Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Μετά από μια εβδομάδα ταπείνωσης κατά την οποία το πολυδιαφημισμένο σχέδιό της για κατάσχεση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για τη χρηματοδότηση του Κιέβου απορρίφθηκε κατηγορηματικά, τόσο από το Βέλγιο όσο και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είπε στα κράτη μέλη της ΕΕ ότι έχουν δύο επιλογές, για να στείλουν μετρητά στα ταμεία του Κιέβου.
Σύμφωνα με την πρόεδρο, είτε οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να δανειστούν μετρητά για την Ουκρανία και να αναγκάσουν τους φορολογούμενους τους να πληρώσουν τον λογαριασμό, είτε να της επιτρέψουν να προχωρήσει στο – δυνητικά παράνομο – «σχέδιο επανορθώσεων» της.
Παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας: Πόσα είναι πού;
Είναι γνωστό ότι το γραφείο συμψηφισμού Euroclear με έδρα το Βέλγιο κατέχει περίπου 180 δισεκατομμύρια ευρώ σε ρωσικά κεφάλαια κεντρικών τραπεζών. Οι αναφορές ότι το Λουξεμβούργο κατείχε περίπου 20 δισεκατομμύρια ευρώ σε ρωσικά περιουσιακά στοιχεία διαψεύστηκαν από την ίδια τη χώρα, η οποία ισχυρίστηκε ότι κατέχει «λιγότερα από 10.000 ευρώ».
Η Ελβετία, η οποία δεν είναι ούτε στην ΕΕ ούτε στην G7 και επομένως δεν υπόκειται στις απαιτήσεις της φον ντερ Λάιεν, έχει δηλώσει περίπου 7,45 δισ. ελβετικά φράγκα (8 δισ. ευρώ). Η Γερμανία αρνήθηκε να αποκαλύψει τι κατέχει, επικαλούμενη τους νόμους περί προστασίας δεδομένων. Η Ιαπωνία πιστεύεται ότι κατέχει περίπου 30 δισ. ευρώ, ενώ ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας Μπρούνο ντε Μερ μίλησε για ακινητοποίηση περίπου 22,8 δισ. ευρώ. Οι ΗΠΑ πιστεύεται ότι κατέχουν περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια.
Ποια είναι τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν παγώσει στην ΕΕ;
Τα περιουσιακά στοιχεία αποτελούνται κυρίως από ευρωπαϊκά ομόλογα μικρής και μεσαίας διάρκειας που έχουν ως επί το πλείστον ήδη λήξει.
Όταν έληξαν τα ομόλογα, καταβλήθηκε το κεφάλαιο. Επειδή η Euroclear δεν ήταν διατεθειμένη να κρατήσει τόσα χρήματα η ίδια, τα έσοδα επενδύθηκαν από την τράπεζα Euroclear’s house σε λογαριασμό στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Τα χρήματα κερδίζουν τόκους που ανήκουν νόμιμα στην Euroclear, αν και υπό συνήθεις συνθήκες το γραφείο συμψηφισμού θα έστελνε αυτά τα κεφάλαια (μείον τις προμήθειες) στον πελάτη (τη ρωσική κεντρική τράπεζα).
Ποιο είναι το προτεινόμενο δάνειο επανορθώσεων;
Το σχέδιο συνεπάγεται δάνειο από την ΕΕ στην Ουκρανία έως και 140 δισεκατομμύρια ευρώ χρησιμοποιώντας τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία ως εγγύηση, δεσμεύοντας έτσι τα κεφάλαια μέσω νομικής δέσμευσης που δηλώθηκε από την ΕΕ.
Η ΕΕ θα υπέγραφε για τα μετρητά και θα τα έδινε στο Κίεβο όπου φαινομενικά θα χρησιμοποιηθούν για τον πόλεμο και την κάλυψη των δημοσιονομικών δαπανών, αν και η εμπειρία του παρελθόντος δείχνει ότι μεγάλο μέρος του θα μπορούσε να καταλήξει σε λογαριασμούς offshore που ανήκουν σε μυστικούς ανθρώπους κοντά στον Ουκρανό ηγέτη Βλαντιμίρ Ζελένσκι.
