FOREIGN AFFAIRS – 13 Ιουνίου 2025
Το βράδυ της 12ης Ιουνίου, το Ισραήλ εξαπέλυσε μια σειρά από μεγάλα πλήγματα εναντίον του Ιράν. Οι στόχοι περιλάμβαναν ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, πυραυλικές εγκαταστάσεις και πολλούς ανώτερους στρατιωτικούς και πολιτικούς αξιωματούχους. Σε τηλεοπτική ομιλία του, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ανακοίνωσε την επιτυχία. Οι Ιρανοί αξιωματούχοι ορκίστηκαν εκδίκηση. Και οι ηγέτες σε όλη την περιοχή προετοιμάστηκαν για αναταραχές.
Για να κατανοήσει καλύτερα τι μπορεί να σημαίνουν οι επιθέσεις του Ισραήλ, ο Daniel Block, ανώτερος συντάκτης του Foreign Affairs, μίλησε με τον Daniel B. Shapiro, ο οποίος διετέλεσε Αναπληρωτής Βοηθός Υπουργός Άμυνας για τη Μέση Ανατολή μέχρι τον Ιανουάριο 2025 — υπεύθυνος, μεταξύ άλλων, για την εξέταση σεναρίων στα οποία οι εντάσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν κλιμακώνονταν σε ολοκληρωτικό πόλεμο και για την προετοιμασία των επιλογών των ΗΠΑ για απάντηση. Πλέον, Διακεκριμένος Μέλος του Ατλαντικού Συμβουλίου, ο Shapiro έχει επίσης διατελέσει Πρέσβης των ΗΠΑ στο Ισραήλ και Ανώτερος Διευθυντής για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Η συνομιλία τους έχει υποστεί επεξεργασία για λόγους έκτασης και σαφήνειας.
- Πόσο σημαντικές είναι οι σημερινές επιθέσεις; Πόσο πιο σοβαρές είναι από τις ισραηλινές επιθέσεις στο Ιράν τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 2024;
Η πλήρης έκταση των επιθέσεων του Ισραήλ στο Ιράν δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Ωστόσο, είναι τάξεις μεγέθους σε σχέση μ’ αυτά που πέτυχε το Ισραήλ στις επιθέσεις του τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 2024. Είναι ήδη σαφές ότι το Ισραήλ ήταν σε θέση να χτυπήσει βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, όπως η εγκατάσταση εμπλουτισμού στη Νατάνζ, τοποθεσίες που σχετίζονται με πιθανή έρευνα για την οπλοποίηση, τοποθεσίες εκτόξευσης βαλλιστικών πυραύλων και πολυάριθμους ανώτερους ηγέτες του καθεστώτος και προσωπικότητες που εμπλέκονται στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Αυτό είναι πολύ πιο εκτεταμένο από ό,τι σχεδόν όλοι προέβλεπαν.
Καθώς οι λεπτομέρειες αποκαλύπτονται, ο βαθμός διείσδυσης του Ισραήλ στο σύστημα του Ιράν θα φέρει σε περαιτέρω αμηχανία το καθεστώς. Το Ιράν θα έχει έντονο κίνητρο να αντιδράσει, αλλά η ικανότητά του να αντιδράσει ουσιαστικά στο εγγύς μέλλον θα παρεμποδιστεί από το χάος στην ηγεσία που προκάλεσαν οι επιθέσεις. Αυτό που εξακολουθεί να είναι ασαφές είναι η έκταση των ζημιών σε ανεπίσημες τοποθεσίες ή τα θύματα μεταξύ των αμάχων. Αλλά το Ιράν πιθανότατα θα προσπαθήσει να αντισταθμίσει τυχόν απώλειες που υπέστη στον πολιτικό τομέα, εκτός από την επίθεση σε ισραηλινούς στρατιωτικούς, μυστικούς και ηγετικούς στόχους.
