Η πολεμική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή μας δίνει την ευκαιρία να ξεδιαλύνουμε μερικούς ιστορικούς γρίφους και κάποιες ιδεολογικές παρεξηγήσεις.
Το όνομα «Ιράν» προέρχεται από την αρχαία περσική λέξη «Aryanam» (ή «Airyanam»), που σημαίνει «Η Γη των Αρίων» ή «Η Χώρα των Ευγενών». Η ονομασία χρησιμοποιήθηκε από τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής από την αρχαιότητα, πολύ πριν από την έλευση του Ισλάμ. H λέξη εντοπίζεται στα αρχαία κείμενα του Ζωροαστρισμού.
Η ονομασία «Περσία», από την άλλη, είναι ένα εξώνυμο. Προέρχεται από την περιοχή «Παρς» (ή «Φαρς». «Μιλάω την γλώσσα φαρσί»), στο νοτιοδυτικό Ιράν, η οποία ήταν το κέντρο της Πρώτης Περσικής Αυτοκρατορίας, της Αχαιμενιδικής περιόδου. (Δυναστεία των Αχαιμενιδών, 550 π.Χ. – 330 π.Χ.). Οι αρχαίοι Έλληνες γενίκευσαν την ονομασία αυτή για ολόκληρη την αυτοκρατορία, και έτσι ο όρος «Περσία» καθιερώθηκε στη Δύση.
Στα σύγχρονα ελληνικά και κυρίως στα ρωμέικα της Πόλης η λέξη «φαρσί» γενικεύτηκε ως όρος. «Μιλά τα Γαλλικά φαρσί», δηλαδή πολύ καλά. Όμως Φαρσί είναι η γλώσσα των Περσών η οποία για αιώνες ήταν η βασική γλώσσα αναφοράς στην αχανή περσική αυτοκρατορία.
Τι είναι εξώνυμο: Ενδώνυμα ονομάζονται στη γλωσσολογία τα ονόματα με τα οποία ένας λαός αποκαλεί τον εαυτό του, το κράτος του και τα μέρη όπου ζει. Εξώνυμα ονομάζονται τα αντίστοιχα ονόματα που χρησιμοποιούνται σε μια ξένη γλώσσα, όταν αυτά δεν ταυτίζονται με τα ενδώνυμα. Εξώνυμο, λοιπόν, είναι η ονομασία με την οποία αποκαλούν το κράτος, το έθνος ή γενικότερα τον τόπο ενός λαού οι άλλοι λαοί, μια ονομασία που πάντα διαφέρει από το ενδώνυμο, την ονομασία που ο ίδιος χρησιμοποιεί. Ενδώνυμο για τους Έλληνες είναι οι λέξεις Ελλάς/Ελλάδα, ενώ εξώνυμο οι λέξεις Greece, Yunanistan κλπ., ασχέτως εάν στην πραγματικότητα προέρχονται από αρχαιοελληνικά ενδώνυμα (Γραικοί και Ίωνες αντίστοιχα).
Ενώ λοιπόν τοπικά η χώρα ήταν γνωστή ως Ιράν από την αρχαιότητα, διεθνώς η ονομασία «Περσία» επικρατούσε μέχρι το 1935. Στις 21 Μαρτίου 1935, ο σάχης Ρεζά Παχλαβί ζήτησε επίσημα από τη διεθνή κοινότητα να αποκαλεί τη χώρα του με την εθνική της ονομασία, «Ιράν»
Καταρχάς, το «Ιράν» ήταν το όνομα που χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν οι κάτοικοι της χώρας για να αναφέρονται στην πατρίδα τους. Κατά δεύτερον, το «Ιράν» συνδέεται άμεσα με την έννοια των «Αρίων», υπογραμμίζοντας την αρχαία κληρονομιά του έθνους. Ο Ρεζά Σάχ όμως ήθελε κυρίως να τονίσει την ιρανική ταυτότητα της χώρας και να απομακρυνθεί από την «αποικιακή» και «ανατολίτικη» χροιά που είχε αποκτήσει το όνομα «Περσία» στη Δύση. Η αλλαγή της ονομασίας, με άλλα λόγια, ήταν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας εκσυγχρονισμού της χώρας και ενίσχυσης, ταυτόχρονα, της εθνικής υπερηφάνειας.
Σε κάθε περίπτωση, από το 1935 και μετά ο όρος «Ιράν» καθιερώθηκε ως επίσημη ονομασία της χώρας. Παρά ταύτα, ο γιος τού Ρεζά Σάχ, ο Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, ανακοίνωσε το 1959 ότι και οι δύο όροι, «Ιράν» και «Περσία», μπορούσαν να χρησιμοποιούνται στην επίσημη αλληλογραφία, αν και το «Ιράν» παρέμεινε η κυρίαρχη ονομασία.
Το όνομα «Ιράν», λοιπόν, δεν έχει την παραμικρή σχέση με το Ισλάμ. Προέρχεται από την αρχαία περσική γλώσσα και χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους της περιοχής πολύ πριν από την έλευση του Ισλάμ τον 7ο αιώνα μ.Χ. Το Ισλάμ έγινε η κυρίαρχη θρησκεία στην περιοχή μετά την αραβική κατάκτηση, αλλά η ονομασία της χώρας έχει πραγματικά αρχαίες ρίζες. Όσο για τη σημερινή επίσημη ονομασία της χώρας, «Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν», αυτή υιοθετήθηκε μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979, αντανακλώντας το νέο θεοκρατικό καθεστώς.. Αλλά το «Ιράν» ως βασική ονομασία προηγείται κατά χιλιετίες του Ισλάμ.
Σημείωση 1: Ο όρος «Άριοι» στην ονομασία «Η Γη των Αρίων» αναφέρεται σε αρχαίες ομάδες λαών που μιλούσαν ινδοϊρανικές γλώσσες και κατάγονταν από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας (περιοχή Πόντου-Κασπίας- σημερινό Αζερμπαϊτζάν κλπ). Ο όρος «Άριος», που προέρχεται από το σανσκριτικό «ārya» και το αρχαίο ιρανικό «airya», ήταν ένας αυτοπροσδιορισμός που χρησιμοποιούσαν αυτές οι ομάδες για να περιγράψουν τον εαυτό τους ως «ευγενείς» ή «αριστοκράτες». Δεν αναφερόταν σε μια συγκεκριμένη φυλή με τη βιολογική έννοια, αλλά σε μια πολιτισμική και γλωσσική ταυτότητα. Τώρα, αυτοί οι λαοί μετανάστευσαν στην Ινδία (όπου αποτέλεσαν τους προγόνους των Ινδο-Αρίων) και στο ιρανικό οροπέδιο (όπου αποτέλεσαν τους προγόνους των Ιρανών). Η επέκτασή τους συνέβαλε στη διάδοση των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών σε ένα ευρύτατο γεωγραφικό φάσμα. Είναι οι παλαιοί πρόγονοί μας, τουλάχιστον γλωσσολογικά.