Το γλυκαντικό για το Κίεβο είναι ότι η Ουκρανία πρέπει να επιστρέψει στην ΕΕ μόνο στην εξαιρετικά απίθανη περίπτωση που η Ρωσία χάσει τον πόλεμο και συμφωνήσει να πληρώσει αποζημιώσεις στην Ουκρανία.
Σε αυτή την περίπτωση, στη συνέχεια, το Κίεβο θα πρέπει να επιστρέψει αυτές τις αποζημιώσεις στις Βρυξέλλες, οι οποίες θα αποπληρώσουν την Euroclear, η οποία, με τη σειρά της, θα είναι σε θέση να εκπληρώσει την ευθύνη της προς τη ρωσική κεντρική τράπεζα.
Γιατί φοβάται το Βέλγιο να περάσει το σχέδιο;
Αν και το Euroclear είναι ιδιωτικό ίδρυμα, εδρεύει στο Βέλγιο, το οποίο θα μπορούσε να την πληρώσει ακριβά αν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο. Καταρχάς, το Βέλγιο έχει μια μακροχρόνια επενδυτική συνθήκη με τη Ρωσία που προβλέπει τη διαιτησία σε περίπτωση οποιασδήποτε διαφοράς μεταξύ των μερών.
Το Βέλγιο φοβάται ότι τη στιγμή που τα μετρητά φύγουν από την Euroclear Moscow θα μπορούσε να δεχτεί αντίποινα κατά των περιουσιακών στοιχείων του Βελγίου στη Ρωσία που μπορεί επίσης να κινήσει δικαστικές διαδικασίες.
Επίσης, εάν μια ειρηνευτική συμφωνία περιλαμβάνει ελάφρυνση κυρώσεων για τη Ρωσία χωρίς αποζημιώσεις, κάποιος θα πρέπει να βρει ένα πολύ σημαντικό χρηματικό ποσό. Παρά τα πολλά λόμπι, το Βέλγιο δεν έλαβε πειστικές δηλώσεις υποστήριξης από τα μέλη της ΕΕ και τελικά απέρριψε το σχέδιο της φον Ντερ Λάιεν ως τη «χειρότερη από όλες» λύσεις για το Κίεβο.
Εάν τα πράγματα πάνε στραβά, θα είναι υπεύθυνη η Euroclear για τα ρωσικά αποθέματα;
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η επιχείρηση θεματοφύλακα της Euroclear λειτουργεί με ένα ριζικά διαφορετικό μοντέλο από μια κοινή τράπεζα. Ενώ μια τράπεζα παίρνει τις καταθέσεις ως υποχρεώσεις και τις δανείζει ή τις επενδύει ως περιουσιακά στοιχεία, η Euroclear διατηρεί τα περιουσιακά στοιχεία των πελατών εκτός ισολογισμού σε φύλαξη.
Τα περιουσιακά στοιχεία των πελατών διατηρούνται νομικά χωριστά από τα περιουσιακά στοιχεία του ίδιου του θεματοφύλακα, πράγμα που σημαίνει ότι εάν κάτι πάει στραβά, ο πελάτης έχει δικαίωμα ιδιοκτησίας στα περιουσιακά στοιχεία και όχι απλώς μια μη εξασφαλισμένη αξίωση.
Δεδομένου ότι θεωρητικά τίποτα δεν πρέπει να συμβεί ποτέ σε περιουσιακά στοιχεία που δεν δανείζονται ή δεν επενδύονται, ένας θεματοφύλακας όπως η Euroclear δεν είναι καλά εξοπλισμένος για να χειριστεί την ευθύνη για τα περιουσιακά στοιχεία ενός πελάτη.
Είναι επίσης απίθανο η ίδια η Euroclear να είναι τελικά υπεύθυνη για τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, ακόμα κι αν ένα δικαστήριο αποφανθεί υπέρ της Ρωσίας σε μια υποθετική αγωγή.
