Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης, δικηγόρος Αθηνών – συνταγματολόγος – νομικός σύμβουλος Ιδρύματος Μπότσαρη – νομικός σύμβουλος Βορειοηπειρωτών Ελλάδος
Ο δημοτικός φωτισμός είναι βασική ευθύνη κάθε δημοτικής αρχής και των προέδρων τοπικών κοινοτήτων, καθώς εντάσσεται στις ανταποδοτικές υπηρεσίες που προσφέρει στους δημότες και για τις οποίες εισπράττει τα δημοτικά τέλη μέσω του λογαριασμού ηλεκτρικού ρεύματος της ΔΕΗ. Κατά συνέπεια, είναι υποχρέωση του δήμου και των προέδρων τοπικών κοινοτήτων να παρέχουν εντός των Δημοτικών Διαμερισμάτων την κατάλληλη ποιότητα φωτισμού.
Τα δημοτικά τέλη (φόρος ανταποδοτικότητας), τα οποία πληρώνουμε μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στο δημοτικό τέλος καθαριότητας – φωτισμού και στον φόρο ηλεκτροδοτούμενων χώρων. Ο δήμος ευθύνεται όχι μόνο για την συντήρηση – αντικατάσταση λαμπτήρων, αλλά και για το κλάδεμα δέντρων που τυχόν εμποδίζουν τον δημοτικό φωτισμό. Έτσι, η δημοτική αρχή και ο πρόεδρος τοπικής κοινότητας (ως εκχωρούμενη αρμοδιότητα) οφείλουν χρηματική αποζημίωση στον πολίτη, λόγω ελλείψεως φωτισμού. Εάν η έλλειψη φωτισμού σε συγκεκριμένο σημείο παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα (ενώ υπήρξε προειδοποίηση πολίτη ή πολιτών), τότε ίσως στοιχειοθετηθεί και το αδίκημα της παράβασης καθήκοντος.
Με βάση το άρθρο 13α του ΠΚ, παράβαση καθήκοντος συντρέχει όταν κάποιος κατέχει τη θέση του υπαλλήλου ή του έχουν ανατεθεί προσωρινά καθήκοντα λόγω εκλογής ή διορισμού (δήμαρχος, αντιδήμαρχος, πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου, διοικητής κρατικού οργανισμού, πρόεδρος τοπικής κοινότητας κ.λπ.). Η έλλειψη φωτισμού συνδέεται και με μια σειρά άλλων παραμέτρων ζωτικής σημασίας, όπως είναι η ορατότητα στην οδήγηση, η ασφαλής κυκλοφορία των πεζών και η εγκληματικότητα. Είναι κοινώς παραδεκτό πως ο θεσμός της αστικής ευθύνης του Δημοσίου συντείνει στην επανόρθωση των βλαβών του ιδιώτη και συμβάλλει συνάμα στην προάσπιση της αρχής της νομιμότητας, της ισότητας και του δημοσίου συμφέροντος.
Στο πλαίσιο αυτό, τα άρθρα 105-6 ΕισΝΑΚ παρέχουν νομική κάλυψη για τις περιπτώσεις παράνομων πράξεων/παραλείψεων/υλικών ενεργειών του κράτους και των ΝΠΔΔ, άρα και των δήμων/περιφερειών.
Εφόσον κατά νόμο στην αρμοδιότητα των δήμων εμπίπτει η συντήρηση των δρόμων και και πεζοδρομίων, τότε τυχόν παράλειψη να λάβει χώρα αυτή δύναται να στοιχειοθετήσει, κατά τους όρους του ΕισΝΑΚ, αστική ευθύνη του ΝΠΔΔ. Η αποζημίωση ξεκινά από 5.000 ευρώ μέχρι υπέρογκα χρηματικά ποσά και είναι απροσδιόριστη. Στην κατεύθυνση αυτή κινήθηκε και η απόφαση του ΤρΔΕφΘεσσ204/2021, που συσχέτισε την παραπάνω προβληματική με την ευθύνη του δήμου για τη συντήρηση των πεζοδρομίων και των δέντρων που φύονταν εκεί.
ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ που στοιχειοθετούν αστική και ποινική ευθύνη δήμου: Πεζός που τραυματίζεται σε συγκεκριμένο σημείο λόγω ελλείψεως δημοτικού φωτισμού. Όταν ο ανεπαρκής φωτισμός και η έλλειψη προστατευτικού κιγκλιδώματος, σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη οποιουδήποτε άλλου προειδοποιητικού μέτρου, κατέστησε τον πολίτη ευάλωτο και εκτεθειμένο στην επικινδυνότητα του σημείου, με αποτέλεσμα να διατρέξει σοβαρό κίνδυνο η ατομική του ασφάλεια και υγεία (ο παραολυμπιονίκης του στίβου Μιχάλης Σεΐτης αξιώνει να του καταβληθεί αποζημίωση ύψους 400.000 ευρώ για το φρικιαστικό ατύχημα που έγινε αιτία να ακρωτηριαστεί, λόγω ελλείψεως φωτισμού). Ένας οδηγός αυτοκινήτου που πέφτει σε λακκούβα και παθαίνει ζημιά το όχημά του. Ένας μοτοσικλετιστής που πέφτει σε σπασμένο φρεάτιο αποχέτευσης και τραυματίζεται πολύ σοβαρά. Ένας ποδηλάτης που εκτρέπεται της πορείας του και πέφτει σε αφύλακτο χαντάκι, χάνοντας τη ζωή του. Πεζός που σκοντάφτει σε σπασμένο ρείθρο πεζοδρομίου και τραυματίζεται σοβαρά. Οδηγός που συγκρούεται με κάδο απορριμμάτων που έχει φύγει από τη θέση του.
Αυτές είναι μερικές από τις περιπτώσεις ζημιών οχημάτων και οδηγών/πεζών που έχουν προκληθεί από κακοτεχνίες στις οδούς και στα οδοστρώματα, από έλλειψη σήμανσης, επαρκούς φωτισμού κ.λπ. Όλες αυτές οι περιπτώσεις και άλλες παρόμοιες έχουν δικαιωθεί από τα ελληνικά δικαστήρια και έχουν αποζημιωθεί από τους εκάστοτε δήμους που είναι υπεύθυνοι, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, για τη σωστή κατασκευή, λειτουργία, συντήρηση και επίβλεψη των οδών ώστε να εξασφαλίζεται η ασφαλής χρήση τους από τους πολίτες.
Σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις του άρθρου 105 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα (Εισ.Ν.Α.Κ.), «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση …», στο δε άρθρο 106 του ιδίου νόμου ορίζεται ότι «Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους».
Κατά δε το άρθρο 5 παρ. 1 και 3 του ν. 3155/1955 (Α΄ 63), το Δημόσιο και οι Δήμοι ή οι Κοινότητες υποχρεούνται να κατασκευάζουν, ανακαινίζουν και συντηρούν τις αναφερόμενες στα άρθρα 2 παρ. 1 και 4 του νόμου αυτού αντίστοιχα οδούς. Περαιτέρω, στο άρθρο 24 του Π.Δ. 410/1995 (Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας) ορίζεται ότι: «1…Στην αρμοδιότητα των δήμων και των κοινοτήτων ανήκουν ιδίως: α) η κατασκευή συντήρηση και λειτουργία: i) συστημάτων ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης … έργων δημοτικής και κοινοτικής οδοποιίας … ιδ) η ρύθμιση της κυκλοφορίας, ο καθορισμός πεζοδρόμων, μονοδρομήσεων και κατευθύνσεων της κυκλοφορίας … η ονομασία των οδών και των πλατειών και η τοποθέτηση πινακίδων».
Κατά την έννοια των διατάξεων αυτών, ευθύνη προς αποζημίωση γεννάται και από μη νόμιμες υλικές ενέργειες των οργάνων του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. και των άλλων Ν.Π.Δ.Δ., εφόσον αυτές συνάπτονται με την οργάνωση και τη λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών. Κατά την έννοια επίσης των ίδιων διατάξεων, ευθύνη του Δημοσίου ή Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου, τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, υπάρχει όχι μόνο όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου των νομικών αυτών προσώπων παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης.
