Σε ένα από τα πρώτα μου μαθήματα στην Ψυχολογία είχα ακούσει μια φράση που τότε μου φάνηκε απλή, μα όσο περνούσε ο καιρός άρχισε να παίρνει βάθος. Μιλούσαμε για τον άνθρωπο που έρχεται στη θεραπεία ως τον «ταυτοποιημένο θεραπευόμενο» (identified client). Ο θεραπευόμενος, έλεγαν, δεν είναι ποτέ μόνος του. Μαζί του φέρνει ολόκληρο το σύστημα που τον περιβάλλει – την οικογένεια, τις σχέσεις, τις σιωπές, τις εντάσεις, τις προσδοκίες. Επομένως στην αίθουσα δεν βρίσκεται μόνο εκείνος· βρίσκεται και ο αόρατος ιστός που τον διαμορφώνει. Επιπλέον, μας έλεγαν ότι εκείνος που αποφασίζει να πάει στη θεραπεία είναι συνήθως ο πιο «δυνατός» μέσα σε αυτό το σύστημα. Εκείνος που αντέχει να σηκώσει τα βάρη και τις σκιές όσων δεν τολμούν να ζητήσουν βοήθεια.
Δεν συμφωνώ απόλυτα με αυτή την άποψη. Γιατί είναι απλουστευτικό να βλέπουμε τον θεραπευόμενο μόνο ως τον φορέα των προβλημάτων των άλλων. Ίσως και ο ίδιος να συμβάλλει, με τον τρόπο του, στις δυσκολίες της οικογένειας. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με ακρίβεια τη δυναμική του κάθε συστήματος. Όμως, σε ένα σημείο συμφωνώ απόλυτα: το άτομο που επιλέγει να περάσει το κατώφλι του γραφείου ενός θεραπευτή έχει ήδη κάνει ένα βήμα κολοσσιαίο.
Γιατί, αλήθεια, ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα για τον άνθρωπο; Να ζητήσει βοήθεια. Με έναν παράδοξο τρόπο, μας είναι ευκολότερο να αντέχουμε, να σιωπούμε, να παλεύουμε μόνοι μας, παρά να παραδεχτούμε ότι δεν μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα χωρίς στήριξη. Και όμως, εκείνος που παίρνει τη γενναία απόφαση να καθίσει απέναντι από έναν θεραπευτή και να πει «χρειάζομαι βοήθεια», έχει ήδη αποδείξει τη δύναμή του.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι υπόλοιποι στην οικογένεια είναι λιγότερο άξιοι ή λιγότερο δυνατοί. Σημαίνει, όμως, ότι αυτός που πήρε την πρωτοβουλία, έβαλε σε κίνηση τον τροχό της αλλαγής. Κι αυτό έχει αλυσιδωτές συνέπειες. Γιατί όταν αλλάζεις εσύ, δεν γίνεται να μείνει το σύστημα αμετάβλητο. Αν αρχίσεις να μιλάς αλλιώς στη μητέρα σου, κι εκείνη θα απαντήσει αλλιώς. Αν αλλάξει ο τρόπος που σχετίζεσαι με τα αδέρφια ή τον σύντροφό σου, αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούν κι εκείνοι να κινηθούν.
Κι εκεί βρίσκεται η ομορφιά της ψυχοθεραπείας. Ο άνθρωπος που μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία δεν λέει μόνο «θέλω να γίνω καλύτερα για μένα», αλλά και «θέλω κάτι καλύτερο για το σύστημα γύρω μου». Αν σε μια οικογένεια που έχει δυσλειτουργίες ένα μέλος αρχίσει να θεραπεύεται, τότε, αργά ή γρήγορα, η υγεία που φέρνει μεταγγίζεται και στους υπόλοιπους. Ο θεραπευόμενος γίνεται, χωρίς να το ξέρει, φορέας υγείας και ισορροπίας για όλους γύρω του. Είναι σαν να ρίχνεις μια μικρή πέτρα σε μια λίμνη· οι ομόκεντροι κύκλοι απλώνονται πολύ πιο μακριά απ’ όσο φαντάζεσαι.
Γι’ αυτό και πιστεύω ότι όποιος πηγαίνει σε θεραπεία αξίζει βαθιά αναγνώριση. Δεν είναι ο «ασθενής» ούτε το «αδύναμο μέλος». Είναι ο άνθρωπος που είχε το θάρρος να κάνει το πρώτο βήμα, να ζητήσει στήριξη, να ανοίξει δρόμο. Κι αυτή είναι μια τεράστια συνεισφορά στο ίδιο του το οικογενειακό σύστημα – και κατ’ επέκταση στην κοινωνία.
Δυστυχώς, ζούμε σε κοινωνίες που συχνά φοβούνται να μιλήσουν για την ψυχική υγεία. Σε πολλά σπίτια, η θεραπεία είναι ακόμη ταμπού. Κι όμως, θα έπρεπε να είναι δείκτης δύναμης και προόδου. Αν αρχίσουμε να μιλάμε ανοιχτά, αν δούμε τον θεραπευόμενο ως πρότυπο, τότε θα τολμήσουν κι άλλοι. Και σιγά-σιγά θα ανοίξει ένας νέος δρόμος για περισσότερους ανθρώπους.
Γιατί, στο τέλος, η θεραπεία δεν είναι μόνο ατομική υπόθεση. Είναι μια πράξη που σπέρνει αλλαγή και φροντίδα γύρω της. Και κάθε φορά που κάποιος κάνει αυτό το βήμα, το σύστημα στο οποίο ανήκει κερδίζει. Κι όταν αλλάζουν οι οικογένειες, αλλάζει και η κοινωνία.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι πανάκεια, ούτε εύκολη διαδρομή. Μα είναι μια ανεκτίμητη ευκαιρία. Για όποιον τολμήσει να ζητήσει βοήθεια, ανοίγει ο δρόμος όχι μόνο για την ατομική του πορεία αυτογνωσίας, αλλά και για έναν κόσμο λίγο πιο υγιή. Και αυτό, πραγματικά, είναι μια αλλαγή που αξίζει.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
MSc Psychology (c.) (Brunel University of London)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF)
