Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Το Βατικανό παλεύει να κρατήσει την πολιτική μακριά από τη θρησκεία και τη θρησκεία έξω από την πολιτική.
Πώς συνδέθηκε ο Ιησούς με τη δεξιά;
Ήταν γιος προσφύγων που υπερασπιζόταν τους φτωχούς και παρότρυνε τους οπαδούς του να μην ρίξουν ποτέ την πρώτη πέτρα. Όταν όμως πρόκειται για την κάλπη, ο Ιησούς έχει γίνει πολιτική ιδιοκτησία των σκληροπυρηνικών συντηρητικών και των λαϊκιστών κατά της μετανάστευσης που είναι λιγότερο διατεθειμένοι να γυρίσουν το άλλο μάγουλο, από το να επαναπατρίσουν τους αιτούντες άσυλο στις χώρες τους – παρά τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν.
Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Viktor Orbán, φανατικός ριζοσπάστης κατά της μετανάστευσης, είναι αυτοαποκαλούμενος υπέρμαχος της χριστιανικής Ευρώπης και της (αν)ελεύθερης δημοκρατίας. Στις ΗΠΑ, ο πρώην πρόεδρος Donald Trump οργάνωσε μια αμφιλεγόμενη φωτογράφιση μπροστά από την ιστορική επισκοπική εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, κρατώντας μια Βίβλο.
Στην Ιταλία, ο Matteo Salvini, ο λαϊκιστής ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος Λέγκα, χρησιμοποιεί τακτικά τις συγκεντρώσεις του για να κάνει δημόσιες επιδείξεις καθολικών συμβόλων, όπως το φιλί στο κομπολόι. Η Giorgia Meloni, η οποία ηγείται του μεταφασιστικού κόμματος Brothers of Italy, έγινε viral με μια ομιλία στην οποία φωνάζει, «Είμαι η Giorgia. Είμαι γυναίκα. Είμαι μητέρα. Είμαι χριστιανή».
Η τάση αυτή δεν πέρασε απαρατήρητη από το Βατικανό, το οποίο αντιδρά αθόρυβα. Ενώ η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν έχει υποχωρήσει από βασικές συντηρητικές «μάχες» – όπως οι αμβλώσεις και οι παραδοσιακές οικογενειακές δομές – σε άλλα ζητήματα, ο Πάπας Φραγκίσκος τηρεί μια έντονα φιλελεύθερη στάση (τουλάχιστον σε σύγκριση με τα πρότυπα των προκατόχων του). «Ποιος είμαι εγώ να κρίνω», είπε κάποτε, αναφερόμενος στην ομοφυλοφιλία. Όσον αφορά τη μετανάστευση, δεν χάνει την ευκαιρία να ζητήσει μια πιο γενναιόδωρη προσέγγιση – δεν ντρέπεται, για παράδειγμα, να επικρίνει τη μεταναστευτική πολιτική του Trump ως «σκληρή».
Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ελλάδα νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Φραγκίσκος παρομοίασε τις – πρόσφατα αποσυρθείσες – κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη χρήση όρων όπως «Χριστούγεννα» και «Χριστιανός», με τις ενέργειες ιστορικών δικτατοριών. Όμως, το κύριο γεγονός του ταξιδιού του ήταν μια ομιλία σε αιτούντες άσυλο και αξιωματούχους, στην οποία κάλεσε την Ευρώπη να λάβει μια πιο ήπια στάση απέναντι στη μετανάστευση και να φροντίσει να μη μετατραπεί η Μεσόγειος σε «μια έρημη θάλασσα του θανάτου».
Ο Πάπας φαίνεται επίσης να έχει πάρει το μέρος του προέδρου των ΗΠΑ Joe Biden σε μια λυσσώδη συζήτηση μεταξύ των Καθολικών των ΗΠΑ σχετικά με το εάν οι πολιτικοί που υποστηρίζουν το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση, θα πρέπει να στερούνται το δικαίωμα μυστηρίου. Κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης τον Οκτώβριο, ο Φραγκίσκος αποκάλεσε τον πρόεδρο «καλό καθολικό» και είπε ότι πρέπει να συνεχίσει να κοινωνεί.