- Μέχρι στιγμής, η κυβέρνηση Τραμπ έχει κρατήσει σθεναρές αποστάσεις από αυτές τις επιθέσεις. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
Ο Τραμπ είχε ζητήσει επιπλέον χρόνο από τον Νετανιάχου για συνομιλίες σχετικά με τα πυρηνικά, και ο Νετανιάχου δεν του τον έδωσε. Αποστασιοποιούμενος από την απόφαση του Νετανιάχου, ο Τραμπ επιδιώκει να αποτρέψει το Ιράν από το να στρέψει οποιαδήποτε απάντηση εναντίον των ΗΠΑ. Ο Τραμπ μπορεί επίσης να ελπίζει ότι θα καταφέρει να διατηρήσει ζωντανές τις πυρηνικές διαπραγματεύσεις. Αλλά το όνειρό του για μια διπλωματική λύση που θα τερματίζει τον πυρηνικό εμπλουτισμό του Ιράν φαίνεται νεκρό. Το Ιράν είναι πλέον πολύ πιο πιθανό να προσπαθήσει να επισπεύσει μια πυρηνική απόδραση, αφήνοντας τον Τραμπ με το δίλημμα του αν θα χρειαστεί να δράσει στρατιωτικά για να την αποτρέψει.
- Τι γνώμη έχετε για τη δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος υπόσχεται να προστατεύσει τους Αμερικανούς, αλλά παραλείπει αξιοσημείωτα να αναφέρει το Ισραήλ;
Η δήλωση του Ρούμπιο είχε σκοπό να σηματοδοτήσει στο Ιράν ότι οι ΗΠΑ δεν εμπλέκονταν και ότι το Ισραήλ ενήργησε μονομερώς. Η παράλειψη της αναφοράς στο Ισραήλ αποτελεί περαιτέρω ένδειξη ότι η Ουάσινγκτον δεν θέλει να θεωρηθεί ότι έχει υποστηρίξει την ισραηλινή ενέργεια. Αλλά είναι αδιανόητο ότι οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν είχαν προηγούμενη γνώση.Η δήλωση του Ρούμπιο δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ δεν θα βοηθήσουν στην άμυνα του Ισραήλ. Θα το βοηθήσουν.
- Γιατί το Ισραήλ αποφάσισε να επιτεθεί τώρα, παρά τις προφανείς επιθυμίες του Τραμπ;
Ο Νετανιάχου έχει υποσχεθεί εδώ και καιρό στους Ισραηλινούς ότι δεν θα αφήσει το Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Αυτό έχει παίξει κεντρικό ρόλο στην πολιτική του καριέρα. Και νομίζω ότι διαισθάνθηκε ότι το Ισραήλ μπορεί να μην είχε ποτέ καλύτερη ευκαιρία να χτυπήσει τις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις. Το Ισραήλ αποδεκάτισε τον λιβανέζικο πληρεξούσιο του Ιράν, τη Χεζμπολάχ, τον Σεπτέμβριο του 2024. Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο 2024, κατέστρεψε τις συστοιχίες αεράμυνας S-300 του Ιράν που παρείχε η Ρωσία (τις πιο εξελιγμένες που διέθετε η Τεχεράνη). Αυτές οι δύο επιτυχίες, σε συνδυασμό με την πτώση του βασικού περιφερειακού συμμάχου του Ιράν, του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, έχουν αφήσει το Ιράν με πολύ μικρότερη ικανότητα να υπερασπιστεί τις πυρηνικές του εγκαταστάσεις ή να προβεί σε αντίποινα.
- Πώς θα μπορούσαμε να περιμένουμε ότι θα εξελιχθεί η ιρανική απάντηση; Και πώς θα εξελιχθεί η άμυνα του Ισραήλ;
Το Ιράν μπορεί να προσπαθήσει να εκτοξεύσει αρκετές εκατοντάδες βαλλιστικούς πυραύλους εναντίον του Ισραήλ. Αυτό συμβαδίζει με τον τρόπο που αντέδρασε σε προηγούμενες ισραηλινές ενέργειες. Όταν το Ισραήλ σκότωσε έναν βασικό Ιρανό ηγέτη στη Δαμασκό τον Απρίλιο του 2024, το Ιράν εκτόξευσε πάνω από 300 πυραύλους εναντίον του Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένων πάνω από 100 βαλλιστικών πυραύλων μεσαίου βεληνεκούς,. Τον Οκτώβριο, αφού το Ισραήλ αποδεκάτισε τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, το Ιράν εκτόξευσε διπλάσιο αριθμό βαλλιστικών πυραύλων. Τον Απρίλιο, το Ισραήλ κατάφερε να αποφύγει σοβαρές ζημιές χάρη τόσο στη δική του αεράμυνα όσο και σε αυτήν ενός συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Αλλά η επίθεση του Οκτωβρίου εκδηλώθηκε με μόνο μερικές δεκάδες χτυπήματα που προκάλεσαν σχετικά μικρές ζημιές. Παρόλο που νωρίτερα τον Ιούνιο, το Ιράν δεσμεύτηκε συγκεκριμένα να χτυπήσει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ισραήλ σε απάντηση σε αυτό το είδος επίθεσης.
