Σύνταξη-επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Ήδη ξέραμε ότι το παγκόσμιο σύστημα διαχείρισης προσφύγων είναι αποδιοργανωμένο. Όμως, η Βρετανία, με τη βοήθεια της Ρουάντα, φαίνεται να θέλει να το διαλύσει. Η υπουργός Εσωτερικών της Βρετανίας Priti Patel ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ένα σχέδιο μεταφοράς μεταναστών και αιτούντων άσυλο από τη Βρετανία στη Ρουάντα – για έλεγχο και επανεγκατάσταση. Αυτή είναι η φερόμενη ως απάντηση της κυβέρνησης Johnson στους χιλιάδες που έφτασαν πρόσφατα στη Μάγχη από την ηπειρωτική Ευρώπη. Για ανταπόδοση, η Ρουάντα θα πάρει περίπου 157 εκατομμύρια δολάρια για τη στέγαση, επαγγελματική κατάρτιση και άλλες υπηρεσίες. Η Patel το ονόμασε «νέα κοινή εταιρική σχέση μετανάστευσης και οικονομικής ανάπτυξης». Δυστυχώς, αυτός είναι ένας πολύ κομψός τρόπος για να πει κανείς: Θα πληρώσουμε μια φτωχότερη χώρα για να πάρει τις ανθρώπινες υπάρξεις που δεν θέλουμε.
Φυσικά, η εμπορία ευάλωτων ανθρώπων προς και από την Αφρική και τα πρώην εδάφη της στο εξωτερικό αποτελούν κάτι σαν ιστορικό χόμπι για τη Βρετανία. Επίσης, δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο όσο αφορά τις πλούσιες χώρες (οι οποίες τελικά υποδέχονται μόνο το 15% των 26 και πλέον εκατομμυρίων προσφύγων στον κόσμο), οι οποίες αναθέτουν τις ανθρωπιστικές τους ευθύνες σε φτωχότερες χώρες (που υποδέχονται περίπου το 85% των προσφύγων στον κόσμο).
Αυτό ονομάζεται «εμπορία». Ποια λέξη περιγράφει καλύτερα τη μεταφορά ευάλωτων ατόμων παρά τη θέλησή τους, από τη μια ήπειρο στην άλλη, προς όφελος όχι των ίδιων των ανθρώπων αλλά των δυο μερών της συναλλαγής; Στην ομιλία της, ανακοινώνοντας τη συμφωνία η Patel τάχθηκε κατά των «κακών λαθρεμπόρων» και υποστήριξε ότι αυτό το «καινοτόμο» και «ρηξικέλευθο» σχέδιο θα σώσει ζωές. Όμως, ο τρόπος με τον οποίο η Βρετανία – επιδιώκοντας να υπερασπιστεί το ανυπεράσπιστο – εργάζεται τόσο σκληρά για να διατυπώσει το σχέδιο ως καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, υποδηλώνει ότι ξέρει πολύ καλά τι κάνει.
Καθώς τα πλούσια κράτη ολοένα και περισσότερο αψηφούν τις διεθνείς συμφωνίες για τη μεταχείριση των ανθρώπων που αναζητούν καταφύγιο, δίνεται η δυνατότητα σε φτωχότερες χώρες με κακές επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα και οικονομίες που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, να χρησιμοποιήσουν τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο για να εξασφαλίσουν αναπτυξιακή βοήθεια και άλλα προνόμια.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Ρουάντα. Στους δυτικούς κύκλους, η χώρα έχει δημιουργήσει μια εικόνα (αφρικανικής) προόδου και νεωτερικότητας. Παρουσιάζεται ως ένας τόπος με καθαρούς δρόμους, μεγάλο αριθμό γυναικών σε σημαντικά πόστα στη κυβέρνηση και φιλόξενο επιχειρηματικό κλίμα. Έχει επίσης προσπαθήσει να αυτοπροσδιοριστεί ως μια χώρα πρόθυμη να βοηθήσει την Αφρική να χαράξει μια πιο αυτάρκη πορεία. Πριν από αρκετά χρόνια, έγινε πρωτοσέλιδο παγκοσμίως επειδή αρνήθηκε να δεχθεί εισαγωγές μεταχειρισμένων ενδυμάτων από τη Δύση. Το 2018, η πρωτεύουσα Κιγκάλι φιλοξένησε την τελετή υπογραφής της ιστορικής συμφωνίας ελευθέρου εμπορίου για την ηπειρωτική Αφρική.
