια «αφοπλισμού». Και ας έλεγαν οι διαφημίσεις πως «όλα είναι θέμα Παιδείας». Ήταν και θέμα πολιτικής βούλησης.
Ο αστροφυσικός και Πανεπιστημιακός δασκαλος Γιώργος Γραμματικάκης που ξεκίνησε ως πρύτανης την εκστρατεία αφοπλισμού στο νησί
Όχι πως δεν υπήρχε παράλληλα και η ανοχή μιας ολόκληρης κοινωνίας, που άλλοτε γιατί φοβόταν κι άλλοτε γιατί παρασυρόταν, βρισκόταν να υποθάλπει το έγκλημα και να βοηθάει την ατιμωρησία του.
Η στάση της Αστυνομίας άλλαξε δραστικά όταν κάποιοι στα Ζωνιανά εγκλώβισαν στο σπήλαιο Σφενδόνι τον τότε Νομάρχη και τις δυνάμεις των ΕΚΑΜ με τα όπλα και τους ανάγκασαν να φύγουν. Μία θεαματική επίθεση για να πάρουν το «κόζι», το κοινωνικό γόητρο δηλαδή, πως «μετράει» ο λόγος και το άβατο στον τόπο τους.
Η έρευνα για τη βία στην Κρήτη
Μία κοινωνιολογική έρευνα του πανεπιστημιακού Άρη Τσαντηρόπουλου, που γίνεται εκείνη την εποχή, καταλήγει σε χρήσιμα συμπεράσματα για την αναίτια βία, σε κάποιους τόπους της Κρήτης. Κοντολογίς, αναφέρει πως ο Τουρισμός μεγάλωσε την απομόνωση και τα αδιέξοδα στα ορεινά μονοπάτια του νησιού. Οι νέοι αυτοκινητόδρομοι και η ανάπτυξη των ακτών, έριξαν σε δυσμένεια τα χωριά του Ψηλορείτη, τα Αστερούσια και τα Σφακιά. Τους τόπους δηλαδή, που οι ίδιοι οι Κρητικοί λένε πώς «κάνουν αντίλαλο» στη μοναξιά τους.
Ο Βασίλης Σκουλάς που αρνιόταν να παίξει λύρα στα γλέντια με τις μπαλωθιές και κατέβαινε από το πάλκο
Μία νέα κάστα φύεται εκεί και ένα νέο αλισβερίσι ξεκινά, με τα κεφαλοχώρια να δίνουν εκλογική πελατεία, μόνο σε όσους ανέχονται την ανομία τους: το άβατο, τις βεντέτες, την οπλοχρησία και τους αρματωμένους. Και τα νέα … αγροτικά προϊόντα που καλλιεργούνται και φέρνουν εισόδημα στον τόπο, τις χασισοφυτείες με την καλύτερη ποιότητα στις εξαγωγές.
Όμως η έρευνα που έκανε καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης δείχνει και άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα: Οι 25άρηδες ορεσίβιοι που μεγάλωσαν με την αποενοχοποίηση του επαγγέλματος του χασισοπαραγωγού, οπλισμένοι μέχρι τα δόντια και αναζητώντας το «κόζι», που πλέον έχει να κάνει με τη «μαγκιά και την επίδειξη», κατεβαίνουν συχνά στα μεγάλα αστικά κέντρα της Κρήτης.
«Έτσι πολλοί μεγάλοι επιχειρηματίες δέχονται την προστασία τους και τη σφραγίζουν και με κουμπαριές. Η διαπλοκή απλώνεται σιγά σιγά και στην οικονομία της Κρήτης. Και μετά έρχεται και η κόκα. Οι Ολλανδοί έμποροι δεν μπορούν να πληρώσουν ολόκληρη την παραγωγή χασισοφυτειών σε χρήματα. Μέρος των οφειλών λοιπόν, δίνονται με αντιστάθμισμα την κοκαΐνη (στην Ολλανδία είναι ιδιαίτερα φθηνή επειδή είναι από τις κύριες πύλες εισόδου στην Ευρώπη). Τα πρώτα θύματά της είναι οι ίδιοι οι πιστολέρο και οι παραβατικοί της Κρήτης. Το νησί αποκτά πλέον «κουλτούρα σκληρών ναρκωτικών» και ακόμη περισσότερα χρήματα.
Ασφαλώς δεν ισχύουν όλα για όλους αλλά μία προσεκτική ανάγνωση στα στατιστικά των εκλογικών αναμετρήσεων και στα σκάνδαλα με τις επιδοτήσεις (ως διαχρονική αμαρτία από το 1991 μέχρι σήμερα) δείχνει πώς απέδωσαν οι «κουμπαριές» και η πολιτική ανοχή στη βία και το έγκλημα. Η Κρήτη παραμένει ως τις μέρες μας αρματωμένη. Αλλά οι ευθύνες είναι πολλαπλές. Και όπως λένε και οι στίχοι του Νερούδα:
«Του προδότη που προχώρησε ως ετούτο το έγκλημα ζήτω την τιμωρία
εκείνου που ’δωκε το σύνθημα του θάνατου, ζητώ την τιμωρία
και εκείνων που προστατέψανε αυτό το έγκλημα, ζητώ την τιμωρία
δε θέλω να μου δίνουνε το χέρι, το μουλιασμένο από το δικό μας αίμα
δεν τους θέλω για πρεσβευτές, ούτε ήσυχους μέσα στα σπίτια τους
θέλω να τους δω να δικάζονται, σε τούτο δω το μέρος, σε τούτη την πλατεία».
Επιμέλεια: Λίλα Παπασταύρου