Το θέμα, λέει ο Manuel Enrique Barrios Prieto, γενικός γραμματέας της Επιτροπής των Επισκοπικών Διασκέψεων της ΕΕ (COMECE), είναι ότι οι 2.000 ετών διδασκαλίες του Ιησού δεν μπορούν να περιοριστούν σε πολιτικές κατηγοριοποιήσεις που αναπτύχθηκαν κατά τη Γαλλική Επανάσταση στα τέλη του 18ου αιώνα. «Το πραγματικό ζήτημα είναι να χρησιμοποιήσουμε κατηγοριοποιήσεις ή επιγραφές που είναι περισσότερο της εποχής μας και των πολιτικών μας συζητήσεων παρά της εποχής του Ιησού», προσθέτει . «Οι επιγραφές μας, δεν πρέπει να εφαρμόζονται στον Ιησού», συνέχισε.
Ο υπουργός Εξωτερικών του Βατικανού Pietro Parolin προειδοποίησε με παρόμοιο τρόπο κατά της πολιτικοποίησης του Θεού, όταν τον Σεπτέμβριο συνάντησε τους ηγέτες του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ), το οποίο περιλαμβάνει τους Χριστιανοδημοκράτες της ηπείρου. «Στον Χριστιανισμό, δεν επιλέγεις αυτό που σου αρέσει περισσότερο ή αυτό που είναι πιο βολικό», είπε. «Στον Χριστιανισμό, πρέπει να αποδεχτείς τα πάντα – δεν είναι σαν να πηγαίνεις στο σούπερ μάρκετ», συμπλήρωσε.
«Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι»
Η συζήτηση για τη θέση του Ιησού στο βασίλειο της επίγειας πολιτικής συνεχίζεται από τους βιβλικούς χρόνους. Ερωτηθείς από τον Ρωμαίο κυβερνήτη Πόντιο Πιλάτο αν ήταν βασιλιάς των Εβραίων, ο Ιησούς απάντησε. «Το βασίλειό μου δεν είναι σε αυτόν τον κόσμο».
«Το μήνυμα του Ιησού είναι ένα θρησκευτικό μήνυμα, δεν είναι ένα πολιτικό μήνυμα», συνεχίζει ο Barrios Prieto. «Αν και προφανώς, το μήνυμα του Ιησού – η διδασκαλία του Ιησού – έχει πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις».
Από τον Μεσαίωνα έως την εποχή των πιο πρόσφατων στοχαστών όπως ο Hegel και ο Nitzsche, η συζήτηση για τον Ιησού «έχει δημιουργήσει μια πολιτιστική βιομηχανία που του επέτρεψε να γίνει υπερασπιστης όλων των ειδών πολιτικών θεωριών και θέσεων», σύμφωνα με τον Marco Filoni, ο οποίος είναι πολιτικός φιλόσοφος στο Πανεπιστήμιο Link της Ρώμης. Συμφωνεί ότι δεν είναι σωστό να χρησιμοποιούνται σύγχρονες πολιτικές κατηγοριοποιήσεις όταν μιλάμε για τον Ιησού – «με τον ίδιο τρόπο δεν θα τις εφαρμόζαμε σε άλλα ιστορικά πρόσωπα – όπως ο Τζένγκις Χαν», προσθέτει.
Ήταν στη σύγχρονη εποχή που ο Χριστιανισμός συνδέθηκε κυρίως με τη μία πλευρά του πολιτικού φάσματος, καθώς τα Χριστιανοδημοκρατικά κόμματα σε χώρες όπως η Γερμανία ή η Ιταλία επιχείρησαν να εκπροσωπήσουν τις θρησκευτικές αξίες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι σοσιαλιστές και οι κομμουνιστές ασπάζονταν μια κοσμική, συχνά αντικληρική κοσμοθεωρία.
Οι πιο πρόσφατες πολιτικές ανατροπές στην Ευρώπη, έχουν δημιουργήσει μια νέα ομάδα πολιτικών κομμάτων που χρησιμοποιούν το λάβαρο του Χριστιανισμού ως μέρος της πολιτικής ταυτότητας τους.