Υπάρχει δηλαδή σαφής υποχρέωση των αρμοδίων οργάνων του δήμου απέναντι στους ιδιώτες να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διαφύλαξη της υγείας των πολιτών και της περιουσίας τους κατά την άσκηση της παραπάνω δραστηριότητας.
Την υποχρέωση αυτή έχουν οι δήμοι και οι κοινότητες, κατ’ εφαρμογήν των αρχών της χρηστής διοίκησης, και υποχρεούνται, στα πλαίσια των καθηκόντων τους, να επιβλέπουν και να ελέγχουν την καταλληλότητα των οδών, πεζοδρομίων, αποχετευτικών συστημάτων και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για τη συντήρηση και επιδιόρθωση αυτών, προκειμένου να διεξάγεται ομαλά η κυκλοφορία επί των οδών, αλλά και να προστατεύεται η ομαλή κυκλοφορία των οδηγών και πεζών σε κοινόχρηστους χώρους, η σωματική ακεραιότητα των πολιτών που κάνουν χρήση αυτών από τυχόν κακοτεχνίες.
Επομένως, ύστερα από όσα προαναφέρθηκαν, η οποιαδήποτε παράλειψη οφειλόμενης ενέργειας του ΟΤΑ σε σχέση με τις πιο πάνω υποχρεώσεις των οργάνων του, ως αναγόμενη σε άσκηση εξουσίας, κατά την έννοια των παραπάνω διατάξεων, συνιστά παρανομία της διοικήσεως και δημιουργεί νόμιμο λόγο ευθύνης προς αποζημίωση αυτών που ζημιώθηκαν με βάση τα άρθρα 105 – 106 του Εισ.Ν.Α.Κ.
Ως υπάλληλος κατά το άρθρο 13α του ΠΚ νοείται κάθε πρόσωπο στο οποίο έχει ανατεθεί, έστω και προσωρινά, η άσκηση υπηρεσίας δημοσίου δικαίου, λόγω εκλογής ή διορισμού. Ο δόλος του δράστη συνίσταται είτε στη θέληση είτε στη γνώση και αποδοχή της παράβασης των υπηρεσιακών του καθηκόντων (άμεσος ή ενδεχόμενος δόλος). Σκοπός παράνομης ωφέλειας ή βλάβης συντρέχει όταν ο δράστης επιδιώκει με την παράβαση των υπηρεσιακών του καθηκόντων να επιφέρει την παράνομη ωφέλεια ή τη βλάβη και συγχρόνως όταν η υπηρεσιακή παράβαση είναι αντικειμενικά πρόσφορη να οδηγήσει στην ωφέλεια ή στη βλάβη με τον συγκεκριμένο τρόπο που σχεδιάστηκε και τελέστηκε από τον δράστη, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει την εν λόγω προσφορότητα.
ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΧΡΕΩΣΗΣ δημοτικών τελών επειδή δεν υπήρξε ανταποδοτικότητα σε φωτισμό και καθαριότητα: Ο Δήμος Μυλοποτάμου καταλόγιζε δημοτικά τέλη για επιχείρηση σε εκτός σχεδίου πόλεως περιοχή, χωρίς να παρέχονται σχετικές υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να ελλείπει το στοιχείο της απαιτούμενης ανταποδοτικότητας. Μετά από παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη, η χρέωση δημοτικών τελών ανεστάλη, μέχρι την εγκατάσταση φωτιστικών σωμάτων και την τοποθέτηση κάδων απορριμμάτων και ανακυκλώσιμων υλικών. Δόθηκε επίσης η δυνατότητα να επιστραφούν τα ποσά που είχαν μέχρι σήμερα καταβληθεί.
ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ Συνηγόρου του Πολίτη να μη ζητούν οι δήμοι δημοτικά τέλη από μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα: Ο Συνήγορος του Πολίτη καλεί τους δήμους της επικράτειας να εφαρμόζουν ενιαία και ορθά τη διάταξη του άρθρου 5 του ν. 3345/2005 και να μην επιβάλλουν αναδρομικά δημοτικά τέλη σε ακίνητα που δεν χρησιμοποιούνται και δεν ηλεκτροδοτούνται, σε περιπτώσεις υποβολής της προβλεπόμενης υπεύθυνης δήλωσης σε χρόνο μεταγενέστερο αυτού της διακοπής ηλεκτροδότησης.
– ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΟΙ ΔΗΜΟΙ, ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ:
Την ίδια στιγμή, με βάση επίσημη έκθεση της «Διεθνούς Διαφάνειας – Ελλάδος», οι δήμοι της χώρας παραμένουν πρώτοι στη διαφθορά.
Το κόστος της διαφθοράς σήμερα στην Ελλάδα εκτιμάται περίπου στα 14 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως και σε συνδυασμό με την παραοικονομία και τη φοροδιαφυγή -παρότι ως φαινόμενα άρχισαν να περιορίζονται τα τελευταία χρόνια της κρίσης λόγω εξάντλησης της οικονομικής δυνατότητας- εξακολουθούν να συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα, μιας παρασιτικής σκιώδους οικονομίας που μας κοστίζει 71,1 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο.
Είναι απορίας άξιον πώς μπορούμε να διατηρούμε μια παρασιτική οικονομία που μας κοστίζει 71,1 δισ. ευρώ τον χρόνο, μετά από έξι χρόνια δεινής οικονομικής κρίσης. Οι δήμοι ήταν πρωταθλητές της διαφθοράς, σύμφωνα με παλαιότερες εκθέσεις του επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης (2012) και παραμένουν πρωταθλητές, μετά από σωρεία καταγγελιών που καταλήγουν στη Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδας. Πρόκειται για καταγγελίες φαινομένων διαφθοράς (αδιαφάνεια διαγωνισμών, προσλήψεων, προμηθειών, κακές υπηρεσίες, κακοδιαχείριση, ευνοιοκρατία).
Οι τρεις βασικές προϋποθέσεις για την πάταξη της διαφθοράς στους δήμους είναι η εξασφάλιση της ακεραιότητας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας, καθώς και πρακτικές όπως η υιοθέτηση «διπλογραφικού λογιστικού συστήματος» στην οικονομική διαχείριση, η ανάρτηση στο Διαδίκτυο των πράξεων της Διοίκησης, η χρήση ηλεκτρονικών συναλλαγών, η ύπαρξη εσωτερικού ελέγχου κ.ά.
Τα ποσά που σπαταλήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στους δήμους ανέρχονται σε εκατομμύρια ευρώ. Οι δήμοι εμφανίζουν χρέη 1,9 δισ. ευρώ από δάνεια, αφού μια από τις πληγές των ΟΤΑ αποτελεί ο άκρατος δανεισμός χωρίς αυστηρά κριτήρια και προϋποθέσεις. Σύμφωνα με την καταγραφή από το υπουργείο Εσωτερικών στα 1,9 δισ. ευρώ πρέπει να προστεθούν και οφειλές των δήμων προς τρίτους 1,27 δισ. ευρώ!
Από τους 325 δήμους που προέκυψαν μετά τον νόμο Καλλικράτη, οι 58 παρουσίαζαν χρέος που υπερέβαινε το 100% των τακτικών τους εσόδων και σε ορισμένες περιπτώσεις κυμαινόταν πάνω από το 150% των εσόδων τους.
Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου αναφέρεται στον έλεγχο δαπανών και εσόδων του συνόλου του Δημοσίου και περίπου τα μισά από τα εντάλματα πληρωμής που δεν εγκρίθηκαν από το Ελεγκτικό Συνέδριο αφορούν δαπάνες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Συγκεκριμένα, παλαιότερα επιστράφηκαν στους αποστολείς 7.264 εντάλματα πληρωμής που είχαν εκδώσει δήμοι και νομαρχίες και αφορούσαν δαπάνες 77,7 εκατ. ευρώ σε σύνολο 14.947 ενταλμάτων από το σύνολο των δημόσιων υπηρεσιών (ΝΠΔΔ, υπουργεία) που δεν δικαιολογούνταν.
Μια μεγάλη κατηγορία περιπτώσεων δαπανών στους ΟΤΑ που δεν εγκρίθηκαν αφορά επιχορηγήσεις σωματείων για δραστηριότητες άσχετες με τους σκοπούς τους, δαπάνες δημοσίων σχέσεων, εθιμοτυπίας και βραβείων, παράθεση γευμάτων, δεξιώσεων, φωτογραφιών, προμήθειας λουλουδιών και καταχωρίσεων σε τοπικές εφημερίδες.
