Πρόλογος – Η σκοτεινή μήτρα του ιερού
Όλα τα ιερά που λατρεύουμε κουβαλούν μέσα τους έναν φόνο.
Πίσω από κάθε ναό στέκει ένας βωμός, και πίσω από κάθε βωμό μια θυσία.
Η ανθρωπότητα δεν έπλασε το ιερό μέσα στην ειρήνη∙ το γέννησε μέσα στο αίμα.
Και ίσως αυτή να είναι η πιο οδυνηρή μας αλήθεια:
αν δεν σκοτώναμε ποτέ το θύμα, δεν θα το είχαμε ανακηρύξει ποτέ ιερό.
Ο άνθρωπος από την αυγή της ιστορίας δεν σταμάτησε να σκοτώνει∙ αυτό που άλλαξε είναι ο τρόπος με τον οποίο προσπαθεί να ξεπλύνει το αίμα από τα χέρια του. Στην αρχή, η βία ήταν ωμή και άναρθρη∙ ένας λίθος πάνω στο κρανίο, μια λεπίδα στο λαιμό. Αργότερα έγινε τελετουργία∙ απέκτησε ρυθμό, λόγια, κανόνες, ιερείς. Και τέλος έγινε θεσμός: ο σταυρός, ο μιναρές, ο βωμός, ο νόμος. Έτσι, ο φόνος μεταμορφώθηκε σε πίστη και η ενοχή σε λατρεία.
Η ρίζα της θυσίας – η ανάγκη για εξιλέωση
Η κοινωνία είναι ένα σώμα που φοβάται να δει το ίδιο του το αίμα. Για να συνεχίσει να ζει, χρειάζεται να μεταθέσει την ενοχή της έξω από τον εαυτό της. Έτσι γεννήθηκε η θυσία. Η βία, που είναι σύμφυτη με την ύπαρξη, γίνεται αποδεκτή μόνο όταν στρέφεται πάνω σε κάποιον που παρουσιάζεται ως αναγκαίος στόχος: τον εγκληματία, τον προδότη, τον αιρετικό, τον αποδιοπομπαίο τράγο.
Αυτό το πρόσωπο είναι καταδικασμένο να πεθάνει όχι γιατί είναι κακό, αλλά γιατί η θυσία του είναι χρήσιμη. Το αίμα του γίνεται η κόλλα που ξαναδένει το κοινωνικό σώμα, η πράξη της εξιλέωσης που επιτρέπει στους άλλους να συνεχίσουν να ζουν. Στο τέλος, το ίδιο πρόσωπο που λιθοβολήθηκε ή σταυρώθηκε, ανακηρύσσεται άγιο∙ η βία που το αφάνισε γίνεται η απόδειξη της αγιότητάς του.
Από τον αποδιοπομπαίο τράγο στον θεό
Η πορεία είναι πάντα η ίδια: πρώτα μίσος, ύστερα φόνος, μετά λατρεία.
Ο Χριστός σταυρώνεται ως εγκληματίας και ανασταίνεται ως Θεός.
Ο Σωκράτης καταδικάζεται ως διαφθορέας των νέων και περνά στην αιωνιότητα ως φιλόσοφος-πρότυπο.
Οι επαναστάτες αποκεφαλίζονται ως προδότες και αργότερα οι πλατείες παίρνουν το όνομά τους.
Η ανθρωπότητα χρειάζεται πρώτα να καταστρέψει για να μπορέσει έπειτα να θεοποιήσει. Το ίδιο της το έγκλημα είναι το υλικό με το οποίο χτίζει την ηθική της. Κι αυτό δεν είναι παράδοξο∙ είναι ο μόνος τρόπος να αντέξει την ίδια της τη βαρβαρότητα. Αν το θύμα γίνει ιερό, τότε ο φόνος παύει να είναι φόνος∙ γίνεται μέρος ενός σχεδίου, μιας θείας οικονομίας, μιας αναγκαιότητας που μας ξεπερνά.
Η βία πίσω από την αγιότητα
Ο Ρενέ Ζιράρ έγραψε πως «το ιερό είναι η βία που δεν αναγνωρίζεται ως τέτοια». Όταν προσκυνούμε, δεν βλέπουμε το αίμα. Βλέπουμε το φως γύρω από τον άγιο, όχι τον καπνό της πυράς που τον έκαψε. Όμως το φως αυτό είναι παράγωγο της φωτιάς. Η ίδια η πράξη της λατρείας είναι τρόπος να ξεχάσουμε την ωμότητα που προηγήθηκε.
Ο πολιτισμός μας, όσο κι αν επαίρεται για τις αξίες του, δεν είναι παρά ένας μηχανισμός μεταβολής της βίας σε νόημα. Οι δίκες, οι εκτελέσεις, οι επαναστάσεις, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι θρησκευτικές σταυροφορίες, ακόμη και οι καθημερινές κοινωνικές ταπεινώσεις, είναι μορφές αυτής της ίδιας μεταβολής. Το θύμα γίνεται σύμβολο, και το σύμβολο καλύπτει την ενοχή.
Επίλογος – Η σκιά πίσω από το ιερό
Αν κοιτάξουμε κατάματα το ιερό, χωρίς τα πέπλα της πίστης και της παράδοσης, θα δούμε πίσω του το περίγραμμα ενός εγκλήματος. Ίσως τότε να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει καμία αληθινή αγιότητα χωρίς πόνο, καμία θεότητα χωρίς αίμα, κανένας παράδεισος που να μην θεμελιώθηκε πάνω σε έναν σταυρό.
Το θύμα είναι ιερό επειδή το σκοτώσαμε.
Και το σκοτώσαμε για να μπορέσουμε να το αντέξουμε.
Αυτή είναι η πιο παράξενη, η πιο σκληρή, αλλά και η πιο ανθρώπινη αλήθεια:
ο άνθρωπος προσκυνά αυτό που πρώτα κατέστρεψε.
Και μόνο έτσι λυτρώνεται από τον ίδιο του τον εαυτό.
