Μόνο η Ομόνοια… Διχάζει τους Σέρβους!
Πριν από δύο μόλις δεκαετίες η Ελλάδα έμοιαζε μ’ ένα «Δυτικό νησί», άκομψα προσκολλημένο στις νότιες παρυφές μιας «κόκκινης» βαλκανικής ενδοχώρας. Σήμερα, παρ’ ότι τα φαντάσματα του Ψυχρού Πολέμου έχουν εξατμιστεί προ πολλού, η χώρα μας εξακολουθεί να δίνει την εντύπωση «νησιού», εφόσον συνεχίζει να αντιλαμβάνεται τα Βαλκάνια φοβικά και με όρους περασμένων εποχών. Η αλήθεια βέβαια είναι πως τα Βαλκάνια, ειδικά το δυτικό τους τμήμα, αποτελούν για την Ελλάδα μια ζώνη αστάθειας, γεμάτη προκλήσεις –αλλά και ευκαιρίες. Οι περισσότεροι Έλληνες τα αντιλαμβάνονται ως μια ζώνη εν δυνάμει απειλών για την καλώς εννοούμενη σταθερότητα και «εθνική ασφάλεια». Από πού όμως πηγάζουν κυρίως αυτές οι απειλές;
Σερβία: Κλειδί για τη σταθερότητα των Βαλκανίων
Παρά την αντίθετη πεποίθηση το πραγματικό πρόβλημα για την Ελλάδα δεν προέρχεται από τα γειτονικά Σκόπια κι από όλη αυτή την ατελεύτητη διαμάχη για το όνομα Μακεδονία, με όλες τις πραγματικές ή φαντασιακές του προεκτάσεις. Η πραγματική απειλή ούτε προέρχεται από λίγο βορειότερα, από την Πρίστινα, που τόσο αλαζονικά απολαμβάνει την παραχωρημένη από την Ουάσιγκτον ανεξαρτησία της –η πραγματική απειλή για τη σταθερότητα ολόκληρων των Βαλκανίων προέρχεται από πιο βόρεια, από το Βελιγράδι (όχι εκείνο της Eurovision, αλλά της πολιτικής αστάθειας). Η Σερβία παραμένει χώρα-κλειδί για τη σταθερότητα των Βαλκανίων. Η κατεύθυνση στην οποία θα κλίνει –Δυτικά ή Ανατολικά, Ευρώπη ή Ρωσία– η Σερβία, θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και τη γεωπολιτική σταθερότητα των Βαλκανίων στις δεκαετίες που έρχονται.
Η Σερβία είναι μια βαλκανική χώρα η οποία βρίσκεται σ’ ένα από τα μεγαλύτερα γεωπολιτικά «τεκτονικά ρήγματα», που διαρρηγνύουν την ευρωπαϊκή ήπειρο. Βρίσκεται ακριβώς πάνω στο επικίνδυνο «σημείο επαφής» Δύσης και Ανατολής, Καθολικισμού και Ορθοδοξίας, και –παλιότερα– Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνεχής κίνηση αυτών των τεράστιων «γεωπολιτικών τεκτονικών πλακών» έδινε πολύ συχνά πολέμους και η Σερβία βρισκόταν, σχεδόν πάντα, στο επίκεντρο τους. Ή ήταν η αφορμή τους, όπως π.χ. για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το μετέωρο βήμα της Σερβίας
Σήμερα η Σερβία βρίσκεται για άλλη μια φορά σε μια κρίσιμη καμπή, καθοριστική για το μέλλον της. Η σημερινή Σερβία, αυτό το θλιβερό απομεινάρι τριών πολέμων, ενός εμπάργκο καθώς και της ληστρικής λαίλαπας του καθεστώτος Μιλόσεβιτς, είναι μια «χώρα σε μετάβαση», με τους πολίτες της δυσαρεστημένους και βρισκόμενους σε σύγχυση. Το 2005 το Μαυροβούνιο, ο τελευταίος συνέταιρος από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας που παρέμενε πιστός στο Βελιγράδι, επέλεξε να διαφοροποιήσει τη μοίρα του από τη Σερβία και να κηρύξει την ανεξαρτησία του. Το Φεβρουάριο του 2008 η σερβική επαρχία του Κοσόβου, η οποία από το 1999 αποτελεί προτεκτοράτο του ΝΑΤΟ και κατοικείται κατά 90% από Αλβανούς, ακολούθησε τον ίδιο δρόμο κηρύσσοντας μονομερώς την ανεξαρτησία του. Αυτή η βεβιασμένη ανεξαρτητοποίηση πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση αστάθειας στο εσωτερικό της Σερβίας, διχάζοντας τους Σέρβους και οδηγώντας σε πρόωρες εκλογές τη χώρα.
