Πόσο συχνά έχουμε συνδέσει την έννοια της υπευθυνότητας με την επίθεση; Με το «να βάλεις τον άλλον στη θέση του», με το «να του μιλήσεις έξω απ’ τα δόντια», να τον ταρακουνήσεις, να του φωνάξεις για να «μάθει». Κι όμως… πόσοι από εμάς όντως μάθαμε κάτι μέσα από τις φωνές; Και πόσοι απλώς πληγωθήκαμε λίγο ακόμα; Σε τελική ανάλυση, πώς αντιλαμβανόμαστε την έννοια της υπευθυνότητας;
Σε διάφορες περιπτώσεις, όταν μίλησα σε ανθρώπους για το πώς να βοηθήσουν άλλους να γίνουν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους – μέσα από τις ερωτήσεις που κάνουμε, τον τρόπο που ακούμε, τον τρόπο που πιστεύουμε στους άλλους – άκουσα την ίδια απορία: «Ωραία αυτά που λες για ενσυναίσθηση, πίστη στον άνθρωπο, και αγάπη. Αλλά πού είναι η πραγματική υπευθυνότητα; Πότε τον βάζεις στη θέση του; Πότε τον ταρακουνάς, και λες τα πράγματα με το όνομά τους;».
Η απάντησή μου είναι «όποτε θέλεις, κανείς δε σε σταματάει». Όμως, πόσο κρίμα που έχουμε συνδέσει την υπευθυνότητα με την επίθεση, την τιμωρία, και την ταπείνωση. Λες και το να δείξεις κατανόηση σημαίνει ότι δικαιολογείς τα πάντα. Λες και το να αγαπάς σημαίνει ότι δεν βάζεις όρια. Λες και το να μην ξεσπάς στον άλλον σημαίνει ότι τον αφήνεις ανεξέλεγκτο.
Ας δούμε λίγο την ουσία: γιατί θέλουμε να κρατήσουμε κάποιον υπεύθυνο; Επειδή θέλουμε να αλλάξει μια συμπεριφορά. Δεν θέλουμε να επαναλαμβάνει τα ίδια λάθη. Θέλουμε τη βελτίωση και την πρόοδό του. Υπευθυνότητα δεν σημαίνει να κάνεις τον άλλον να νιώσει άχρηστος. Δεν είναι οι φωνές, τα βλέμματα αποδοκιμασίας, τα «σου τα ‘λεγα εγώ». Είναι να του θυμίσεις με τρόπο σταθερό και ζεστό πως είναι πολλά παραπάνω από το λάθος που μόλις έκανε.
Αν κάνω ένα λάθος, και ένας δικός μου άνθρωπος, η μητέρα μου, με κοιτάξει και μου πει: «Ξέρω πως έχεις κάτι καλύτερο μέσα σου», αυτό είναι υπευθυνότητα. Με κάνει να νιώσω ντροπή που όμως οδηγεί σε πρόοδο. Δεν αγνοεί το λάθος μου. Δεν το καλύπτει.
Αντιθέτως, μου λέει ξεκάθαρα: «Σε βλέπω. Ξέρω τι μπορείς να κάνεις. Και περιμένω από σένα να το δείξεις».
Αυτή η υπενθύμιση ότι μπορώ να γίνω κάτι παραπάνω, δεν είναι το πιο αυθεντικό κάλεσμα σε υπευθυνότητα; Γιατί, λοιπόν, να φωνάξω σε κάποιον που έχει ήδη μάθει να φωνάζει στον εαυτό του; Γιατί να σκληρύνω απέναντι σε κάποιον που δεν έχει νιώσει ποτέ πραγματική τρυφερότητα; Όμως έχουμε φτάσει σε ένα σημείο, όπου αν δεν ταπεινώσεις τον άλλο, αν δεν τον κάνεις να νιώσει τύψεις, νομίζουμε ότι δεν του ζητάς και λογαριασμό.
Ακούμε για «σκληρή αγάπη». Κι αυτή είναι χρήσιμη, αλλά προϋπόθεση για να επιδράσει ωφέλιμα η σκληρή αγάπη είναι να έχει υπάρξει κανονική αγάπη. Γιατί αλλιώς, η «σκληρή αγάπη» μοιάζει απλώς με μια ακόμα απόρριψη. Κι όταν κάποιος έχει μεγαλώσει μέσα στην απόρριψη, το μόνο που μαθαίνει είναι να αναπαράγει και να αναβιώνει αυτό το αρνητικό σενάριο που του έχουν μάθει να πιστεύει – στους άλλους, στον εαυτό του, στις σχέσεις του, στη ζωή του.
Δεν σου λέω να χαϊδεύεις αυτιά. Σου λέω να επιλέγεις να βλέπεις τον άλλον. Να βλέπεις τον άνθρωπο μέσα από το φως, όχι μέσα από το σφάλμα. Να βλέπεις το δυναμικό, όχι μόνο την αποτυχία. Και ναι, η πίστη στον άλλον απαιτεί και από εμάς γενναιότητα.
Όσοι έχουν μάθει να ζουν με τη φωνή «δεν αξίζεις», θα συνεχίσουν να λειτουργούν μέσα από αυτή τη φωνή – εκτός αν έρθει κάποιος και τους πει: «Εγώ βλέπω κάτι άλλο. Κάτι φωτεινό». Αυτός είναι ο τρόπος για να αλλάξει ο κόσμος. Όχι με περισσότερο έλεγχο, αλλά με περισσότερη πίστη. Όχι με φωνές και τσιρίδες, αλλά με φροντίδα.
Την επόμενη φορά που κάποιος δίπλα σου κάνει ένα λάθος, μην του θυμίσεις πόσο λάθος ήταν. Θύμισέ του πόσο μακριά μπορεί να φτάσει. Κι αν ποτέ δεν του το ‘χει πει κανείς, γίνε εσύ αυτός ο κάποιος.
Ιουλία Καζάνα-McCarthy
Δρ. Κοινωνιολογίας (University of Surrey, UK)
Πιστοποιημένη Life Coach (International Coaching Federation, ICF)
Solution Focused Θεραπεύτρια (BRIEF)
