Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Oι δύο πλευρές συμφωνούν ότι τα σιτηρά πρέπει να φτάνουν σύντομα στις παγκόσμιες αγορές, όμως η καθεμία θέλει να αποφασίσει με ποιο τρόπο θα γίνεται αυτό.
Σε ένα παιχνίδι (διπλωματικής) γάτας με το ποντίκι, η Ρωσία και η Δύση καταλήγουν σε παρόμοιες – αν και μερικές φορές ανταγωνιστικές – ιδέες για πώς τα σιτηρά της Ουκρανίας, που είναι τόσο απαραίτητα, μπορούν να περάσουν με ασφάλεια μέσω της Μαύρης Θάλασσας και να εισέλθουν στις παγκόσμιες αγορές. Συναγωνίζονται επίσης για να κερδίσουν τη μάχη εντυπώσεων της παγκόσμιας κοινής γνώμης εάν τα σχέδια, καταρρεύσουν.
Οι δύο πλευρές είναι απασχολημένες διπλωματικά σε όλη την Αφρική και τη Μέση Ανατολή προσπαθώντας να παρουσιάσουν τον αντίπαλό τους ως τον ένοχο για την σπειροειδή άνοδο των τιμών των σιτηρών και των λιπασμάτων. Η Ρωσία και η Ουκρανία εξάγουν περισσότερο από το ένα τέταρτο του παγκόσμιου σιταριού, ενώ η Ρωσία είναι ο κορυφαίος εξαγωγέας λιπασμάτων στον κόσμο. Ο Δείκτης Τιμών Λιπασμάτων της Παγκόσμιας Τράπεζας αυξήθηκε σχεδόν κατά 10% το πρώτο τρίμηνο του 2022, σε υψηλό όλων των εποχών – σε ονομαστικούς όρους.
Το απόθεμα των 20 εκατομμυρίων τόνων σιτηρών της Ουκρανίας πρέπει να εξαχθεί γρήγορα για να αποφευχθεί περαιτέρω έκρηξη των τιμών των τροφίμων και επίσης για να αποθηκευτεί η επόμενη ουκρανική σοδειά που δεν μπορεί να σταλεί σε ήδη πλήρεις αποθηκευτικές εγκαταστάσεις.
Η εξαγωγή δεν είναι δυνατή λόγω του ρωσικού ναυτικού αποκλεισμού του λιμανιού της Οδησσού της Μαύρης Θάλασσας και των ουκρανικών πλωτών ναρκών που τοποθετήθηκαν για να προφυλάξουν το λιμάνι από ρωσικές επιθέσεις. Η Ρωσία, σε αντάλλαγμα για την άρση του αποκλεισμού, επιθυμεί την άρση των κυρώσεων στα ναυτιλιακά της προϊόντα και στα λιπάσματα. Το θέμα είναι αν είναι δυνατό να επιτευχθεί μια συμφωνία.
Σε αυτό που αρχίζει να μοιάζει με το κύριο σχέδιο, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Sergei Lavrov, συναντήθηκε χθες με τον Τούρκο ομόλογο του Mevlut Cavusoglu χωρίς όμως απτά αποτελέσματα. Συζητήθηκαν και οι προτάσεις να αποναρκοθετήσει η Τουρκία την Οδησσό και στη συνέχεια να συνοδεύσει τα πλοία με σιτηρά στον Βόσπορο κατά μήκος ενός ναυτικού διαδρόμου. Ο Erdogan μίλησε με τον Vladimir Putin για την πρόταση και σύμφωνα με την τουρκική ανάγνωση, ο Putin ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί, υπό προϋποθέσεις.
Η Τουρκία, μέσω της σύμβασης του Μοντρέ του 1936, είναι ελέγκτρια της θαλάσσιας κυκλοφορίας μέσα και έξω από τη Μαύρη Θάλασσα και έτσι δικαιολογεί την άρνησή της – ως μέλους του ΝΑΤΟ – να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, επισημαίνοντας αυτόν τον μοναδικό ρόλο. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, δήλωσε πρόσφατα ότι η επισιτιστική ασφάλεια είναι το πιο σημαντικό ερώτημα: «Εστιάζουμε σε αυτό. Σχεδιάζουμε να δημιουργήσουμε ένα κέντρο στην Κωνσταντινούπολη για την παρακολούθηση του διαδρόμου», είπε. Στην Ευρώπη, ο Ιταλός πρωθυπουργός, Mario Draghi, ανέλαβε πρακτικές πρωτοβουλίες, συζητώντας το θέμα πρώτα με τον Joe Biden πριν από ένα δεκαπενθήμερο, ενώ την περασμένη εβδομάδα είχε συνομιλίες με τον Ουκρανό πρόεδρο Volodymyr Zelenskiy, στη συνέχεια με τον Putin και μετά πάλι με τον Zelenskiy.