Συγκεντρώνοντας τις άμυνές του σε ορισμένες ευαίσθητες τοποθεσίες και στον άμαχο πληθυσμό, το Ισραήλ, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, πιθανότατα θα προσπαθήσει να αποτρέψει τον κορεσμό της αεράμυνάς του και να ελαχιστοποιήσει τις ζημιές, όπως έκανε κατά τις δύο προηγούμενες επιθέσεις του Ιράν. Οι ΗΠΑ έχουν τοποθετήσειδύο συστοιχίες THAAD (Άμυνα Θεάτρου Υψηλού Υψομέτρου) στο Ισραήλ για να βοηθήσουν. Αυτό το σύστημα συμπληρώνει την πυραυλική άμυνα Arrow του Ισραήλ, καθώς και με κοντινά πλοία των ΗΠΑ που έχουν δυνατότητα πυραυλικής άμυνας.
Το Ισραήλ σχεδόν σίγουρα θα αντιμετωπίσει επιπλέον επιθέσεις από τους Χούθι της Υεμένης. Η Χεζμπολάχ, ακόμη και στην αποδυναμωμένη κατάστασή της, μπορεί επίσης να κληθεί να αντιδράσει. Αλλά οι Χούθι είναι απίθανο να είναι σε θέση να προκαλέσουν ένα μεγάλο μπαράζ επιθέσεων. Και οι μειωμένες δυνατότητες της Χεζμπολάχ θα περιορίσουν την επίδρασή της, όπως και η πίεση που της ασκείται από τη νέα λιβανέζικη κυβέρνηση.
- Θα απαντήσει το Ισραήλ στα αντίποινα του Ιράν με περισσότερες επιθέσεις;
Ο Νετανιάχου δήλωσε ότι οι ισραηλινές επιθέσεις θα συνεχιστούν μέχρι το Ισραήλ να πειστεί ότι η απειλή ενός πυρηνικού Ιράν έχει εξαφανιστεί. Επομένως, μπορεί να το εξετάζουμε περισσότερο σαν μια εκστρατεία, παρά σαν μια μεμονωμένη επίθεση. Το αν το Ισραήλ θα νιώσει την ανάγκη να απαντήσει στις προσπάθειες αντιποίνων του Ιράν θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το επίπεδο των ζημιών και των απωλειών που θα υποστεί. Έτσι, μια επιτυχημένη άμυνα κατά των ιρανικών πυραύλων θα μπορούσε να έχει αποκλιμακωτικό αποτέλεσμα, ενώ σημαντικές απώλειες σχεδόν σίγουρα θα οδηγήσουν το Ισραήλ να επιδιώξει να χτυπήσει ξανά το Ιράν.
Τον Οκτώβριο 2024, το Ισραήλ προσπάθησε να συντονίσει την αντίδρασή του σε μια ιρανική επίθεση με την Ουάσινγκτον, κάτι που έδωσε στον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν την ευκαιρία να διαμορφώσει και να περιορίσει την ισραηλινή αντίδραση. Αλλά, αυτή τη φορά, το Ισραήλ έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον για έναν τέτοιο συντονισμό, και ο Τραμπ μπορεί να καταλήξει ότι αυτό δεν αξίζει τον κόπο. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι το Ιράν θα δυσκολευτεί περισσότερο να προχωρήσει στην κλιμάκωση.Η σύγκρουση είναι επίσης απίθανο να τελειώσει ακόμη και αν ο ιρανικός στρατός υποχωρήσει γρήγορα. Το Ισραήλ θα πρέπει να αναμένει μια συνεχιζόμενη σειρά ασύμμετρων επιθέσεων, όπως κυβερνοεπιθέσεις και τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον των πρεσβειών, των ταξιδιωτών και των επιχειρήσεων του.
