Το χειροκρότημα
Στο Ηρώδειο δεν έπεφτε καρφίτσα. Το πολύχρωμο πλήθος περίμενε να ξεκινήσει η παράσταση, η ταξιθεσία των χιλιάδων θεατών είχε ολοκληρωθεί και η αναταραχή έφθανε στο τέλος της, με τις πρώτες νότες της πρώτης άριας της «Αΐντα». Στο τέλος της πρώτης πράξης το χειροκρότημα θερμό και αβίαστο, στο τέλος της τετράωρης σχεδόν παράστασης το κοινό όρθιο παραληρούσε. Δεν ήταν μόνο για να συγχαρεί τραγουδιστές και μουσικούς. Χειροκροτούσε την ίδια τη Λυρική Σκηνή, που το φετινό καλοκαίρι με τις sold out παραστάσεις της «Νόρμα» και της «Αΐντα» προσπάθησε να σώσει τον εαυτό της. Έξω από το θέατρο περίμεναν ακόμα όσοι δεν μπόρεσαν να μπουν στην παράσταση, έχοντας ξεκρεμάσει από το στήθος τα πλακάτ που έγραφαν «ζητείται εισιτήριο».
Με τις παραστάσεις της Λυρικής Σκηνής τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, τη «Νόρμα» του Μπελλίνι (με κόστος μειωμένο κατά 65% από τον αρχικό προϋπολογισμό) και την επανάληψη της «Αΐντας» του Βέρντι (1991), η Λυρική Σκηνή κατάφερε να εξασφαλίσει 1.000.000 ευρώ από τα εισιτήρια ενός κατάμεστου Ηρωδείου επί συνολικά 7 ημέρες, δίνοντας το φιλί της ζωής στα καταχρεωμένα οικονομικά της. Ο υπουργός Πολιτισμού δεν ήταν εκεί. «Κρίμα», είπε μια κυρία δίπλα μου, σχολιάζοντας την απουσία, «έχασε την ευκαιρία για το μεγαλύτερο χειροκρότημα της ζωής του».
Οι περικοπές και η «μαύρη τρύπα»
Είναι γνωστό ότι το μοναδικό λυρικό θέατρο της χώρας περνάει την πιο κρίσιμη φάση της μακρόχρονης ιστορίας του. Με μια «μαύρη τρύπα» που έχει φτάσει σήμερα περίπου στα 17.000.000 ευρώ από την προηγούμενη διοίκηση και ανελαστικά έξοδα λειτουργίας (μέχρι πρότινος) 25.000.000 ευρώ από τα 17.200.000 της ετήσιας κρατικής επιχορήγησης, πολλοί έκαναν λόγο ακόμα και για οριστικό λουκέτο. Είναι γνωστό ότι ο ίδιος ο υπουργός Πολιτισμού, Παύλος Γερουλάνος, άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο του κλεισίματος, μεταθέτοντας απλώς τον χρόνο λήψης της απόφασης για το τέλος του καλοκαιριού. Εν τω μεταξύ, η νέα διοίκηση της Λυρικής, με πρόεδρο τον οικονομολόγο κ. Νίκο Μουρκογιάννη, από τον πρώτο μήνα της ανάληψης των καθηκόντων της επιδόθηκε σε έναν αγώνα δρόμου, για να συμμαζέψει τα χρέη και τα ανελαστικά έξοδα με ένα «τσουνάμι» μέτρων που περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, καταργήσεις μισθωμάτων (όπως του «Ακροπόλ» ύψους 533.000 ευρώ τον χρόνο), υπερωριών, επιμισθίων, προσκλήσεων, τη μη ανανέωση 337 συμβάσεων ορισμένου χρόνου (από τους 773 υπαλλήλους της ΕΛΣ) και τις μειώσεις στις αμοιβές των υψηλόμισθων.
Προς το παρόν, τα λειτουργικά έξοδα μειώθηκαν στα 18.000.000 ευρώ, με τελικό στόχο τα 13 με 14.000.000. Στην προσπάθεια αυτή συγκαταλέγεται και η πρόθεση της Λυρικής να καταργήσει τη μίσθωση και του θεάτρου «Ολύμπια» (ύψους 450.000 ευρώ), ζητώντας την παραχώρηση της αίθουσας «Αλεξάνδρα Τριάντη» από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έως το 2015, χρονιά που το ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα παραδώσει στο κράτος το νέο κτίριο της Λυρικής στο Φαληρικό Δέλτα, πρόταση που δεν έγινε αποδεκτή από το Μέγαρο, το οποίο επικαλέστηκε μεγάλες περικοπές στη δική του επιχορήγηση. «Γίνεται μεγάλη προσπάθεια να μην κλείσει η Λυρική, αλλά είναι κάτι για το οποίο δεν μπορώ ακόμα να εγγυηθώ» συνέχιζε να δηλώνει ο υπουργός Πολιτισμού στις αρχές καλοκαιριού, ενώ μέσα στη Λυρική οι εργαζόμενοι προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν τις προθέσεις του: «Ντράπηκε να μας κλείσει με τόση προσπάθεια που κάνουμε και τώρα με 30.000 κόσμο που κατέβηκε στο Ηρώδειο φαίνεται να το ξανασκέφτεται».