Οι εκλογές που διεξήχθησαν στις 11 Μαΐου του 2008, παρά το πυροδοτούμενο από την απώλεια του Κοσόβου –του περίφημου μεσαιωνικού «λίκνου» του σέρβικου πολιτισμού– κλίμα εθνικιστικής υστερίας που κατέκλυσε τη Σερβία, άφησε μια γλυκόπικρη γεύση στο λεγόμενο «εθνικιστικό μπλοκ», και στους κύριους εκπροσώπους του: το Ριζοσπαστικό Κόμμα (SRS) του Τόμισλάβ Νίκολιτς –που ήταν και το «φαβορί» των εκλογών– και το Δημοκρατικό Κόμμα Σερβίας (DSS-NS) του πρώην πρωθυπουργού Βόισλαβ Κοστούνιτσα. Αντίθετα ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για τις φιλοευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, που ηγείται ο μεταρρυθμιστής πρόεδρος της Σερβίας Μπόρις Τάντιτς. Ο συνασπισμός ZES (Για μια Ευρωπαϊκή Σερβία) με επικεφαλή του το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα (DS) απέσπασε το 39,1% των ψήφων του σέρβικού λαού και 102 έδρες αφήνοντας δέκα μονάδες πίσω το «φαβορί» υπερεθνικιστικό Ριζοσπαστικό Κόμμα (SRS), που με 29,2% απέσπασε 78 έδρες. Μεγάλος ηττημένος των εκλογών ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Βόισλαβ Κοστούνιτσα –παρ’ ότι έπαιξε δυνατά το «εθνικιστικό χαρτί» στο ζήτημα του Κοσόβου– το κεντροδεξιό κόμμα του οποίου απέσπασε το 13,5% των ψήφων και 30 έδρες. Τέλος το φιλελεύθερο κόμμα (LDP) του Τσ. Γιοβανοβιτς, φυσικού σύμμαχου του προέδρου Τάντιτς, έλαβε πάνω από 5% και 13 έδρες. Εφόσον για να σχηματιστεί κυβέρνηση στη Σερβία απαιτούνται τουλάχιστον 126 βουλευτές, ρυθμιστής αναδείχθηκε το Σοσιαλιστικό Κόμμα (SPS), που ίδρυσε ο Σλομπόνταν Μιλόσεβιτς, και το οποίο, μαζί με τους συμμάχους του, απέσπασε 20 πολύτιμες έδρες –αυτές που διεκδικούν με ζήλο τόσο το εθνικιστικό όσο και το φιλοευρωπαϊκό μπλοκ της Σερβίας.
Οι Σοσιαλιστές σε ρόλο ρυθμιστή
Την επομένη των εκλογών το «εθνικιστικό μπλοκ» άρχισε να φλερτάρει ασύστολα το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ίβιτσα Ντάτσιτς και κατάφερε να καταλήξει μαζί του σε μια «Συμφωνία Πέντε Αρχών» σχετικά με τις εθνικές προτεραιότητες της Σερβίας. Δεν κατάφεραν όμως ακόμη να σχηματίσουν κυβέρνηση, αν και μπόρεσαν να αλώσουν από κοινού το Δήμου του Βελιγραδίου, προπύργιο εδώ και δέκα χρόνια του φιλοευρωπαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος. Ο πρόεδρος Μπόρις Τάντιτς, που κι αυτός προσέγγισε το Σοσιαλιστικό Κόμμα, προσπάθησε να διατηρήσει την ψυχραιμία του δηλώνοντας πως «πρέπει να σεβόμαστε την επιθυμία του λαού. Οι Ριζοσπαστικοί και το DSS του Κοστούνιτσα προσπάθησαν βιαστικά να κατασκευάσουν μια ‘’μαθηματική’’ πλειοψηφία και μ’ αυτό τον τρόπο να κρύψουν την εκλογική τους αποτυχία. Αλλά δεν γίνονται έτσι αυτά. Οι μετεκλογικές συζητήσεις απαιτούν χρόνο».