- Ποια είναι η πιθανότητα το Ιράν να επιτεθεί σε αμερικανικές δυνάμεις;
Πολλά εξαρτώνται από τα μηνύματα από τις ΗΠΑ. Ο Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι η Ουάσινγκτον δεν συμμετείχε στις ισραηλινές επιθέσεις και έχει προειδοποιήσει το Ιράν να μην στοχεύει τις αμερικανικές δυνάμεις. Εάν οι Ιρανοί ηγέτες κατανοήσουν ότι εμπλέκοντας τις ΗΠΑ ή άλλους στην περιοχή, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο μιας άμεσης αμερικανικής επίθεσης που θα επιδεινώσει τη ζημιά που έχει ήδη προκαλέσει το Ισραήλ, είναι πιο πιθανό να περιορίσουν την αντίδρασή τους σε επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Το Ιράν μπορεί κάλλιστα να υποβαθμίσει τη συνεργασία του με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας και να προσπαθήσει να ανοικοδομήσει και να ενισχύσει περαιτέρω την εναπομένουσα πυρηνική του υποδομή. Αλλά το Ιράν μπορεί να επιλέξει να μην επιτεθεί σε άλλους παράγοντες εκτός από το Ισραήλ, προκειμένου να τους κρατήσει έξω από τον πόλεμο.
- Ας υποθέσουμε ότι το Ιράν επιτίθεται στις ΗΠΑ, προκαλώντας αντίποινα απ’ αυτές, ή ότι η Ουάσινγκτον αποφασίζει να εμπλακεί άμεσα για να αποτρέψει μια ιρανική πυρηνική έκρηξη. Πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί μια αμερικανική επίθεση στο Ιράν;
Μερικά από τα μέσα που θα διευκόλυναν μια αμερικανική επίθεση είναι ήδη διαθέσιμα. Η ομάδα κρούσης του αεροπλανοφόρου USS Carl Vinson συνεχίζει να αναπτύσσεται στην περιοχή. Πριν από μια επίθεση, μια δεύτερη ομάδα κρούσης αεροπλανοφόρου μπορεί να πλεύσει προς την περιοχή. Επιπλέον αεροσκάφη, όπως μοίρες μαχητικών, δεξαμενόπλοια και ελικόπτερα έρευνας και διάσωσης, πιθανότατα θα αναπτυχθούν επίσης σε βάσεις στην περιοχή. Οι ΗΠΑ έχουν επίσης μοναδικές δυνατότητες που θα μπορούσαν να τις χρησιμοποιήσουν εάν σκόπευαν να στοχεύσουν στην εγκατάσταση εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν που είναι βαθιά θαμμένη στο Φόρντοου.
- Πώς θα χειριζόταν το Ιράν την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ;
Το Ιράν δεν θα αποδέχονταν αμερικανικά πλήγματα χωρίς αντίδραση. Το Ιράν διαθέτει ένα οπλοστάσιο χιλιάδων βαλλιστικών πυραύλων μικρής εμβέλειας και drones που θα μπορούσε να τους εκτοξεύσει σε αμερικανικές βάσεις στο Μπαχρέιν, το Κουβέιτ, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Χρησιμοποίησε τέτοιους πυραύλους για να επιτεθεί σε αμερικανικές δυνάμεις μετά τη δολοφονία από τις ΗΠΑ του Κασέμ Σουλεϊμανί, του διοικητή της Δύναμης Κουντς του Ιράν, το 2020.
Το Ιράν πιθανότατα θα κάνει τώρα μια απεγνωσμένη προσπάθεια για πυρηνική επανάκτηση.Σιίτικες πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Συρία, οπλισμένες με ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, θα μπορούσαν να βάλουν εναντίον αμερικανικών βάσεων, όπως έκαναν για αρκετούς μήνες μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023. Θα μπορούσαν επίσης να στοχεύσουν την αμερικανική πρεσβεία στη Βαγδάτη. Τα στρατεύματα και το προσωπικό σε αυτές τις τοποθεσίες μπορεί να χρειαστεί να περάσουν σημαντικά χρονικά διαστήματα σε καταφύγια. Τα μέσα αεράμυνας σε συγκεκριμένες τοποθεσίες θα μπορούσαν να είναι αριθμητικά λιγότερα από τα εισερχόμενα βλήματα. Θα υπήρχε κίνδυνος Αμερικανών θυμάτων.