Μπορεί ο υπουργός Πολιτισμού να κλείσει την Εθνική Λυρική Σκηνή;
Η ερώτηση δεν είναι θεωρητική, από τη στιγμή που ο υπουργός έχει αφήσει ανοιχτό ένα τέτοιο ενδεχόμενο και ουδέποτε το έχει αναιρέσει επισήμως. Από τη Λυρική μαθαίνουμε ότι η απειλή έχει προς το παρόν απομακρυνθεί, το βέβαιο, όμως, είναι ότι κανείς δεν μπορεί να κοιμάται ήσυχος μέχρις ότου η Πολιτεία βρει τον τρόπο να αντιμετωπίσει τη «μαύρη τρύπα» του οργανισμού και το πρόβλημα της στέγης της και, βεβαίως, αν η ετήσια κρατική επιχορήγηση δεν μειωθεί εξαιτίας της κρίσης. Εδώ και έναν μήνα περίπου, ο υπουργός έχει στα χέρια του με εμπιστευτικό πρωτόκολλο μια έκθεση με 34 σοβαρά παραπτώματα της απελθούσας διοίκησης. Μέχρι να μάθουμε τι ακριβώς σκοπεύει να κάνει με όλα τα παραπάνω, εμείς επισημαίνουμε όχι μόνο το πολιτικό κόστος της κατάργησης ενός θεάτρου που δεν τόλμησε να κλείσει ούτε ο Γερμανός κατακτητής επί Κατοχής, αλλά το πραγματικό κόστος της στέρησης από τους Έλληνες πολίτες ενός πολιτιστικού θεσμού 75 χρόνων, ο οποίος αντιπροσωπεύει τη σύνδεση της Ελλάδας με ολόκληρο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Δεν υπάρχει καμιά χώρα του πολιτισμένου κόσμου δίχως όπερα. Η γειτονική Αλβανία διαφημίζει τα λυρικά της θέατρα και η Τουρκία υπερηφανεύεται ότι διαθέτει παραπάνω από τρία.
Η όπερα, είδος πολυμερές που συνενώνει όλες τις τέχνες και μεταστοιχειώνει την ποίηση, το τραγούδι, το δράμα και τη μουσική σε ένα νέο καλλιτεχνικό είδος, βρίσκεται στον πυρήνα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής δημιουργίας και συνιστά βασικό παράγοντα κατανόησης της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αυτή η ευρωπαϊκή ιστορία είναι και δική μας, αφού τα ελληνικά ιστορικά και μυθολογικά θέματα βρίσκονται στην καρδιά του ευρωπαϊκού θεάτρου και κανένας υπουργός Πολιτισμού, καμιάς ελληνικής κυβέρνησης, δεν έχει το δικαίωμα να διαταράξει την ιστορική σχέση της Ελλάδας με τον εαυτό της και τον κόσμο. Ούτε μπορεί να κλείσει τον μοναδικό φορέα λυρικής τέχνης της Ελλάδας, στους κόλπους του οποίου γεννήθηκαν καλλιτέχνες παγκοσμίου εμβέλειας, με υπέρτατο παράδειγμα τη Μαρία Κάλλας, και τον οποίο καμιά ελληνική κυβέρνηση δεν φρόντισε ποτέ να στεγάσει σε δικό του χώρο. Κανένας δεν έδωσε ποτέ στον κ. Γερουλάνο αυτήν την εξουσία, όπως δεν του έδωσε ποτέ και το δικαίωμα να αποφασίζει εάν χρειάζεται να λειτουργούν το Εθνικό Θέατρο, η Εθνική Πινακοθήκη ή το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η όπερα ανήκει στον λαό της
Η όπερα δεν είναι μια τέχνη που απευθύνεται στην ελίτ. Απόδειξη οι χιλιάδες θεατές που συρρέουν στα θέατρα όλου του κόσμου, για να παρακολουθήσουν αγαπημένες παραστάσεις. Είναι μια τέχνη λαϊκή που αγαπιέται από τις μάζες, ανεξαρτήτως μορφωτικού, κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου. Αυτή είναι η μεγάλη της δύναμη και γι’ αυτό παραμένει πάντα μια τέχνη ζωντανή. Οι ήρωές της, με απλότητα και καθαρότητα, συνοψίζουν όλες τις πλευρές μιας μυθολογίας γεμάτης με αρχέτυπα και συμβολικούς τόπους σταθερούς και αναλλοίωτους σε κάθε άνθρωπο.
Προερχόμενη από τον μεσαιωνικό πολιτισμό χτυπάει κατευθείαν στο συναίσθημα, οι άριες είναι απολύτως αντιληπτές από τον καθένα, το περιβάλλον κάθε ιστορίας είναι πάντοτε αδρό και με σαφείς καθοριστικές γραμμές και ο μύθος υποστηρίζει πάντα μεγάλες αξίες: την αγάπη εναντίον της δύναμης, τη σύγκρουση ελευθερίας και πεπρωμένου, την προτεραιότητα της ευτυχίας. Οι 30.000 θεατές που κατέκλυσαν το Ηρώδειο είναι η τρανή απόδειξη ότι οι Έλληνες αγαπούν τη δική τους Λυρική Σκηνή, ότι θέλουν να υπάρχει, ότι δικαιούνται να αντλούν ικανοποίηση από μια μεγάλη τέχνη και ότι αυτό το κοινωνικό αγαθό δεν μπορεί να τους το στερήσει κανείς, χωρίς καν να τους ρωτήσει.