Όπως αναφέρει η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου, καταγράφηκαν φαινόμενα δαπανών για τηλεοπτική προβολή των δήμων από τοπικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, ενώ από την απόφαση ανάθεσης και την εκκαθάριση δεν ήταν δυνατόν να διαπιστωθεί σαφώς αν εξυπηρετούσαν λειτουργικές ανάγκες των δήμων και τα συμφέροντα του δήμου.
Παράλληλα, καταγράφηκαν και 130 χρηματικά εντάλματα συνολικού ποσού ευρώ 4.765.788,99, τα οποία εξοφλήθηκαν με ευθύνη των δημάρχων των δήμων ή προέδρων κοινοτήτων παρά τη γνωμοδότηση των αρμόδιων υπηρεσιών ότι οι συγκεκριμένες δαπάνες δεν είναι σύννομες.
Η έκθεση καταγράφει επίσης ότι οι δήμοι καθυστερούν να εισπράξουν νομοθετημένους πόρους (φόρους και τέλη), καθώς και βεβαιωμένες απαιτήσεις. Δεν εισπράττουν απαιτήσεις από επιχειρηματίες, δεν εισπράττουν απαιτήσεις από έχοντες και κατέχοντες. Με το θεσμικό πλαίσιο που ίσχυε πριν από τον «Καλλικράτη», μπορούσαν να μεταφέρουν δαπάνες από έτος σε έτος ακόμα και πέραν της τετραετίας προκειμένου να εξυπηρετήσουν δημότες ή εταιρείες που χρωστούσαν στους ΟΤΑ.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει στην Έκθεσή του ότι οι συνέπειες του φαινομένου αυτού ήταν η έλλειψη επαρκών πιστώσεων για την ικανοποίηση των πιστωτών τους, η προσφυγή στη Δικαιοσύνη των τελευταίων και στη συνέχεια η επιβάρυνση των ΟΤΑ με τόκους, δικαστικά έξοδα και αμοιβές δικηγόρων.
Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, οι πρωταθλητές στη δανειοδότηση ήταν: Δήμος Φυλής 358%, Δήμος Αμαρουσίου 284%, Δήμος Περάματος 264%, Δήμος Αχαρνών 264%, Δήμος Πειραιώς 229%, Δήμος Σπάτων-Αρτέμιδος 209%, Δήμος Αγιάς 206%, Δήμος Δίου – Ολύμπου 195%, Δήμος Ρόδου 191%, Δήμος Καρδίτσας 188%.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δάνεια που είχαν λάβει οι δήμοι Ζωγράφου και Αχαρνών από ξένες τράπεζες και δεν εξυπηρετούνταν παραλίγο να «μπλοκάρουν» τη δόση προς τη χώρα από πλευράς του ΔΝΤ, το καλοκαίρι του 2011.
Οι παράνομες προσλήψεις, αδυναμία διαχείρισης σημαντικών αρμοδιοτήτων, «ρουσφετολογικές» μετακινήσεις εργαζομένων από τομείς αιχμής (καθαριότητα) σε γραφεία, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πλασματικές ανάγκες σε προσωπικό, σκάνδαλα σε πολεοδομίες και γραφεία που παρείχαν βεβαιώσεις ιθαγένειας, η άρνηση είσπραξης απαιτήσεων από επιχειρηματίες, αποτελούν μερικά από τα χαρακτηριστικά της άσκησης εξουσίας στους δήμους που παρατηρήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια στη λογική της διεκδίκησης πόρων από την κεντρική εξουσία και εκβιάζοντας κράτος και κοινωνία με την αποκομιδή των σκουπιδιών.
Τα σπασμένα της κακοδιαχείρισης των δήμων κλήθηκαν να πληρώσουν διαχρονικά οι πολίτες οι οποίοι είδαν το Τέλος Ακίνητης Περιουσίας (ΤΑΠ) ακόμη και να δεκαπλασιάζεται, αφού διαπιστώθηκε απόκλιση της τήρησης του προϋπολογισμού ενός δήμου και να αυξάνονται τα δημοτικά τέλη μέσω του λογαριασμού ηλεκτρικού ρεύματος.
