Πότε έφτασαν Καταλανοί στη Θεσσαλία; Ποιες περιοχές κατέλαβαν; Πότε αποχώρησαν; Σε αυτά τα ερωτήματα απαντά ο φιλόλογος και δρ φιλολογίας Χρήστος Γ. Ντάμπλιας, στο πλαίσιο σχετικής έρευνας που δημοσιεύεται στον 13ο (2023) τόμο του επιστημονικού περιοδικού «Θεσσαλικά Μελετήματα».
Ξεκινώντας από την περιφέρεια της Θράκης, τονίζεται από τον ερευνητή, οι Καταλανοί αποφάσισαν να κατευθυνθούν προς τη Θεσσαλία με σκοπό να βρουν ασφαλέστερο και προσφορότερο μέρος για να ζήσουν. Όταν έφτασαν στα βόρεια σύνορα της Θεσσαλίας, στάθηκαν για τρία χρόνια στα βουνά Όλυμπος, Όσσα και Πήλιο (1306-1309) και από εκεί έκαναν επιδρομές και λεηλατούσαν την εύφορη θεσσαλική πεδιάδα, εξασφαλίζοντας όλα τα αναγκαία τους. Όμως, μετά τον χειμώνα του 1308-1309, αποφάσισαν να περάσουν στο εσωτερικό της Θεσσαλίας. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 1309, η Θεσσαλία παρέμεινε εκτεθειμένη στις επιδρομές των Καταλανών, από τις οποίες υπέφερε μόνο εκείνος ο πληθυσμός που δεν πρόφτασε να κρυφτεί πίσω από τις στέρεες επάλξεις κάποιου φρουρίου.
Ο Ελληνικός πληθυσμός, με τη βοήθεια Βυζαντινού στρατού, αντιστάθηκε στις επιθέσεις των Καταλανών αλλά τελικά αυτοί, με τη βοήθεια Τούρκων, κυρίευσαν ολόκληρη τη Θεσσαλία με συνέπεια μεγάλα δεινά για τους Θεσσαλούς. Μετά από έναν χρόνο (1310) οι Καταλανοί στράφηκαν νοτιότερα στα γειτονικά εδάφη του Δουκάτου των Αθηνών, αλλά εκεί συνεργάστηκαν με τον δούκα Βάλτερ ντε Μπριέν, ο οποίος αμέσως μετά τους χρησιμοποίησε στην εκστρατεία του προς Βορράν. Αποτέλεσμα της εκστρατείας αυτής, ήταν να κυριευθούν οι πόλεις Λαμία, Δομοκός, Αλμυρός και Δημητριάδα, καθώς και τριάντα μικρότερα κάστρα. Στη σύγκρουση που επήλθε, ο Βάλτερ ντε Μπριέν εφονεύθη και οι Καταλανοί ίδρυσαν κράτος στα εδάφη της Βοιωτίας και της Αττικής. Μετά από διάφορες συμπλοκές οι Καταλανοί αποσύρθηκαν στην Εύβοια το 1313.
Ύστερα από τον απροσδόκητο θάνατο του Ιωάννη Β΄ (1318), ο οποίος δεν άφησε διάδοχο, οι Καταλανοί διείδαν την πραγματική ευκαιρία για ενέργειες εναντίον της Θεσσαλίας. Σύμφωνα με τον κ. Ντάμπλια, αμέσως μετά τη μεταβολή των συνθηκών στη Θεσσαλία (1318), οι Καταλανοί κινήθηκαν από την Κεντρική Ελλάδα (Στερεά) προς Βορρά και με τις πρώτες κιόλας επιδρομές τους κατέλαβαν κάποια εδάφη: την Νεοπάτρα (Νέαι Πάτραι = Υπάτη), τη Λαμία, τον Δομοκό, το Λιδωρίκι, το Γαρδίκι, τα Φάρσαλα και το Σιδερόκαστρο (Μεσαιωνικός οχυρωμένος οικισμός επί του όρους Οίτη).
Τις περιοχές τις οποίες κατέλαβαν οι Καταλανοί στη νότια Θεσσαλία, τις έλαβε ως φέουδό του ο Αλφόνσος Φαδρίγος της Αραγωνίας, κάτι το οποίο ανταποκρινόταν πλήρως στις αρχές οργάνωσης του καταλανικού κράτους στην κεντρική Ελλάδα: οι απομονωμένες περιοχές παραχωρήθηκαν ως κτήσεις στους μεγιστάνες. Κάστρα, τα οποία προσφέρθηκαν ευγενώς ως «δωρεά» και ανάμεσα στα κάστρα αυτά υπάρχει το δουκάτο με το όνομα Νεοπάτρα. Οι κτήσεις των Καταλανών στη Θεσσαλία, φαίνεται πως ήταν ευρείες. Στον καιρό του Αλφόνσου Φαδρίγου, πέτυχαν με τον γάμο της αδελφής του Έλληνα άρχοντα Μαλιασηνού με τον μαρκήσιο Odo de Novelles, να προσποριστούν μερικές ακόμη πόλεις γύρω από τον κόλπο του Βόλου: τη Δημητριάδα, το Καστρί και τα Λεχώνια.
Είναι γεγονός ότι η ιστορία των Καταλανών στη Θεσσαλία δεν τελειώνει εδώ, τονίζει στο Αθηναϊκό -Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο δρ φιλολογίας κ. Ντάμπλιας. Η παραμονή τους, η διοικητική και εκκλησιαστική οργάνωσή τους καθώς και οι ποικίλες δραστηριότητές τους φτάνουν ως το τέλος του 14ου αιώνα (1393), τότε που οι Οσμανλίδες καταλαμβάνουν τη Θεσσαλία. Για να καταλήξει τονίζοντας: «Χωρίς να αναφερθούμε σε άλλες λεπτομέρειες μπορούμε να πούμε απλά, ότι η πολύχρονη αυτή κατοχή της Θεσσαλίας από τους δυτικούς αυτούς επιδρομείς, περιέπλεξε ακόμη περισσότερο τη θέση της, προσθέτοντας ποικίλα προβλήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής».
