Το 2000 η Θεσσαλονίκη φιλοξενεί το μπασκετικό «Final-4»,
ο Π.Α.Ο. έχει καταφέρει να προκριθεί (εν συνεχεία, κατέκτησε το τρόπαιο),
χιλιάδες Παναθηναϊκοί μεταβαίνουν οδικώς στη «Συμπρωτεύουσα»
προκειμένου να υποστηρίξουν διά ζώσης το «Τριφύλλι»,
όμως η αθλητική γιορτή στιγματίζεται από ντόπιους χουλιγκάνους
που επιτίθενται στους αφιχθέντες φιλάθλους και στα οχήματά τους.
Τα θλιβερά συμβάντα, λοιπόν,
πυροδοτούν τη σάτιρα τής εκπομπής «ΑΜΑΝ»
και έτσι γεννιέται το πιο κλασικό κοινωνιολογικό σκετς τής Ελληνικής Τηλεόρασης,
όπου διασύρεται με ξεκαρδιστικό τρόπο ο «Ουγκανισμός τής Εντοπιότητας».
«Γιατί σπάτε το αμάξι;», ρωτάει ο “ρεπόρτερ” Κανάκης,
«Τι “γιατί”; Γιατί έχει αθηναϊκές πινακίδες.», εξηγεί ο “χούλιγκαν” Καλυβάτσης.
Κι ο διάλογος συνεχίζεται στο ίδιο μοτίβο:
– Και σπάτε το αμάξι μόνο και μόνο επειδή έχει αθηναϊκές πινακίδες;
– Ναι.
– Τι «Ναι.», παιδί μου..; Δηλαδή, τι το κακό έχουν οι αθηναϊκές πινακίδες;
– Είναι αθηναϊκές.
– Ε, και;
– Τι «Ε, και;». Πρέπει να τα σπάμε…
– Ποιος το λέει αυτό, ρε άνθρωπέ μου..;
– Ε, όλος ο κόσμος το λέει, άνθρωπέ μου.
– Ποιοι όλοι το λένε δηλαδή..;
– Ε, όλοι.
Ο Μπάμπης ο «Σουγιάς», ο Κώστας ο «Γκοτζίλα»,
ο Πέτρος ο «Μπαλτάς», ο «Πεταλούδας» ο Νίκος, όλοι…
– Τι λένε όλοι αυτοί;
– Όλοι λέν’ αυτό:
ότι «Όπου δεις αυτοκίνητο με αθηναϊκές πινακίδες, πρέπει να το σπας…».
– Ναι, αλλά «Γιατί;» ρωτάω.
– ΓΙΑΤΙ ΕΧΕΙ ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ.
…
Είμαι βέβαιος ότι σάς έχει ξαφνιάσει ο πρόλογος
και ήδη αναρωτιέστε πώς σχετίζεται με άρθρο που αναφέρεται στην Ελληνική Γλώσσα.
Κι όμως,
αυτή η φαινομενικώς αλλόκοτη σύνδεση
περιγράφει απολύτως ένα γλωσσικό ολίσθημα που ακούμε σε όλα τα δελτία ειδήσεων
και αναγιγνώσκουμε σε (σχεδόν) όλες τις δημοσιογραφικές ιστοσελίδες·
οι ορολογίες που αποτελούνται από δύο ουσιαστικά ή από δύο επίθετα
(ορολογίες όπου η πρώτη λέξη προσδιορίζεται-χαρακτηρίζεται από τη δεύτερη),
κλίνονται κατά το ήμισυ και όχι καθ’ ολοκληρίαν.
«Αποκάλυψη-Βόμβα», «Έγγραφο-Ντοκουμέντο», «Λέξη-Κλειδί» (κ.λπ.).
Και αμέσως μετά την Ονομαστική Ενικού,
αρχίζει η επίθεση στα ώτα και στους οφθαλμούς μας..:
«Οι πολιτικές συνέπειες τής αποκάλυψης-βόμβα…»,
«Φέρνουμε στη δημοσιότητα τα έγγραφα-ντοκουμέντο…»,
«Τα μέλη τής εγκληματικής οργάνωσης χρησιμοποιούσαν τις λέξεις-κλειδί…».
Ακριβώς το ίδιο λάθος διέπραξε προσφάτως η Εύα Αντωνοπούλου,
η οποία προέβη στην ακόλουθη εκφώνηση κατά τη διάρκεια τού δελτίου ειδήσεων τού «Open»:
«Η χθεσινή σοβαρή πυρκαγιά στην Ανάβυσσο,
ανέδειξε το πρόβλημα των ακαθάριστων οικοπέδων-βόμβες για τις φωτιές.».
