Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Μια ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου Στάνφορντ δημοσίευσε μια εργασία στο διαδίκτυο στα μέσα Σεπτεμβρίου, περιγράφοντας ένα κατόρθωμα που θα μπορούσε να είχε παρθεί από σελίδες της επιστημονικής φαντασίας: Χρησιμοποίησαν τεχνητή νοημοσύνη για να σχεδιάσουν νέους ιούς ικανούς να σκοτώνουν βακτήρια.
Σε έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει να εισχωρεί σε ένα μοναδικό ανθρώπινο έδαφος συνθέτοντας σονέτα, γράφοντας τραγούδια ή σφυρηλατώντας φιλίες, αυτό φαινόταν να διασχίζει έναν νέο Ρουβίκωνα. Ανάλογα με το σύστημα πεποιθήσεών σας, η τεχνητή νοημοσύνη έκανε αυτό που η εξέλιξη ή ο Θεός ή οι επιστήμονες που εργάζονται με εργαλεία μηχανικής γονιδιώματος στοχεύουν να κάνουν.
«Οι μηχανές ξανασκέφτονται τι είναι να είσαι άνθρωπος, τι είναι να είσαι ζωντανός», είπε ο Μάικλ Χεχτ, ένας καθηγητής χημείας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον επικεντρώθηκε στο σχεδιασμό νέων πρωτεϊνών και τεχνητών γονιδιωμάτων. «Το βρίσκω πολύ ανησυχητικό και συγκλονιστικό. Επινοούν, βρίσκουν νέες μορφές ζωής. Darwin 2.0».
Η εργασία δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί από ομοτίμους, αλλά τροφοδοτεί ανησυχία, κριτικές και προβληματισμό για το τι σημαίνει όλο αυτό. Οι αντιδράσεις ποικίλουν. Είναι οι μηχανές έτοιμες να δημιουργήσουν νέες μορφές ζωής, συμπεριλαμβανομένου μίας που θα μπορούσε να μας σκοτώσει όλους; Ή μήπως αυτό είναι ένα ισχυρό νέο εργαλείο — με δυνατότητες που βασίζονται σε αυτό που κάνουν οι άνθρωποι εδώ και χρόνια με πιο παραδοσιακές τεχνικές;
Το ίδιο το πείραμα δεν ήταν επικίνδυνο και ο σχεδιασμός της «ζωής» είναι πολύ πιο βαρύς από τον απλό φάγο – έναν ιό που μολύνει βακτήρια – που δημιούργησαν. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν το «Evo», ένα μοντέλο παραγωγής τεχνητής νοημοσύνης που εκπαιδεύεται στο γονιδίωμα των ζωντανών όντων. Παρόμοιο με τον τρόπο με τον οποίο εκπαιδεύονται άλλα μοντέλα μεγάλων γλωσσών ΤΝ σε ένα τεράστιο σώμα κειμένου, η πιο προηγμένη έκδοση του Evo «καταβόχθρισε» περίπου 9 τρισεκατομμύρια γράμματα DNA από έναν άτλαντα που εκτείνεται σε όλους τους τομείς της ζωής.
Αλλά τα πειράματα στο έγγραφο προχώρησαν παραπέρα, δημιουργώντας ένα ολόκληρο γονιδίωμα: τον κώδικα για έναν απλό τύπο ιού, που ονομάζεται «φάγος». Οι περισσότεροι επιστήμονες δεν θεωρούν ότι οι ιοί είναι «ζωντανοί», επειδή εκτός του ξενιστή, αδυνατούν να αναπαραχθούν. Η ομάδα του Στάνφορντ εστίασε σε έναν φάγο που ονομάζεται phi-X174, ο οποίος εγχέει το γονιδίωμά του στο E. coli, όπου συνεπιλέγει τον κυτταρικό μηχανισμό για να πολλαπλασιαστεί και στη συνέχεια σκοτώνει το κύτταρο, διαχέοντας περισσότερους φάγους.
Από τα περίπου 300 γονιδιώματα φάγων που οι επιστήμονες συνέθεσαν και δοκίμασαν σε πιάτα γεμάτα E. coli, τα 16 ήταν λειτουργικά.