«Η οικονομική κρίση του 2007-2008 και η μεταναστευτική κρίση του 2015-2016 δημιούργησαν σε μεγάλους τομείς της κοινής γνώμης ένα εκτεταμένο αίσθημα παραίτησης και προκάλεσαν μια διάθεση φόβου και καχυποψίας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, τον φιλελευθερισμό και τους ξένους – με λίγα λόγια, ενάντια στην ίδια την ιδέα μιάς ανοιχτής κοινωνίας», λέει ο Iacopo Scaramuzzi, συγγραφέας ενός βιβλίου για το πώς οι λαϊκιστές έχουν χρησιμοποιήσει τον Χριστιανισμό. «Όλοι αυτοί οι πολιτικοί άρχισαν ξαφνικά να χρησιμοποιούν τον Χριστιανισμό και τα χριστιανικά σύμβολα με πολύ καθοριστικό τρόπο, προκειμένου να καθησυχάσουν την εκλογική τους βάση», προσθέτει.
Ο άνθρωπος δημιουργεί τον Θεό
Η πολιτική αυτών των νέων κινημάτων συχνά δεν έχει να κάνει με την πίστη. Οι λαϊκιστές πολιτικοί σπάνια είναι πιστοί. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν έχουν καν παραδοσιακή οικογένεια: Ο Trump και ο Salvini έχουν πάρει διαζύγια. Η Meloni είναι ανύπαντρη μητέρα. Στην Ευρώπη, τουλάχιστον, οι εκλογικές τους περιφέρειες γίνονται πιο κοσμικές.
Ο εναγκαλισμός της θρησκείας συχνά αφορά λιγότερο την πίστη και περισσότερο τη νοσταλγία. «Αναγνωρίζουν τον Χριστιανισμό ως κοινή γλώσσα, μια αύρα παράδοσης, μια άνετη ανάμνηση ενός χρυσού παρελθόντος, όταν δεν υπήρχε Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε γάμοι ομοφυλόφιλων, ούτε μουσουλμάνοι στην πόλη», λέει ο Scaramuzzi. Ο Ιησούς, μετατρέπεται σε «δείκτη ταυτότητας», συμπληρώνει
Το αν πιστεύει κανείς ότι ο Ιησούς βρισκόταν πιο κοντά στα δεξιά ή στα αριστερά εξαρτάται γενικά από το πού βρίσκεται στο πολιτικό φάσμα. Μια πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ διαπίστωσε ότι, όταν πρόκειται για πολιτική, ο άνθρωπος δημιουργεί τον Θεό κατ’ εικόνα του και όχι το αντίστροφο. Οι ερευνητές ζήτησαν από τους ερωτηθέντες να φανταστούν τι θα σκεφτόταν ο Ιησούς για τα σύγχρονα ζητήματα. Οι Χριστιανοί Ρεπουμπλικάνοι φαντάζονταν έναν Ιησού που έτεινε να είναι κατά της αναδιανομής του πλούτου, των παράνομων μεταναστών, των αμβλώσεων και των γάμων ομοφυλόφιλων, ενώ οι Χριστιανοδημοκράτες ισχυρίστηκαν ότι θα είχε πολύ πιο φιλελεύθερες απόψεις, δίνοντας προτεραιότητα στη φιλανθρωπία προς τους μετανάστες παρά, ας πούμε, στην αντίθεση στην άμβλωση.
Η τριάδα της ΕΕ
Δεδομένης της εξέχουσας θέσης των λαϊκιστικών κομμάτων της Ευρώπης, ήταν ίσως αναπόφευκτο το ότι η σύγκρουση μεταξύ θρησκείας και πολιτικής θα έφτανε τελικά στις Βρυξέλλες. Στα τέλη του περασμένου μήνα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέσυρε ένα εσωτερικό έγγραφο που αποσκοπούσε στην προώθηση της ενσωμάτωσης. Μια πρόταση: «Να αποφεύγουμε να υποθέτουμε ότι όλοι είναι χριστιανοί και να χρησιμοποιούμε φράσεις όπως Εορτές αντί για Χριστούγεννα», τράβηξε τη προσοχή των δεξιών πολιτικών και προκάλεσε μια κατακραυγή – αναγκάζοντας την Επιτροπή σε μια βιαστική υπαναχώρηση.