Όμως, η οικονομία της χώρας επλήγη σκληρά από την πανδημία. Και υπό τον δικτατορικό πρόεδρο Paul Kagame, η Ρουάντα έχει μια καλά τεκμηριωμένη ιστορία παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων δολοφονιών με πολιτικά κίνητρα, φυλάκισης πολιτικών αντιπάλων, καταναγκαστικών εξαφανίσεων, βασανιστηρίων και απάνθρωπων συνθηκών στα κέντρα κράτησης. Εξόριστοι αντίπαλοι του καθεστώτος του Kagame έχουν δολοφονηθεί κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Η ίδια η Ρουάντα είναι πηγή προσφύγων και εξορίστων.
Τώρα, στις διμερείς συμφωνίες μετακίνησης μεταναστών, η Ρουάντα φαίνεται να χαράζει μια νέα εμπορική θέση για τον εαυτό της. Το 2014, η εφημερίδα Haaretz ανέφερε ότι το Ισραήλ έστειλε χιλιάδες Αφρικανούς αιτούντες άσυλο, στη Ρουάντα και την Ουγκάντα σε βάση ενος μυστικού σχεδίου. Η κυβέρνηση της Δανίας βρίσκεται σε διάλογο με τη Ρουάντα για μια ρύθμιση όπως αυτή που ολοκλήρωσε η Βρετανία.
Καθώς εκτυλίσσεται η τραγωδία στην Ουκρανία, η Ρουάντα θα μπορούσε να ήταν ηγέτιδα στο κάλεσμα για ανοχή και συμπόνια προς τους πρόσφυγες, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι ο Απρίλιος είναι η επέτειος της έναρξης της δικής της γενοκτονίας. Αντίθετα, μιλάμε για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Ρουάντα και με ποιο τρόπο βοηθά η χώρα τους ευρωπαίους πολιτικούς να παίξουν με ξενοφοβικές παρορμήσεις των πληθυσμών τους.
Σε αντάλλαγμα για αυτό, η Βρετανία αναλαμβάνει το ξέπλυμα της εικόνας της Ρουάντα. Η Patel ανέβασε στο Twitter κομψά βίντεο και δημιούργησε εικόνες που επαινούσαν τη Ρουάντα ως ανθρωπιστικό καταφύγιο με «ισχυρό ιστορικό παροχής ασφάλειας σε όσους δραπετεύουν από τον κίνδυνο», αναφέροντας ειδικότερα ότι η Ρουάντα φιλοξενεί σχεδόν 130.000 πρόσφυγες και δέχεται μετανάστες από τη Λιβύη.
Όμως, οι πολιτικές προσωπικότητες της Ρουάντα και άλλοι που εγκατέλειψαν τη χώρα για την ασφάλειά τους, προβάλλουν μια πολύ διαφορετική εικόνα. Πολλοί από αυτούς τους 130.000 πρόσφυγες είναι από γειτονικές αφρικανικές χώρες, όχι 4.500 μίλια μακριά. Η εκκένωση των προσφύγων από τη Λιβύη έγινε σε συνεργασία με την Αφρικανική Ένωση και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες από χώρες σε κατάσταση σύγκρουσης, όχι κατόπιν εντολής μιας ευρωπαϊκής χώρας που επιθυμεί να κρατήσει απελπισμένους ανθρώπους έξω από τα σύνορα της, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους.
Εάν αυτή η συμφωνία πραγματοποιηθεί, πόσο πιθανό είναι αυτοί οι αιτούντες άσυλο να γίνουν διαπραγματευτικά χαρτιά και ασπίδες έναντι της διεθνούς κριτικής; Αυτό συνέβη στην περίπτωση της Τουρκίας, η οποία απείλησε επανειλημμένα να απελευθερώσει Σύρους πρόσφυγες στην Ελλάδα και την Ευρώπη – εάν δεν τα καταφέρει στις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τι θα εμποδίσει άλλες χώρες να δοκιμάσουν το ίδιο πράγμα;
Τα κράτη που εμπορεύονται μετανάστες για πολιτικό κέρδος και αναπτυξιακή βοήθεια είναι ελάχιστα καλύτερα από τους λαθρέμπορους που διακινούν ανθρώπους για οικονομικό όφελος. Δεν υπάρχει ίχνος συμπόνοιας στην κίνηση της Βρετανίας να αφαιρέσει από τους ανθρώπους το διεθνές τους δικαίωμα να ζητήσουν άσυλο. Και φυσικά δεν υπάρχει τίποτα ευγενές στη συμπεριφορά χωρών όπως η Ρουάντα, που προσφέρουν ουσιαστικά τον εαυτό τους ως ποινικές αποικίες για ανθρώπους που άλλες χώρες θεωρούν παράνομους.
Πηγή: The Washington Post