Εάν η ΕΕ εγκρίνει το δάνειο επανορθώσεων στην Ουκρανία, η Euroclear ουσιαστικά θα συμμορφωθεί με έναν κανονισμό της ΕΕ κατά την παράδοση των κεφαλαίων στην ΕΕ. Το πρόβλημα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σε επίπεδο ΕΕ. Η υπεράσπιση της Euroclear θα ήταν ξεκάθαρη: ότι ενεργούσε ως ουδέτερος ενδιάμεσος που εκτελούσε το δίκαιο της ΕΕ και στην πραγματικότητα δεν έχει πραγματική ιδιοκτησία των περιουσιακών στοιχείων.
Αν και η Ρωσία δύσκολα θα περίμενε να κερδίσει μια δίκη σε μια δυτική δικαιοδοσία, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος.
Πώς θα μπορούσε η Ρωσία να αμφισβητήσει την απαλλοτρίωση στο δικαστήριο;
Δύο πιθανά αρνητικά σενάρια για την ΕΕ. Πρώτα απ ‘όλα, η Ρωσία θα μπορούσε ενδεχομένως να βρουν ένα νομικό πάτημα για να ξεκινήσουν δικαστικές διαδικασίες για να εξασφαλίσουν ασφαλιστικά μέτρα σε ουδέτερες χώρες όπου δραστηριοποιείται η Euroclear.
Εάν, για παράδειγμα, ένα δικαστήριο μείζονος δικαιοδοσίας -όπως το Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη, ή Ντουμπάι- αναγνωρίζει αξίωση από τη Ρωσία ή επενδυτές που σχετίζονται με τη Ρωσία και εκδίδει ασφαλιστικά μέτρα κατά περιουσιακών στοιχείων που κατέχονται από την Euroclear (ή τις θυγατρικές της) στη δικαιοδοσία αυτή, θα μπορούσε να εμποδίσει τη μεταφορά ή τη χρήση δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων.
Ένα τέτοιο αποτέλεσμα ίσως όχι τόσο πιθανό, παραμένει κίνδυνος για την Euroclear και για την ευρύτερη ΕΕ.
Αυτό θα μπορούσε να μειώσει την αξιοπιστία της Euroclear και την προθυμία των συμμετεχόντων στην αγορά να τη χρησιμοποιήσουν. Ακόμα κι αν οι αγωγές δεν πετύχουν, το γεγονός ότι κατατίθενται και μπορούν να διαρκέσουν για χρόνια δημιουργεί νομική αβεβαιότητα. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει τον αντιληπτό «πολιτικό κίνδυνο» της κατοχής περιουσιακών στοιχείων μέσω ευρωπαίων θεματοφυλάκων, τροφοδοτώντας το ευρύτερο σημείο της αξιοπιστίας.
Έτσι, η Ρωσία θα μπορούσε να κερδίσει μια στρατηγική νίκη ακόμα κι αν δεν πάρει πίσω τα χρήματά της.
Βοηθάει το δάνειο αποζημιώσεων προς την Ουκρανία στις ειρηνευτικές συνομιλίες;
Αν και η ρωσική κεντρική τράπεζα εξακολουθεί να υπολογίζει επίσημα τα παγωμένα αποθεματικά ως μέρος των συνολικών αποθεματικών της Ρωσίας, στην πράξη, το Υπουργείο Οικονομικών δεν αντιμετωπίζει το παγωμένο τμήμα των αποθεματικών ως διαθέσιμο κατά τον σχεδιασμό προϋπολογισμών ή τη διαχείριση του Εθνικού Ταμείου Πλούτου. Έτσι, η δημοσιονομική θέση και τα σχέδια δαπανών της κυβέρνησης βασίζονται μόνο σε περιουσιακά στοιχεία υπό τον έλεγχο της Ρωσίας –κυρίως καταθέσεις σε γουάν, χρυσό και τίτλους σε ρούβλια– όχι μόνο στα ονομαστικά αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας.