Ο Μπ. Τάντσιτς δεν αισθάνεται βολικά να συζητά με το κόμμα που ίδρυσε ο Μιλόσεβιτς και ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την καταστροφή της Σερβίας, αλλά είναι αναγκασμένος να το κάνει γιατί διαφορετικά υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο να σχηματίσει κυβέρνηση το εθνικιστικό μπλοκ. Έτσι παρουσιάζεται πρόθυμος να βάλει «νερό στο κρασί» του: «Τώρα έχουμε την ευκαιρία να κλείσουμε κάθε διαφωνία μεταξύ μας και να γυρίσουμε μια νέα σελίδα της κοινής προσπάθειας για την εκπλήρωση των εθνικών μας στόχων, που θα είναι ευνοϊκοί και συμφέροντες για όλους. Ας μη λέγεται αυτό ‘’συμφιλίωση’’. Ας το πούμε ‘’στρατηγική συμμαχία’’. Ας υπερασπίσουμε την ακεραιότητα της χώρας και το μέλλον της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Τα σενάρια για το σχηματισμό νέας κυβέρνησης
Για την ώρα η Σερβία παραμένει χωρίς νέα κυβέρνηση και δεν είναι ξεκάθαρο ακόμη σε πιο από τα δύο αντίπαλα μπλοκ θα κλίνει τελικά η πλάστιγγα. Ο αντιπρόεδρος της σέρβικης κυβέρνησης Μπόζιντας Τζέλιτς, προτάσσει τα οικονομικά προβλήματα που δημιουργεί η πολιτική αστάθεια δηλώνοντας ότι «για να προσελκύσουμε τις επενδύσεις χρειαζόμαστε μια φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση. Πρέπει να επικυρωθεί η ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας για να ενθαρρύνουμε τις επενδύσεις και την ανάπτυξη». Σε αντίθετο μήκος κύματος κινείται ο Πρέντραγκ Μπούμπαλο, που πρόσκειται στον Β. Κοστούνιτσα, οποίος δηλώνει πως «καλύτερα να έχουμε μια ‘’φιλοσερβική’’ κυβέρνηση με φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό», φωτογραφίζοντας ασφαλώς το «εθνικιστικό μπλοκ».
Το σίγουρο είναι πως αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση μέχρι της 11 Ιουλίου, δύο μήνες από την ημερομηνία των εκλογών, τότε η χώρα θα πρέπει να πάει σε νέες εκλογές. Ποιον συμφέρει όμως κάτι τέτοιο; Δημοσκοπήσεις, που διεξήχθησαν στα τέλη Μαΐου, έδειξαν ότι το φιλοευρωπαϊκό μπλοκ και ειδικά Δημοκρατικό Κόμμα θα ήταν ο μεγάλος κερδισμένος και θα αύξαινε τη δύναμη του στο 45% ή σε 113 έδρες και θα μπορούσε έτσι να σχηματίσει κυβέρνηση με το κεντρώο φιλελεύθερο κόμμα που θα διατηρούσε τις δυνάμεις του (13 έδρες). Χαμένοι θα ήταν οι Ριζοσπάστες (75 έδρες), το κόμμα του Κοστούνιτσα (29 έδρες), αλλά και το Σοσιαλιστικό Κόμμα (16 έδρες). Υπάρχει τέλος και το ενδεχόμενο η συμμαχία της οποίας ηγείται το Σοσιαλιστικό Κόμμα να διασπαστεί και το κόμμα Ενιαία Σερβία (JS) του Ντράγκαν Μ. Πάλμα, που διαθέτει 4 έδρες κι έχει φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό να πάει με τον Μπ. Τάντιτς και το φιλοευρωπαϊκό μπλοκ και να σχηματιστεί έτσι κυβέρνηση χωρίς την προσφυγή σε νέες εκλογές. Όπως και να ‘χει οι επόμενες ημέρες θα είναι καθοριστικές για το μέλλον της Σερβίας και των δυτικών Βαλκανίων γενικότερα.
Για την ώρα η Σερβία συνεχίζει να είναι μια διχασμένη χώρα στα πρόθυρα ενός νέου κύκλου αστάθειας. Μπορεί να επιλέξει να στραφεί οριστικά προς την Ευρώπη και να διαχειριστεί μέσα από μια φιλοευρωπαϊκή τροχιά το φλέγον ζήτημα της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Μπορεί όμως και να επιλέξει μια εθνικιστική, αντιευρωπαϊκή και φιλορωσική στροφή, η οποία θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια σε μια νέα απομόνωση και περιθωριοποίηση. Όπως τα μέρη που συνηθίζουν να προσελκύουν καταιγίδες έτσι και η Σερβία συγκέντρωσε κατά τη δεκαετία του 1990 όλη την εχθρότητα της Δύσης. Δεν χρειάζεται να ξαναπέσει στην ίδια παγίδα.
Γιώργος Στάμκος, συγγραφέας- εκδότης-διευθυντής του περιοδικού ΖΕΝΙΘ.
