Η υπογεννητικότητα στην Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά προβλήματα της τελευταίας δεκαετίας και επηρεάζει άμεσα διάφορους τομείς, μεταξύ των οποίων και την εκπαίδευση. Η χαμηλή γεννητικότητα οδηγεί σε μια σειρά από αρνητικές συνέπειες για τις τοπικές κοινωνίες, καθώς και για το εκπαιδευτικό σύστημα, με τα σχολεία σε κάποιες Περιφέρειες να κλείνουν και τις εγγραφές να μειώνονται σε πανελλαδικό επίπεδο, ακόμη και στα δημοτικά σχολεία.
Τα αίτια υπογεννητικότητας
Οικονομική αβεβαιότητα: Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον ανασφάλειας για πολλές οικογένειες. Η ανεργία, οι χαμηλοί μισθοί, η δυσκολία στην απόκτηση στέγης και οι αυξανόμενες δαπάνες για την ανατροφή των παιδιών είναι παράγοντες που αποθαρρύνουν πολλά ζευγάρια στο να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά.
Αλλαγές στις κοινωνικές αξίες: Η αλλαγή του τρόπου ζωής και η εστίαση στην προσωπική ελευθερία, την καριέρα και την αυτοπραγμάτωση, οδήγησαν στη μετάθεση του “χρόνου” για τη δημιουργία οικογένειας. Πολλοί νέοι αποφασίζουν να καθυστερήσουν τη γέννηση παιδιών ή να μην αποκτήσουν καθόλου.
Δυσκολίες στο συνδυασμό οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής: Η έλλειψη υποστηρικτικών πολιτικών για την ισορροπία οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, όπως ευέλικτο ωράριο, άδειες μητρότητας/πατρότητας, έχει οδηγήσει σε μεγαλύτερη ανασφάλεια για τις νέες οικογένειες.
Ανασφάλεια στο μέλλον και μετανάστευση στο εξωτερικό: Η μετανάστευση των νέων στο εξωτερικό, αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες για εργασία, έχει μειώσει τον πληθυσμό της χώρας, ενώ παράλληλα έχει αρνητικές συνέπειες για τη γονιμότητα, καθώς οι νέοι εγκαταλείπουν την Ελλάδα χωρίς να δημιουργούν οικογένειες στη χώρα τους.
Συνέπειες της υπογεννητικότητας στην εκπαίδευση
Η υπογεννητικότητα έχει άμεσο αντίκτυπο στο εκπαιδευτικό σύστημα, καθώς επηρεάζει τις εγγραφές και τη λειτουργία των σχολείων:
Μείωση των μαθητών και κλείσιμο σχολείων: Με τη μείωση του πληθυσμού, ειδικά στις αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές, τα σχολεία καταγράφουν μια δραματική μείωση στις εγγραφές, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να κλείσουν.
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική μείωση στον αριθμό των μαθητών, ιδιαίτερα στην Περιφέρεια, με αποτέλεσμα την ενοποίηση και το κλείσιμο πολλών σχολικών μονάδων.
Αποδυνάμωση των τοπικών κοινοτήτων: Τα σχολεία αποτελούν σημαντικό πυλώνα για τις τοπικές κοινωνίες. Με το κλείσιμο των σχολείων, οι κοινότητες αποδυναμώνονται οικονομικά και κοινωνικά, καθώς χάνεται ένα σημαντικό σημείο αναφοράς για τους κατοίκους.
Αύξηση του κόστους εκπαίδευσης: Η μείωση των μαθητών έχει ως συνέπεια την αύξηση του κόστους ανά μαθητή για το κράτος, καθώς οι σχολικές μονάδες που παραμένουν ανοικτές αναγκάζονται να λειτουργούν με λιγότερους μαθητές, πράγμα που σημαίνει ότι το κράτος πρέπει να καλύψει περισσότερα έξοδα για τη λειτουργία τους.
Περιφερειακές διαφορές και κλείσιμο σχολείων
Η υπογεννητικότητα έχει επηρεάσει ιδιαίτερα τις αγροτικές περιοχές, όπου οι πληθυσμοί είναι μικρότεροι και η μετανάστευση προς τις μεγάλες πόλεις είναι εντονότερη. Στην Αιτωλοακαρνανία, για παράδειγμα, έχουν κλείσει αρκετά σχολεία τα τελευταία χρόνια λόγω της μείωσης των μαθητών, ενώ στην Κεντρική Μακεδονία και την Πελοπόννησο παρατηρείται ανάλογη τάση.
Στην επαρχία, οι γονείς συχνά αντιμετωπίζουν τη δυσκολία μετακίνησης των παιδιών σε μεγαλύτερες πόλεις για να φοιτήσουν στο σχολείο, γεγονός που δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα στην εκπαίδευση.
Μέτρα αντιμετώπισης
Για να αντιμετωπιστεί η υπογεννητικότητα και οι συνέπειές της στην εκπαίδευση, προτείνονται τα εξής μέτρα:
Κοινωνικές και οικονομικές ενισχύσεις για τις οικογένειες: Προγράμματα που προσφέρουν φορολογικές ελαφρύνσεις, επιδόματα και ενίσχυση της στέγασης για τις οικογένειες μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση από το οικονομικό βάρος της ανατροφής των παιδιών. Ειδικά προγράμματα στήριξης για οικογένειες με περισσότερα παιδιά θα μπορούσαν να ενθαρρύνουν τη γονιμότητα.
Υποστήριξη της ισορροπίας οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής: Η ενίσχυση των πολιτικών για την ισότητα των φύλων και την υποστήριξη των γονιών στην επαγγελματική τους πορεία είναι καίριας σημασίας. Ευέλικτο ωράριο, τηλεργασία, επιδόματα παιδικής φροντίδας και ευκολίες για τη φροντίδα των παιδιών μπορούν να ενισχύσουν τη γονική συμμετοχή στην εργασία.
Αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού χάρτη: Η προσαρμογή του εκπαιδευτικού χάρτη στις ανάγκες της υπογεννητικότητας, με τη δημιουργία κέντρων που να παρέχουν εκπαιδευτικές υπηρεσίες σε περιοχές με χαμηλούς πληθυσμούς, αλλά και η συνένωση σχολείων σε απομακρυσμένες περιοχές, θα μπορούσε να ανακουφίσει το πρόβλημα της κλεισίματος των σχολείων.
Ενίσχυση των εκπαιδευτικών υποδομών σε τοπικό επίπεδο: Η δημιουργία κοινοτικών σχολείων ή πολυδύναμων σχολικών μονάδων που να συνδυάζουν την εκπαίδευση με άλλες κοινωνικές υπηρεσίες (π.χ. κέντρα ψυχικής υγείας, αθλητισμός) μπορεί να αναζωογονήσει τις τοπικές κοινωνίες και να δώσει κίνητρο στους γονείς να στείλουν τα παιδιά τους σχολείο.
Η υπογεννητικότητα και οι συνέπειές της στην εκπαίδευση είναι ένα σύνθετο πρόβλημα, αλλά με στρατηγική και στοχευμένες πολιτικές, είναι εφικτό να βρεθούν βιώσιμες λύσεις, που θα διασφαλίσουν την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