Αφού επισημάνω τη λεπτή διαφορά ανάμεσα στα ρήματα «αναδεικνύω» και «καταδεικνύω»
(το «αναδεικνύω» φέρει θετικό πρόσημο,
οπότε είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται το «καταδεικνύω»
όταν έρχονται στην επιφάνεια αρνητικές καταστάσεις),
να συνεχίσουμε στο βασικό μας θέμα
και να διατυμπανίσω ότι πρέπει να κλίνονται και οι δύο λέξεις
που συγκροτούν τις εν λόγω ορολογίες τής Καθομιλουμένης.
Το εξοργιστικό τής υπόθεσης δε, είναι,
ότι αν ρωτήσεις τούς δημοσιολόγους και δημοσιογράφους
γιατί επιδίδονται σε αυτό το παντελώς ανελλήνιστο Συντακτικό,
θα πάθουν κοκομπλόκο, θα αρχίσουν να ψελλίζουν,
θα ξεροκαταπίνουν δίχως αύριο, θα υποστούν «Αναρρόφηση Λόγου»,
θα παραπέμψουν στο προαναφερθέν σκετσάκι διά τής ανύπαρκτης επιχειρηματολογίας τους.
Γιατί λες «τής αποκάλυψης-βόμβα»;
Γιατί έχει αθηναϊκές πινακίδες.
Γιατί λες «τα έγγραφα-ντοκουμέντο»;
Γιατί έχει αθηναϊκές πινακίδες.
Γιατί λες «τις λέξεις-κλειδί»;
Γιατί έχει αθηναϊκές πινακίδες.
Γιατί λες «των οικοπέδων-βόμβες»;
Γιατί έχει αθηναϊκές πινακίδες.
Εν κατακλείδι,
σε όποια κλίση βρίσκεται η πρώτη λέξη,
στην ίδια κλίση πρέπει να εκφέρεται και η δεύτερη λέξη.
Επί παραδείγματι..:
η αποκάλυψη-βόμβα
τής αποκάλυψης-βόμβας
την αποκάλυψη-βόμβα
οι αποκαλύψεις-βόμβες
των αποκαλύψεων-βομβών
τις αποκαλύψεις-βόμβες
Υπάρχει ακόμη μία σημαντική λεπτομέρεια
που με οδήγησε να επιλέξω ως παράδειγμα την «αποκάλυψη-βόμβα»,
καθώς το δεύτερο σφάλμα που γίνεται σε ετούτες τις περιπτώσεις
είναι ότι παραλείπεται η παύλα που πρέπει να συνδέει τις δύο λέξεις·
ήτοι,
υπάρχει χαώδης νοηματική διαφορά ανάμεσα στις διατυπώσεις
«τής αποκάλυψης-βόμβας» και «τής αποκάλυψης βόμβας»,
καθώς η δεύτερη μορφή εκπέμπει το συμπέρασμα ότι
«Αποκαλύφθηκε βόμβα…
(που δεν είχε σκάσει κατά τη διάρκεια τού πολέμου, που ήταν θαμμένη, κ.ο.κ.)».
Επιμύθιο:
Για να αντιληφθούμε τη γελοιότητα τού πράγματος,
αρκεί να σκεφτούμε ημι-άκλιτη τη σεσημασμένη ορολογία «Γνωστοί-Άγνωστοι»
(«Οι Αρχές συνέλαβαν τούς “γνωστούς-άγνωστοι”.» και πάει λέγοντας).
Ως εκ τούτων,
διάγουμε την εποχή που οι ημεδαποί δημοσιογράφοι και δημοσιολόγοι
είναι ο Μπάμπης ο «Σουγιάς», ο Κώστας ο «Γκοτζίλα»,
ο Πέτρος ο «Μπαλτάς», ο «Πεταλούδας» ο Νίκος,
και η απάντηση στο ερώτημα «Γιατί βιάζεις τη Γλώσσα;»
έρχεται να δοθεί από την καθεστωτική Αμορφωσιά:
ΓΙΑΤΙ ΕΧΕΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ.
Ο Δάσκαλος
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ-ΣΧΟΛΙΑΣΤΗ ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑ
ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ:
Συγγνώμη, αλλά αυτό που γράφετε κύριε «Δάσκαλε» είναι λάθος.
Διαβάστε τη γραμματική Μπαμπινιώτη, για παράδειγμα,
για να δείτε πως όταν το δεύτερο όνομα λειτουργεί ως κατηγορούμενο του πρώτου,
τότε παραμένει στην ονομαστική.
