Για χρόνια, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η γρίπη των πτηνών (γνωστή περισσότερο ως H5N1) θα μπορούσε κάποια μέρα να κάνει το επικίνδυνο άλμα από τα πουλιά στους ανθρώπους και να προκαλέσει μια παγκόσμια υγειονομική κρίση.
Η γρίπη των πτηνών (ένας τύπος γρίπης) είναι εδραιωμένη στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία και έχει περιστασιακά μολύνει ανθρώπους από τότε που εμφανίστηκε στην Κίνα στα τέλη της δεκαετίας του 1990, σύμφωνα με το BBC. Από το 2003 έως τον Αύγουστο του 2025, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει καταγράψει 990 κρούσματα H5N1 σε ανθρώπους σε 25 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 475 θανάτων – ποσοστό θνησιμότητας 48%.
Τι συμβαίνει το 2025 – Ποια τα συμπτώματα στους ανθρώπους
Μόνο στις ΗΠΑ, ο ιός έχει πλήξει περισσότερα από 180 εκατομμύρια πουλιά, έχει εξαπλωθεί σε πάνω από 1.000 γαλακτοκομικές μονάδες σε 18 πολιτείες και έχει μολύνει τουλάχιστον 70 ανθρώπους – κυρίως αγροτικούς εργάτες – προκαλώντας αρκετές νοσηλείες και έναν θάνατο. Τον Ιανουάριο, τρεις τίγρεις και μια λεοπάρδαλη πέθαναν σε κέντρο διάσωσης άγριας ζωής στην πόλη Νάγκπουρ της Ινδίας από τον ιό που συνήθως μολύνει πουλιά.
Τα συμπτώματα στους ανθρώπους μοιάζουν με σοβαρή γρίπη: υψηλός πυρετός, βήχας, πονόλαιμος, μυϊκοί πόνοι και, κατά περιπτώσεις, επιπεφυκίτιδα. Ορισμένοι άνθρωποι δεν εμφανίζουν καθόλου συμπτώματα. Ο κίνδυνος για τον άνθρωπο παραμένει χαμηλός, αλλά οι αρχές παρακολουθούν στενά το H5N1 για οποιαδήποτε αλλαγή που θα μπορούσε να το κάνει να μεταδίδεται πιο εύκολα.
Πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί μια νέα επιδημία
Αυτή η ανησυχία είναι που οδήγησε σε νέα, αξιολογημένη από ομοτίμους, μοντελοποίηση από Ινδούς ερευνητές, τους Philip Cherian και Gautam Menon του Πανεπιστημίου Ashoka, η οποία προσομοιώνει το πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί μια επιδημία H5N1 στους ανθρώπους και ποιες πρώιμες παρεμβάσεις θα μπορούσαν να τη σταματήσουν πριν εξαπλωθεί.
Με άλλα λόγια, το μοντέλο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό BMC Public Health χρησιμοποιεί δεδομένα του πραγματικού κόσμου και προσομοιώσεις σε υπολογιστή για να αναπαραστήσει το πώς θα εξαπλωνόταν μια επιδημία στην πραγματική ζωή.
Οι ερευνητές λένε ότι μια πανδημία γρίπης των πτηνών θα ξεκινούσε αθόρυβα: ένα μόνο μολυσμένο πουλί μεταδίδει τον ιό σε έναν άνθρωπο – πιθανότατα έναν αγρότη, έναν εργαζόμενο σε αγορά ή κάποιον που χειρίζεται πουλερικά. Από εκεί και πέρα, ο κίνδυνος δεν βρίσκεται σε αυτή την πρώτη μόλυνση, αλλά σε ό,τι ακολουθεί: στη συνεχή μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Επειδή οι πραγματικές επιδημίες ξεκινούν με περιορισμένα και ατελή δεδομένα, οι ερευνητές στράφηκαν στο BharatSim, μια πλατφόρμα προσομοίωσης ανοιχτού κώδικα που αρχικά δημιουργήθηκε για τη μοντελοποίηση του Covid-19, αλλά είναι αρκετά ευέλικτη ώστε να μελετά και άλλες ασθένειες.
Ποιο είναι το χρονικό παράθυρο αντίδρασης
Το βασικό συμπέρασμα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής είναι πόσο στενό μπορεί να είναι το χρονικό παράθυρο για δράση πριν μια επιδημία ξεφύγει από τον έλεγχο, λένε οι ερευνητές.
Η μελέτη εκτιμά ότι μόλις τα κρούσματα ξεπεράσουν περίπου τα δύο έως δέκα, η ασθένεια είναι πιθανό να εξαπλωθεί πέρα από τις πρωτογενείς και δευτερογενείς επαφές.