Οι Ουκρανοί έχουν δηλώσει ότι είναι πρόθυμοι να δουν την Οδησσό αποναρκοθετημένη, αλλά θα πρέπει να τεθούν προϋποθέσεις για το πώς το ρωσικό ναυτικό δεν θα χρησιμοποιούσε την εκκαθάριση ναρκών ως ευκαιρία για να πλησιάσουν τα πολεμικά πλοία του το λιμάνι. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, Dmitri Kuleba, δήλωσε: «Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, γιατί δεν αρκεί μια μονομερής εγγύηση από το Κρεμλίνο. Χρειαζόμαστε τρίτες χώρες να αναλάβουν την ευθύνη για την επιβολή της συμφωνίας».
Η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο προσφέρθηκαν να αναλάβουν την επιχείρηση αποναρκοθέτησης, κάτι που θα μπορούσε να διαρκέσει ένα δεκαπενθήμερο, αλλά η Τουρκία μπορεί να είναι η προτιμώμενη επιλογή της Ρωσίας για να ολοκληρώσει αυτό το επικίνδυνο έργο.
Σύμφωνα με τον Draghi, ο Putin έχει δηλώσει ότι θα ανοίξει την πρόσβαση στην Οδησσό, υπό την προϋπόθεση ότι θα μπορούσαν να γίνουν έγκυροι έλεγχοι για να διασφαλιστεί ότι τα πλοία σιτηρών δεν μεταφέρουν όπλα για χρήση από την Ουκρανία. Υπάρχουν επίσης ανεπίλυτα ζητήματα σχετικά με την εθνικότητα των πλοίων που θα συνοδεύουν την αποστολή και τους όρους εμπλοκής τους εάν απειληθούν από τη Ρωσία. Σύμφωνα με τη Μόσχα, ο Putin σημείωσε την «ετοιμότητα της ρωσικής πλευράς» να διευκολύνει την απρόσκοπτη θαλάσσια διαμετακόμιση εμπορευμάτων σε συντονισμό με τους Τούρκους εταίρους. ‘Ομως, η Ρωσία επιθυμεί επίσης ως αντάλλαγμα την άρση των δυτικών κυρώσεων στα ρωσικά λιπάσματα, κάτι που όπως δήλωσε ο Draghi, πιέζεται από την Αφρική να κάνει η ΕΕ και δικαιολογεί μια δεύτερη ματιά.
Οι ΗΠΑ δείχνουν επίσης κάποια ευελιξία. Η πρεσβευτής της στον ΟΗΕ, Linda Thomas Greenfield, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να δώσουν « επιστολές ανακούφισης» σε ναυτιλιακές και ασφαλιστικές εταιρείες για να διευκολύνουν τις εξαγωγές ρωσικών σιτηρών και λιπασμάτων. Επέμεινε ότι τα ρωσικά σιτηρά και λιπάσματα δεν θα υπόκεινται σε κυρώσεις από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ, αλλά και ότι «οι εταιρείες είναι λίγο νευρικές και είμαστε διατεθειμένοι να τους δώσουμε επιστολές ανακούφισης εάν αυτό βοηθά να τις ενθαρρύνει». Τόνισε ότι αυτό δεν είχε τεθεί ως προϋπόθεση προκειμένου να αρθεί ο ρωσικός αποκλεισμός του λιμανιού της Οδησσού.
Αυτή τη στιγμή, το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ ενδέχεται να βαδίζουν σε αντίθετη κατεύθυνση συντονίζοντας την απαγόρευση της ασφάλισης για πλοία που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο οπουδήποτε στον κόσμο. Η διάκριση της ασφάλισης για τα σιτηρά σε αντίθεση με τα πλοία πετρελαίου είναι εφικτή, αλλά θα μπορούσε να αποδειχθεί ένας παράγοντας που περιπλέκει τα πράγματα.
Μια πιθανότητα είναι ότι η Rebecca Grynspan, ανώτερη αξιωματούχος του ΟΗΕ – που βρίσκεται στη Μόσχα για συνομιλίες για το θέμα – θα μπορούσε να βοηθήσει στη διαπραγμάτευση ενός σχεδίου ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας που θα υποστηρίζει την δημιουργία ανθρωπιστικού διαδρόμου, μια ιδέα που υποστηρίζεται από τον Γάλλο πρόεδρο Emmanuel Macron. Ένας δυτικός αξιωματούχος δήλωσε: «Είναι απίθανο ακόμη και η Ρωσία να ασκήσει βέτο σε ένα ψήφισμα για την τροφοδότηση του κόσμου, απλώς και μόνο επειδή οι ρωσικές απαιτήσεις για την άρση των κυρώσεων δεν θα έχουν ικανοποιηθεί».