Όταν η τεχνητή νοημοσύνη και η βιολογία διασταυρώνονται
Ο Μπράιαν Χάι, χημικός μηχανικός στο Στάνφορντ και το μη κερδοσκοπικό Arc Institute, παρουσίασε αυτό το «Evo» στα τέλη του περασμένου έτους. Ο στόχος ήταν να προχωρήσουν πέρα από τις μεμονωμένες πρωτεΐνες.
«Έχουμε δείξει προηγουμένως ότι τα μοντέλα μπορούν να σχεδιάσουν ένα μόνο γονίδιο κάθε φορά ή δύο γονίδια που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους», είπε ο Χάι. «Αλλά μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για το σχεδιασμό ολόκληρων μονοπατιών, και σε αυτή την περίπτωση, ολόκληρου του γονιδιώματος του πολύ απλού βακτηριοφάγου».
Η ομάδα επέλεξε τον φάγο που μολύνει τα βακτήρια που ονομάζεται phi-X174 για ιατρικούς, πρακτικούς και ιστορικούς λόγους. Στην επείγουσα αναζήτηση για την ανάπτυξη θεραπειών που μπορούν να θεραπεύσουν λοιμώξεις ανθεκτικές στα φάρμακα, οι επιστήμονες εργάζονται ήδη για να επανεκκινήσουν τους φάγους για να σκοτώσουν τα βακτήρια. Το phi-X174 ήταν ο πρώτος οργανισμός με βάση το DNA του οποίου προσδιορίστηκε η αλληλουχία πριν από σχεδόν μισό αιώνα.
Τι μπορεί να πάει στραβά;
Η τεχνητή νοημοσύνη δίνει στους επιστήμονες τη δυνατότητα να σχεδιάζουν αλληλουχίες DNA που δεν υπάρχουν στη φύση με σχετική ευκολία. Με αυτή την πιθανότητα έρχεται και ο κίνδυνος. Πιστεύεται ότι στο μέλλον, οποιοσδήποτε στον κόσμο θα έχει τελικά τη δυνατότητα να σχεδιάσει οποιοδήποτε αριθμό τοξινών ή επικίνδυνων παθογόνων.
Τα τρωτά σημεία τεχνητής νοημοσύνης συχνά ανακαλύπτονται και διαχειρίζονται αφού οι άνθρωποι χρησιμοποιήσουν ήδη την τεχνολογία. Μερικοί επιστήμονες προσπαθούν τώρα να βάλουν προστατευτικά κιγκλιδώματα στην τεχνολογία, για να μειώσουν τις πιθανότητες να χρησιμοποιηθεί για κακό.
Η Tίνα Μπουσάρ, αναπληρώτρια κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής του Στάνφορντ, συν-προήδρευσε σε μια διάσκεψη για την υπεύθυνη τεχνητή νοημοσύνη το 2024 και έδωσε μια ομιλία με τίτλο «Τι θα μπορούσε να πάει στραβά;» Ο Χάι, ο οποίος εργαζόταν ακόμα στο Evo, ρώτησε αν θα συνεργαζόταν για να σκεφτεί θέματα ασφάλειας και ηθικής — για παράδειγμα, αποκλείοντας από το σετ εκπαίδευσης παθογόνα που μολύνουν πολυκύτταρους οργανισμούς.
«Η προσέγγιση είναι: Ας το αφαιρέσουμε από τα δεδομένα εκπαίδευσης, ώστε να μην έχουν την επιλογή να μάθουν αυτά τα πράγματα», είπε η Μπουσάρ.
Ο Τζούλιαν Σαβουλέσκου, καθηγητής ιατρικής δεοντολογίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, είπε ότι ενώ αυτό το έργο φάγων θα μπορούσε να έχει ιατρικές εφαρμογές, η τεχνολογία ωθεί την ανθρωπότητα σε «αχαρτογράφητη βιολογική επικράτεια, και υπάρχει η πιθανότητα να δημιουργηθούν νέοι οργανισμοί που θα μπορούσαν να εξαφανίσουν μορφές ζωής, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπινων όντων».
