Η Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία αυξάνει την ευαισθητοποίηση του κοινού στα θέματα της ψυχικής υγείας, προάγει τον ανοιχτό διάλογο για τις ψυχικές διαταραχές, την επένδυση στην πρόληψη, την προαγωγή και τις υπηρεσίες φροντίδας και θεραπείας.
Η φράση ψυχική υγεία χρησιμοποιείται από όλους, ειδικούς και μη, συχνά με το πραγματικό της νόημα, αλλά ενίοτε και λανθασμένα, ενώ η δαιμονοποίησή της ακόμα συντηρεί τη ταύτισή της με την ψυχική ασθένεια και την ασυλοποίηση. Τι σημαίνει, τελικά, ψυχική υγεία;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ψυχική υγεία δεν είναι μόνο η απουσία ψυχικής διαταραχής, αλλά ορίζεται ως μια κατάσταση ευμάρειας, στην οποία κάθε άτομο αντιλαμβάνεται το δικό του δυναμικό, μπορεί να αντιμετωπίσει τα φυσιολογικά του άγχη, μπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα, ενώ είναι σε θέση να συμβάλλει στο κοινωνικό σύνολο όπου ανήκει.
Και κάπου εδώ αναδύεται ένα πρώτο ερώτημα ως προς το κατά πόσο ο σύγχρονος άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να είναι ψυχικά υγιής, σύμφωνα με τα παραπάνω, που, ενώ μοιάζουν βασικά, δεδομένα και αυτονόητα, έχουν μετατραπεί σε «αγαθά πολυτελείας», και ένα δεύτερο ως προς το ποιος θεωρείται τελικά ψυχικά υγιής στη σύγχρονη πραγματικότητα και ποιος καταφέρνει να είναι τελικά ψυχικά υγιής σε μια καθημερινότητα που λειτουργεί σαν μηχανή του κιμά. Μια καθημερινότητα όπου δομές, αξίες και ανθρώπινες σχέσεις εκπίπτουν ολοένα και περισσότερο, μορφοποιώντας μια αλυσίδα κάτεργου που τυλίγεται σφιχτά γύρω από τα πόδια του ανθρώπου-δούλου.
Έτσι, μέσα σε αυτήν τη λαίλαπα, που όχι μόνο προάγει την ψυχική ασθένεια, αλλά σχεδόν την επιβάλλει, είναι λίγες οι πιθανότητες να περάσει ο τυφώνας και να μην αγγίξει το άτομο ή η συμπτωματολογία που θα εμφανιστεί να μην εξελιχθεί σε διαταραχή. Κάπου εδώ ξεκινά μια καινούργια ιστορία που θα μπορούσε περιφραστικά να ονομάζεται «Αν αρρωστήσω, τι θα απογίνω;».
Στις περισσότερες χώρες, κυρίως σε αυτές χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας πάσχουν από σημαντικού βαθμού έλλειψη πόρων -ανθρώπινων και οικονομικών. Από τους διαθέσιμους πόρους υγειονομικής περίθαλψης, οι περισσότεροι σήμερα δαπανώνται για την εξειδικευμένη θεραπεία και τη φροντίδα των ατόμων με ψυχική ασθένεια και σε μικρότερη έκταση σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα ψυχικής υγείας.
Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αντί την παροχή περίθαλψης σε μεγάλα ψυχιατρικά νοσοκομεία, οι χώρες πρέπει να ενσωματώσουν την ψυχική υγεία στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, να παρέχουν φροντίδα για την ψυχική υγεία στα γενικά νοσοκομεία και για την ανάπτυξη της κοινότητας υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Ακόμη λιγότερη χρηματοδότηση είναι διαθέσιμη για την προαγωγή της ψυχικής υγείας, που τελικά βάλλεται από πολλά μέτωπα, αλλά και από την προσωπική δυσκολία του ατόμου να κατανοήσει ότι το ψυχικά υγιές και το ψυχικά μη υγιές δεν έχουν πια τη διακριτή διαφορά που επέβαλλαν οι μεσαιωνικές αντιλήψεις και ότι από τις ψυχικές δονήσεις και τους κραδασμούς κινδυνεύουμε όλοι. Πέραν της προσωπικής αίσθησης και διαπίστωσης, αυτό επιβεβαιώνεται και από το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας για την Ψυχική Υγεία του 2012: Κατάθλιψη- Μια παγκόσμια κρίση.
Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά του WHO, η κατάθλιψη προσβάλλει πάνω από 350 εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς να κάνει διακρίσεις που αφορούν στην ηλικία, το μορφωτικό και κοινωνικό οικονομικό επίπεδο, ενώ συμβάλλει σημαντικά στην επιβάρυνση που υφίσταται η υφήλιος λόγω ασθενειών.
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν γνωστές αποτελεσματικές θεραπείες για την κατάθλιψη, η πρόσβαση στη θεραπεία αποτελεί ένα πρόβλημα στις περισσότερες χώρες, ενώ, σε μερικές από αυτές, θεραπεία λαμβάνει λιγότερο από το 10% των ανθρώπων που την έχουν ανάγκη.
Η ενθάρρυνση ως προς τους ατομικούς πόρους και τις δεξιότητες, καθώς και η βελτίωση του κοινωνικο-οικονομικού περιβάλλοντος είναι μεταξύ των στρατηγικών που χρησιμοποιούνται, όλες με στόχο τη θετική επίδραση στην ψυχική υγεία και την ευμάρεια σε γενικές γραμμές.
Όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα του WHO, η προαγωγή της ψυχικής υγείας απαιτεί πολυτομεακή δράση, σε έναν αριθμό κυβερνητικών τομέων και μη κυβερνητικών ή κοινοτικών οργανώσεων. Έμφαση, λοιπόν, πρέπει να δοθεί στην προώθηση της ψυχικής υγείας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, για να διασφαλιστεί ένα υγιές ξεκίνημα για τα παιδιά και την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών στην ενήλικη ζωή και το γήρας…
Έμφαση, επίσης, πρέπει να δοθεί στο ίδιο το άτομο. Η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση αποτελεί ένα οικοδόμημα με δομικούς πυλώνες στήριξης. Η μετατόπιση των αξιών και των συναισθημάτων που τροφοδοτούσαν το άτομο, προς την υπεραξία του χρήματος, έχει λειτουργήσει -θα λέγαμε- καταστροφικά, αφού, μόλις κλονίστηκε ο πυλώνας της οικονομικής δύναμης, φάνηκε πως και οι υπόλοιποι πυλώνες στήριξής του είτε ήταν ήδη κλονισμένοι, είτε σαθροί είτε ανύπαρκτοι. Κάπως έτσι ξεκίνησε η κατάρρευση που οδήγησε μεταξύ άλλων δεινών και στη μεταφορική αλλά και κυριολεκτική αποδόμηση της σεξουαλικότητάς μας. Και σεξουαλικότητα δεν είναι μόνο το σεξ.
Κατά την ψυχαναλυτική θεωρία και πρακτική, ο όρος σεξουαλικότητα δεν προσδιορίζει μόνο τις δραστηριότητες και την ηδονή που εξαρτώνται από τη λειτουργία του γεννητικού συστήματος, αλλά μια ολόκληρη σειρά διεγέρσεων και δραστηριοτήτων, που ενυπάρχουν ήδη από την παιδική ηλικία… (J. Laplance και J. – B. Pontalis, Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης).
Η σεξουαλικότητα έχει πολύ μεγάλη σημασία για την ανάπτυξη και την ψυχική ζωή του ανθρώπου, μια θέση που μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο αν λάβουμε υπ’ όψιν μας την τροποποίηση που υφίσταται η έννοια της. Η σεξουαλικότητα εντοπίζεται στον πυρήνα όλων των σχέσεων, είναι πολιτική, είναι κοινωνία, είναι ο Άνθρωπος, ο ρηγματωμένος από τις σεισμικές δονήσεις που υφίστανται, μέσα από μια σπασμένη αλυσίδα σημαινόντων.
Μια λακανική τοποθέτηση λέει Έρωτας είναι να δίνεις αυτό που δεν έχεις σ’ αυτόν που δεν το θέλει… όμως ο Άνθρωπος, μια μη συγκροτημένη πια οντότητα, όχι μόνο δεν έχει αλλά δεν ξέρει αν δικαιούται να θέλει ή να μη θέλει, την κρίσιμη στιγμή που οι Μεγάλοι Άλλοι, απαιτούν τα πάντα, σκιαγραφώντας και προλογίζοντας όλοι μαζί τον καταναγκασμό της επανάληψης μιας προσωπικής αποτυχίας.
Η Παγκόσμια Ημέρα για την Ψυχική Υγεία καθιερώθηκε το 1994 με κοινή πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγείας (WFMH) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), με στόχο την προαγωγή της ψυχικής υγείας και της θεραπείας των ψυχικών διαταραχών, την πρόληψη αλλά και την ευαισθητοποίηση κοινού και επιστημονικών κοινοτήτων. Εν έτει 2012, η ημέρα αυτή έχει ακόμα ένα ιδιαίτερο νόημα, ειδικά για την Ελλάδα. Και αυτό γιατί η εικόνα ενός σκλάβου σκυφτού και αλυσοδεμένου, με ένα δυσβάσταχτο «κατηγορώ» φορτωμένο στις πλάτες του που έρχεται από τον εξωτερικό κόσμο και κατευθύνεται με μεγάλη ορμή προς το εσωτερικό του ψυχισμού του ατόμου, αλλά και ένα «κατηγορώ» που έρχεται από το εσωτερικό του ψυχισμού και κατευθύνεται από μέσα προς τα έξω, με ακόμα σφοδρότερη ορμή στοχεύοντας το ίδιο το άτομο, αποτελεί για όλους μας κάτι το προσωπικό: έναν φόβο, μια μαρτυρία ή ολοένα πιο συχνά μια προσωπική ιστορία, που ταράζει συθέμελα τον ψυχισμό.
Μέσα όμως σε αυτήν τη δίνη του φόβου, της ανασφάλειας, της απόγνωσης, του πεσιμισμού και της ανημπόριας, αν μετακινηθούμε λίγο από τον προσωπικό Γολγοθά μας και κοιτάξουμε τον Άνθρωπο, όχι ρίχνοντας μια φευγαλέα ματιά, όπως έχουμε συνηθίσει στη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά προσπαθώντας να δούμε μέσα του, κάπου εκεί θα εντοπίσουμε και τον εαυτό σας και τη μεγάλη απειλή που απορρέει από το Φοβού τον Όμοιο. Ο όμοιος όμως που είναι κρυμμένος πίσω από τον ξένο, τον άρρωστο και τον «διαφορετικό». Ίσως με αυτόν τον τρόπο, συνειδητοποιήσουμε, κατανοήσουμε και αποφασίσουμε συλλογικά να «επενδύσουμε» στην ενόρμηση της ζωής και όχι πια του θανάτου και να βγούμε από τη στρόφιγγα που αποδομεί τον ψυχισμό μας.
Το άρθρο υπογράφει η Ε. Ελευθερίου,
Ψυχοθεραπεύτρια-Κλινική Θεραπεύτρια
Σεξουαλικών Διαταραχών, συνεργάτιδα
του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών,
www.andrologia.gr