ΟιΗΠΑ θα έπρεπε να πιέσουν την ιρακινή κυβέρνηση να αποτρέψει τις σιίτικες πολιτοφυλακές από το να συμμετάσχουν στη σύγκρουση, κάτι που έχουν κάνει με επιτυχία από τα μέσα του 2024. Οι αμερικανικές δυνάμεις θα έπρεπε να είναι έτοιμες να χτυπήσουν τις πολιτοφυλακές που θα τους επιτίθενται, όπως έκαναν αρκετές φορές πέρυσι. Επίσης, οι ΗΠΑ και οι περιφερειακές κυβερνήσεις θα έπρεπε να πιέσουν τους Χούθι να μην επαναλάβουν τις επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα. Θα έπρεπε να είναι προετοιμασμένες να επαναλάβουν τις επιθέσεις κατά των Χούθι, εάν τις επαναλάβουν οι Χούθι. Η Ουάσινγκτον θα έπρεπε επίσης να προετοιμαστεί για ασύμμετρες επιθέσεις τόσο στην περιοχή όσο και στις ίδιες τις ΗΠΑ.
- Θα μπορούσαν το Ιράν ή οι εταίροι του να αποφασίσουν να επιτεθούν σε αραβικά κράτη, όπως έχουν κάνει στο παρελθόν;
Τα κράτη του Κόλπου πιθανότατα θα καταδικάσουν την ισραηλινή επίθεση προκειμένου να αποτρέψουν το Ιράν από το να χτυπήσει το έδαφος και τα περιουσιακά τους στοιχεία. Αλλά εάν οι ΗΠΑ εμπλακούν, το Ιράν θα μπορούσε κάλλιστα να εκτοξεύσει βαλλιστικούς πυραύλους κοντινής εμβέλειας σε πολιτικές τοποθεσίες ή ενεργειακές υποδομές στα κράτη του Κόλπου, προκειμένου να επιβάλει ένα τίμημα για αυτό που θα θεωρούσε συνενοχή σε μια αμερικανική επίθεση εναντίον του.
Επίσης, το Ιράν θα μπορούσε να εξετάσει μια προσπάθεια να κλείσει το Στενό του Ορμούζ για τα δεξαμενόπλοια του πετρελαίου και του φυσικού αερίου χρησιμοποιώντας ναυτικό αποκλεισμό, θαλάσσιες νάρκες, νάρκες πεταλίδων που αναπτύσσονται από ταχύπλοα σκάφη ή κάποιον συνδυασμό αυτών. Η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ διαθέτουν σημαντικά μέσα αεράμυνας, αλλά όλες αυτές οι χώρες θα εξακολουθούσαν να είναι ευάλωτες σε επιθέσεις.
- Τι σημαίνει αυτός ο πόλεμος για το μέλλον του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν;
Οι περισσότερες εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι το Ισραήλ, από μόνο του, θα μπορούσε να καθυστερήσει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμαγια αρκετούς μήνες. Δημόσιες αναφορές έχουν εκτιμήσει ότι οι αμερικανικές επιθέσεις, εν τω μεταξύ, θα μπορούσαν να καθυστερήσουν το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα έως και ένα χρόνο. Ωστόσο, αυτά τα χρονοδιαγράμματα προϋποθέτουν ότι το Ιράν θα ξεκινήσει αμέσως την ανοικοδόμηση και δεν λαμβάνουν υπόψη πρόσθετες καθυστερήσεις που θα μπορούσαν να προκύψουν βάσει οικονομικών ή πολιτικών παραγόντων. Αυτές οι εκτιμήσεις επίσης δεν λαμβάνουν υπόψη τον αντίκτυπο της αποτροπής ή πιθανών περιορισμών στις επιθέσεις.
Αλλά είναι πιθανό ότι το Ιράν θα κάνει τώρα μια απεγνωσμένη προσπάθεια για πυρηνική απόπειρα. Ο Τραμπ, με τη σειρά του, θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια απόφαση σχετικά με το αν θα επέμβει στρατιωτικά για να αποτρέψει τη δημιουργία ενός ιρανικού πυρηνικού όπλου. Αυτή η απόφαση θα διχάσει τους συμβούλους και την πολιτική βάσητου, δεδομένης της εδώ και καιρό δηλωμένης αποφασιστικότητάς του να κρατήσει τις ΗΠΑ έξω από τους πολέμους της Μέσης Ανατολής.