Ο Draghi δεν είναι αντίθετος στη συμμετοχή του ΟΗΕ, αλλά έχει επιφυλάξεις για τον ρυθμό προόδου. Είπε: «Ο ΟΗΕ μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην επίλυση της κρίσης, αλλά έχουμε καθήκον να αναρωτηθούμε πώς μπορούμε να βοηθήσουμε. Πώς μπορείς να επιταχύνεις, για να αποφύγεις να φτάσεις αργά».
Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής είναι δύσπιστα για το αν ο Putin θα συμφωνήσει ποτέ. Η Βρετανία υποστήριξε την πρόταση της Λιθουανίας για ένα παρόμοιο σχέδιο συνοδείας, το οποίο όμως δεν θα εξαρτιόταν από τη ρωσική συνεργασία. Πρότειναν έναν συνασπισμό των πρόθυμων – όχι μιας δύναμης του ΝΑΤΟ – για να συνοδέψει τα πλοία. Η Αίγυπτος, μια από τις πολλές χώρες μεσαίου και χαμηλότερου εισοδήματος που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα ουκρανικά και ρωσικά σιτηρά, αναφέρθηκε ως πιθανό μέλος του συνασπισμού. Το σχέδιο φαινόταν να κέρδιζε σίγουρα την εύνοια της σκληροπυρηνικής υπουργού Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Liz Truss, όταν συνάντησε τον υπουργό Εξωτερικών της Λιθουανίας. Σε μια σημαντική εξέλιξη, ο πρόεδρος της Πολωνίας Andrzej Duda πραγματοποίησε μια σπάνια επίσκεψη στο Κάιρο αυτή την εβδομάδα για να συζητήσει την κρίση των σιτηρών.
Ωστόσο, ο στρατηγός Mark Milley, πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου των ΗΠΑ, ήταν συγκρατημένος σε μια πρόσφατη δήλωση του στο Λονδίνο, λέγοντας: «Για να ανοίξουν αυτοί οι θαλάσσιοι δρόμοι θα χρειαστεί μια πολύ σημαντική στρατιωτική προσπάθεια». Εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής το επέλεγαν, «θα ήταν μια στρατιωτική επιχείρηση υψηλού κινδύνου που θα απαιτούσε σημαντικά επίπεδα προσπάθειας». Γι’ αυτόν τον λόγο ο Draghi, ο Macron και ο Γερμανός καγκελάριος Olaf Scholz θεώρησαν ότι ήταν απαραίτητο να δοκιμάσουν την θέση του Putin.
Εάν καμία από τις επιλογές της θαλάσσιας διαδρομής δεν λειτουργήσει, η μόνη εναλλακτική είναι να ενταθεί η χρήση των υπαρχόντων και πολύ πιο ακριβών διαδρομών που χρησιμοποιούν φορτηγά μέσω της Πολωνίας προς τα λιμάνια της Βαλτικής και της Πολωνίας ή φορτηγίδες στον ποταμό Δνείπερο προς τα λιμάνια της Ρουμανίας και τελικά με τρένο στην Πολωνία. Η επιλογή μεταφοράς σιτηρών με τρένο μέσω της Λευκορωσίας φαίνεται αδύνατη λόγω των απαιτήσεων του Μίνσκ για άρση των κυρώσεων στην ποτάσα.
Στο κύριο σημείο διέλευσης προς τη Ρουμανία υπάρχει μια ουρά 20 χλμ. ακινητοποιημένων φορτηγών που περιμένουν να επιθεωρηθούν. Μια παρόμοια ουρά από 100 φορτηγίδες βρίσκονταν στον ποταμό Δνείπερο και περίμεναν να φτάσουν στη Μαύρη Θάλασσα. Μόνο επτά πλοία εκκαθαρίζονταν την ημέρα.
Πέρα από την ανθρωπιστική ανάγκη για αποφυγή λιμών, ο Draghi θεωρεί υπαρκτούς και επικείμενους τους κινδύνους για τη Δύση, από την σπειροειδή άνοδο των τιμών του ψωμιού, τις μεταναστευτικές ροές, την τρομοκρατία και την πολιτική αστάθεια. Όπως είπε ένας Ιταλός αξιωματούχος: «Μας απομένουν δύο εβδομάδες για να διευθετήσουμε το θέμα, διαφορετικά αντιμετωπίζουμε κάτι πολύ σοβαρό».
Πηγή: The Guardian