Δηλαδή: λέξεις-κλειδί = λέξεις που λειτουργούν ως/σαν κλειδί
– έγγραφα-βόμβα = έγγραφα που προκαλούν «έκρηξη» σαν να ήταν βόμβα,
όχι έγγραφα που είναι και βόμβες κυριολεκτικά!
Το ομοιόπτωτο παρατηρείται σε παραθετικά σύνθετα όπως «καναπέδες-κρεβάτια»,
όπου είναι και καναπέδες και κρεβάτια, δύο σε ένα.
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Σε ευχαριστώ για το σχόλιό σου,
αλλά αδυνατώ να πιστέψω ότι ο Μπαμπινιώτης γράφει αυτά που διατείνεσαι ότι γράφει,
καθώς το σχόλιό σου παρουσιάζει πολλά νοηματικά κενά
και οι διατυπώσεις δεν διαθέτουν την απαιτούμενη γλωσσολογική σαφήνεια.
Αναφέρεις -και μάλιστα, με πεζό το πρώτο γράμμα- την Ονομαστική μεν,
παραλείπεις τον Ενικό δε,
όπως επίσης -μιλώντας για το Ομοιόπτωτο- επικεντρώνεσαι στην Ονομαστική Ενικού
παραλείποντας τις έτερες γραμματικές πτώσεις
(λες και το Κατηγορούμενο είναι μία νεκρωμένη λέξη
που συντάχθηκε στην Ονομαστική Ενικού και μετά απέθανε)
και εν γένει προβαίνεις σε επεξηγήσεις
που επιφέρουν το ακριβώς αντίθετο -από το επιδιωκόμενο- αποτέλεσμα,
θολώνοντας εντελώς τα νερά και δημιουργώντας σύγχυση.
Προφανώς υπάρχουν κατηγορούμενα με μεταφορική σημασία,
αλλά υπάρχουν και κατηγορούμενα με κυριολεκτική σημασία,
όπως είναι η ορολογία «έγγραφα-ντοκουμέντα»·
ως εκ τούτου, μού δίνεις την εντύπωση ότι έχεις προβεί σε παρερμηνεία,
μεταφέροντας -συνεπαγωγικώς- λανθασμένες πληροφορίες.
Η μοναδική περίπτωση που θα ημπορούσε να γίνει ανεκτό το εν λόγω φαινόμενο
-ήτοι, η πρώτη λέξη στον Πληθυντικό και η δεύτερη στον Ενικό-
είναι αν πρόκειται για την ίδια ιστορία
(π.χ., οι «αποκαλύψεις-βόμβα» που οδήγησαν στην εξάρθρωση τής εγκληματικής οργάνωσης),
όμως καταντάει γελοιότης να εκφραζόμαστε τοιουτοτρόπως για διαφορετικές ιστορίες
(π.χ., είναι παντελώς άκυρο να πούμε ότι,
οι «αποκαλύψεις-βόμβα» που κάνουμε επί δεκαετίες,
έχουν οδηγήσει σε εξιχνιάσεις πάρα πολλών σκανδάλων).
Κλείνω με ένα εκκωφαντικό παράδειγμα,
το οποίο θα καταδείξει σε απόλυτο βαθμό ποια είναι η ορθή σύνταξη:
Ο όρος «πατέρας-τέρας» χρησιμοποιείται συχνά στην Ειδησεογραφία,
ως περιγραφή άρρενων γονέων που κακοποιούν παντοιοτρόπως τα παιδιά τους.
Εάν, λοιπόν, κάνουμε πληθυντική μνεία σε αυτούς τούς υπανθρώπους,
θα πούμε -σύμφωνα με τα λεγόμενά σου- οι «πατέρες-τέρας» και όχι οι «πατέρες-τέρατα».
Ε όχι·
αν εσύ θεωρείς ότι ευσταθεί η αχταρμοειδής διατύπωση «πατέρες-τέρας»,
τότε μιλάμε για τερατουργηματική προσέγγιση στο Συντακτικό
(ειρήσθω εν παρόδω,
η Ευηχία και η Ευείδεια των Λέξεων -στον Προφορικό και στον Γραπτό Λόγο, αντιστοίχως-
είναι στοιχεία που κι ο ίδιος ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης αναγνωρίζει και προκρίνει
σε ιδιόρρυθμες ή αμφιλεγόμενες γλωσσολογικές υποθέσεις).
Αυτά…