Πρωτογενείς επαφές είναι τα άτομα που είχαν άμεση, στενή επαφή με έναν μολυσμένο άνθρωπο, όπως μέλη του νοικοκυριού, φροντιστές ή στενοί συνάδελφοι. Δευτερογενείς επαφές είναι όσοι δεν έχουν συναντήσει τον μολυσμένο άνθρωπο, αλλά έχουν έρθει σε στενή επαφή με μια πρωτογενή επαφή.
Αν τα νοικοκυριά των πρωτογενών επαφών τεθούν σε καραντίνα όταν εντοπιστούν μόλις δύο κρούσματα, η επιδημία μπορεί σχεδόν σίγουρα να περιοριστεί, σύμφωνα με τη μελέτη. Όμως, μέχρι τη στιγμή που θα εντοπιστούν 10 κρούσματα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι η μόλυνση έχει ήδη εξαπλωθεί στον ευρύτερο πληθυσμό, καθιστώντας την πορεία της πρακτικά αδιάκριτη από ένα σενάριο χωρίς καμία πρώιμη παρέμβαση.
Για να διατηρηθεί η μελέτη κοντά στις πραγματικές συνθήκες, οι ερευνητές επέλεξαν ένα μοντέλο ενός και μόνο χωριού στην περιοχή Namakkal του Ταμίλ Ναντού – την καρδιά της ινδικής ζώνης πτηνοτροφίας. Το Namakkal φιλοξενεί περισσότερες από 1.600 πτηνοτροφικές μονάδες και περίπου 70 εκατομμύρια κοτόπουλα παράγει πάνω από 60 εκατομμύρια αυγά την ημέρα.
Η προσομοίωση
Ένα χωριό 9.667 κατοίκων δημιουργήθηκε ως συνθετική κοινότητα – νοικοκυριά, χώροι εργασίας, αγορές – και «σπάρθηκε» με μολυσμένα πουλιά για να μιμηθεί την πραγματική έκθεση. (Μια συνθετική κοινότητα είναι ένας τεχνητός, παραγόμενος από υπολογιστή πληθυσμός που μιμείται τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές ενός πραγματικού πληθυσμού).
Στην προσομοίωση, ο ιός ξεκινά από έναν χώρο εργασίας – μια μεσαίου μεγέθους φάρμα ή μια υγρή αγορά – εξαπλώνεται πρώτα στους ανθρώπους εκεί (πρωτογενείς επαφές) και στη συνέχεια κινείται προς τα έξω σε άλλους (δευτερογενείς επαφές) με τους οποίους αλληλεπιδρούν μέσω σπιτιών, Σχολείων και άλλων χώρων εργασίας. Τα σπίτια, τα Σχολεία και οι χώροι εργασίας σχημάτισαν ένα σταθερό δίκτυο.
Παρακολουθώντας τις πρωτογενείς και δευτερογενείς λοιμώξεις, οι ερευνητές εκτίμησαν βασικούς δείκτες μετάδοσης, συμπεριλαμβανομένου του βασικού αριθμού αναπαραγωγής, R0 – ο οποίος μετρά πόσα άτομα, κατά μέσο όρο, μολύνει ένα μολυσμένο άτομο. Ελλείψει μιας πραγματικής πανδημίας, οι ερευνητές μοντελοποίησαν ένα εύρος πιθανών ταχυτήτων μετάδοσης. Στη συνέχεια δοκίμασαν τι συμβαίνει όταν ενεργοποιούνται διαφορετικές παρεμβάσεις – θανάτωση πουλιών, καραντίνα στενών επαφών και στοχευμένος εμβολιασμός.
Τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα. Η θανάτωση των πουλιών λειτουργεί – αλλά μόνο αν γίνει πριν ο ιός μολύνει έναν άνθρωπο. Αν συμβεί μετάδοση από ζώο σε άνθρωπο, ο χρόνος γίνεται καθοριστικός, διαπίστωσαν οι ερευνητές.
Η απομόνωση των μολυσμένων ατόμων και η καραντίνα των νοικοκυριών μπορούν να σταματήσουν τον ιό στο δευτερογενές στάδιο. Όμως, μόλις εμφανιστούν τριτογενείς λοιμώξεις – φίλοι φίλων ή επαφές επαφών – η επιδημία ξεφεύγει από τον έλεγχο, εκτός αν οι Αρχές επιβάλουν πολύ αυστηρότερα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των lockdown.
Ο στοχευμένος εμβολιασμός βοηθά αυξάνοντας το όριο στο οποίο ο ιός μπορεί να διατηρηθεί, αν και κάνει λίγα για να αλλάξει τον άμεσο κίνδυνο μέσα στα νοικοκυριά. Οι προσομοιώσεις ανέδειξαν επίσης έναν άβολο συμβιβασμό.