Η συζήτηση για τη θέση της θρησκείας στο ευρωπαϊκό εγχείρημα έχει μακρά ιστορία, αν και παραδοσιακά υπέβοσκε αθόρυβα κάτω από την επιφάνεια. Η ΕΕ περιλαμβάνει κατοίκους πολλών θρησκειών και (έναν όχι μικρό) αριθμό άθεων, και μεταξύ των διπλωματών της ΕΕ υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για τον ρόλο της θρησκείας στο μπλοκ. Κάποιος είπε κάποτε ότι η βασική διάκριση μεταξύ των μεγάλων πολιτικών κινημάτων της Ευρώπης είναι ότι: «Οι σοσιαλιστές θέλουν η κυβέρνηση να είναι θεός και οι Χριστιανοδημοκράτες, ο Θεός να είναι κυβέρνηση».
Πολλά έχουν λεχθεί για το γεγονός ότι οι τρεις πρωτοπόροι της ολοκλήρωσης της ΕΕ – ο Γερμανός Konrad Adenauer, ο Γάλλος Robert Schuman και ο Ιταλός Alcide De Gasperi – γεννήθηκαν όλοι σε περιοχές κοντά σε εθνικά σύνορα. Εξίσου αξιοσημείωτο είναι ότι και οι τρεις ήταν πιστοί Καθολικοί (το περασμένο καλοκαίρι μάλιστα, ο Πάπας Φραγκίσκος έβαλε τον Schuman στον δρόμο προς την αγιότητα).
«Για τον Adenauer, τον Schuman και τον De Gasperi δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έπρεπε πρώτα και κύρια να είναι μια κοινότητα αξιών», λεει η Marijana Petir, Κροάτις κεντροδεξιά βουλευτής που αποφοίτησε από τη Σχολή Καθολικής Θεολογίας στο Ζάγκρεμπ. Όμως, ενώ ορισμένοι αριστεροί είδαν την ενσωμάτωση στην ΕΕ ως μια συνομωσία καθολικών («Η Εκκλησία έχει κάνει μια τριπλή συμμαχία: Schuman, Adenauer, De Gasperi, τρεις χειροτονίες κάτω απο μια μίτρα», είπε ο Σοσιαλιστής Γάλλος πρόεδρος των μέσων του 20ού αιώνα Vincent Auriol), η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε ως επί το πλείστον ένας κοσμικός θεσμός.
Πράγματι, όταν οι διαπραγματευτές της ΕΕ συνέταξαν ένα προτεινόμενο σύνταγμα το 2002-2003 και έκαναν μια προσπάθεια να προτάξουν φράση αναφερόμενη στον Χριστιανισμό, αντιμετώπισαν την απόρριψη από τους σοσιαλιστές, με τη Γαλλία και το Βέλγιο να διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Αυτές τις μέρες, τουλάχιστον για το Βατικανό, το μεγαλύτερο μέλημα δεν είναι να εισχωρήσει η θρησκεία στην κοσμική πολιτική, αλλά να κρατήσει τις πολιτικές μάχες για την ταυτότητα έξω από θέματα πίστης.
«Έχουμε μια άνοδο του λαϊκισμού στην Ευρώπη, αυτό είναι αλήθεια», δήλωσε ο Barrios Prieto των Επισκόπων των Βρυξελλών. «Είναι αλήθεια, ίσως ότι ορισμένοι Καθολικοί δεν αισθάνονται ότι εκπροσωπούνται καλά από τα παραδοσιακά κόμματα. Όμως, αυτό που είναι επίσης πολύ σημαντικό είναι το ζήτημα της ταυτότητας. Πρέπει να αποφύγουμε να δούμε τη χριστιανική ταυτότητα σε αντιπαράθεση με άλλες».
Πηγή: POLITICO