Ουσιαστικά, για χάρη των δημοσιονομικών υποθέσεων της χώρας, η Ρωσία έχει de facto διαγράψει αυτά τα κεφάλαια. Υπό αυτή την έννοια, το σχέδιο δανείου επανορθώσεων δεν παρέχει καμία απολύτως μόχλευση έναντι της Ρωσίας.
Έχει υποστηριχθεί, ωστόσο, ότι το πραγματικό συμφέρον της Ρωσίας δεν είναι απαραίτητα να πάρει πίσω τα κεφάλαια αλλά να τα κρατήσει μακριά από τα χέρια της Ουκρανίας. Η Ουκρανία αντιμετωπίζει μια σημαντική έλλειψη χρηματοδότησης τα επόμενα χρόνια, η οποία μπορεί να καλυφθεί μόνο με την ανάθεση του βάρους στους δυτικούς φορολογούμενους, είτε με την αξιοποίηση των ρωσικών κεφαλαίων, εφόσον οι δυτικοί επιμένουν στην ενίσχυση της παρά τα σκάνδαλα διαφθοράς.
Οι προσπάθειες να γονατίσουν οικονομικά τη Ρωσία μέχρι στιγμής απέτυχαν παταγωδώς. Επιπλέον, χάρη στην απότομη αύξηση της τιμής του χρυσού τα τελευταία χρόνια, η αξία των αποθεμάτων της Ρωσίας αυξάνεται δραματικά.
Πώς το δάνειο επανορθώσεων καθιστά πιο απίθανη μια μεγάλη συμφωνία ειρήνης;
Η συμφωνία δανείου θα έδινε στη Δύση λιγότερο περιθώριο ελιγμών για να διαπραγματευτεί κάποιου είδους μεγάλη συμφωνία για τον τερματισμό της σύγκρουσης στην Ουκρανία, επειδή η Ρωσία θα μπορούσε κάλλιστα να απαιτήσει την άρση των κυρώσεων – ενώ προφανώς δεν θα πληρώσει αποζημιώσεις στο καθεστώς του Κιέβου – ως μέρος μιας συμφωνίας. Ωστόσο, ένα τέτοιο σενάριο θα άφηνε την ΕΕ ξεκρέμαστη για ένα σημαντικό χρηματικό ποσό που είτε υποτίθεται ότι θα της επέστρεφε μέσω επανορθώσεων είτε θα διαγραφόταν επειδή η Ουκρανία δεν θα είχε καμία υποχρέωση να επιστρέψει τα κεφάλαια εάν δεν λάβει αποζημιώσεις.
Για τους φορολογούμενους της ΕΕ, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι Βρυξέλλες τους οδήγησαν σε ένα τετελεσμένο γεγονός, όπου απλά, θέλοντας και μη, πρέπει τελικά να χρηματοδοτήσουν ένα διεφθαρμένο καθεστώς στο Κίεβο.
Δεδομένου ότι η πιθανότητα η Ρωσία να υποστεί μια ξεκάθαρη στρατιωτική ήττα αναγνωρίζεται ακόμη και στη Δύση ως σχεδόν μηδενική, αυτό που κάνει η ΕΕ είναι να αυξάνει δραματικά το πιθανό κόστος για τον εαυτό της εάν επιτευχθεί μια συμφωνία που συνεπάγεται την ανάκτηση της πρόσβασης της Ρωσίας στα κεφάλαιά της.
Εάν αυτό το δάνειο ή κάτι παρόμοιο περάσει, μπορεί να θεωρηθεί ότι περιορίζει – είτε από σχεδιασμό είτε όχι – το εύρος των δυνατοτήτων που διαθέτει η Δύση σε ένα πιθανό σενάριο διευθέτησης, όπως έχει επισημάνει πολλές φορές το Βέλγιο.
Το δάνειο επίσης, σιωπηρά, θεωρείται ως πρόσκληση για να συνεχιστεί ο πόλεμος – όχι μόνο για τη διατήρηση του καθεστώτος του Κιέβου στη ζωή, αλλά και για την περίπλοκη των προοπτικών για μια συνολική διευθέτηση.