Η καραντίνα, αν επιβληθεί πολύ νωρίς, κρατά τις οικογένειες μαζί για μεγάλα χρονικά διαστήματα – και αυξάνει την πιθανότητα οι μολυσμένοι να μεταδώσουν τον ιό σε όσους ζουν μαζί τους. Αν επιβληθεί πολύ αργά, δεν επιβραδύνει ουσιαστικά την επιδημία. Οι ερευνητές λένε ότι αυτή η προσέγγιση συνοδεύεται από επιφυλάξεις.
Το μοντέλο βασίζεται σε ένα συνθετικό χωριό, με σταθερά μεγέθη νοικοκυριών, χώρους εργασίας και καθημερινά μοτίβα μετακίνησης. Δεν περιλαμβάνει ταυτόχρονες επιδημίες που «σπέρνονται» από αποδημητικά πουλιά ή από δίκτυα πτηνοτροφίας. Ούτε λαμβάνει υπόψη αλλαγές στη συμπεριφορά – όπως η χρήση μάσκας – όταν οι άνθρωποι μαθαίνουν ότι τα πουλιά πεθαίνουν.
Τι λένε οι ερευνητές
Η Seema Lakdawala, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο Emory της Ατλάντα, προσθέτει μια ακόμη επιφύλαξη: αυτό το μοντέλο προσομοίωσης «υποθέτει μια πολύ αποδοτική μετάδοση των ιών της γρίπης».
«Η μετάδοση είναι πολύπλοκη και δεν θα έχουν όλα τα στελέχη την ίδια αποδοτικότητα», λέει, προσθέτοντας ότι οι επιστήμονες αρχίζουν πλέον να κατανοούν πως δεν μεταδίδουν όλοι όσοι μολύνονται με εποχική γρίπη τον ιό στον ίδιο βαθμό.
Σύμφωνα με αναδυόμενες έρευνες, μόνο ένα «υποσύνολο ατόμων θετικών στη γρίπη αποβάλλει πραγματικά μολυσματικό ιό της γρίπης στον αέρα».
Αυτό θυμίζει το φαινόμενο των υπερμεταδοτών που παρατηρήθηκε με την Covid-19, αν και είναι πολύ λιγότερο καλά τεκμηριωμένο για τη γρίπη – ένα κενό που θα μπορούσε να επηρεάσει έντονα τον τρόπο με τον οποίο ο ιός εξαπλώνεται στους ανθρώπινους πληθυσμούς.
Τι συμβαίνει αν το H5N1 καταστεί επιτυχημένο στον ανθρώπινο πληθυσμό;
Η Δρ. Lakdawala πιστεύει ότι «θα προκαλέσει μια μεγάλη αναστάτωση, πιθανότατα πιο παρόμοια με την πανδημία του 2009 [της γρίπης των χοίρων] παρά με την Covid-19». «Αυτό συμβαίνει επειδή είμαστε πιο προετοιμασμένοι για μια πανδημία γρίπης. Διαθέτουμε γνωστά, αδειοδοτημένα αντιιικά που είναι αποτελεσματικά έναντι των στελεχών H5N1 ως πρώιμη άμυνα και έχουμε αποθηκευμένα υποψήφια εμβόλια H5 που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν βραχυπρόθεσμα». Όμως, ο εφησυχασμός θα ήταν λάθος. Η Δρ. Lakdawala λέει ότι αν το H5N1 εγκατασταθεί στους ανθρώπους, θα μπορούσε να ανασυνδυαστεί – ή να αναμειχθεί – με υπάρχοντα στελέχη, ενισχύοντας τον αντίκτυπό του στη δημόσια υγεία. Μια τέτοια ανάμειξη θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την εποχική γρίπη, προκαλώντας «χαοτικές και απρόβλεπτες εποχικές επιδημίες».
Οι Ινδοί επιστήμονες λένε ότι οι προσομοιώσεις μπορούν να εκτελούνται σε πραγματικό χρόνο και να ενημερώνονται καθώς προκύπτουν δεδομένα. Με βελτιώσεις – καλύτερη αποτύπωση των καθυστερήσεων στην αναφορά, των ασυμπτωματικών περιπτώσεων – θα μπορούσαν να προσφέρουν στους αξιωματούχους δημόσιας υγείας κάτι ανεκτίμητο στις πρώτες ώρες μιας επιδημίας: μια αίσθηση του ποιες ενέργειες έχουν τη μεγαλύτερη σημασία, πριν το παράθυρο για τον περιορισμό, κλείσει απότομα.
Πηγή: BBC
